ULLINJVE QAN NJË VEJUSHË[1]
DHE POEZIA MBETET E KTHJELLËT...
XHEMIL LATO KA SHUMË LOT!
Nga lexini i vëllimit poetik Ullinjve “Qan një Vejushë “[2]
Poeti Xhemil Lato nuk bie në kurthin e dëshirave të tija…
Ai ka shumë lot. Te ky vëllim poetik gjithëçka qanë; qajnë pemët, era me sy të përlotur, eh sa shumë qajnë, aq sa dhe vdekja, putanat, fëmija, gjithë personazhet e këtij vëllimi poetik vetëm qajnë…
“ Ullinj,
erëra,
rrëke që mbyten
e qajnë brinjave…
Përroi
ku gjëmon kënga e babait
dhe e qara e nënësnjë natë,
në vdekjen e vëllait të vogël…[3]
Vargjet e këtij vëllimi poetik kanë shpjegimet e veta mitike dhe çdo fjalë e tyre kthehet si personazh. Këtu kemi parasysh se si lexuesit e lexojnë poezinë e poetit XH.Lato.
Pasi e kemi lexuar tërësisht këtë vëllim poetik ndjenë, kuptonë, je përballur me aspektin e nëntekstit filozofik të poezisë, ku çdo fjalë është një materie estetike...
“ Përroi
ku gjëmon kënga e babait
dhe e qara e nënës{ një natë}
në vdekjen e vëllait të vogël…
Paskësaj
kudo përpara
Rozeta-
me dy bishtaleca,pis të zeza.“,[4]
Në tërsinë e tij poetike, që po analizojmë poeti ka mbishkrim tekstor të pasur dhe ndjesija individuale e poetit gjëndet tek kapacitetet e tija estetike, figuracioni,fantazija, metafora etje.
“Teorija” e imagjinatës në poezinë e këtij vëllimi muroset nëpër vargjet, që poeti ka shkruar...si tek poezit –Nëna, Dhe varri mbeti pa lule, Osman Takës, Kosovë ’99. Tek ky varr i vjeter, Më varrosni në këmbë,, Në varrezë të Panajas.
Gjithë enigmatika, misteret e këtyre poezive i gjejmë tek personazhet që janë drithërues, kërshërues, ata të lëndojnë shpirtin deri në dhimbie dhe lot!
” Sadikja“ Në xhama/binin me grushta bubullimat/era qante/si një tufë me fëmijë…[5]
“ U plak babai im“ U plak babai,
në zemër ç’më pikon!.
Shkallët e merr me duar në brinjë,
rëndon më shumë mbi shkop,f,31
“ Shkova një natë nëpër varre“
Dhe një natë nëpër varre,
oh I vetëm isha unë!...
Bridhte vdekja me nallane,
gjithë të vdekurit flinin gjumë.f,32
Analiza e formimit të vargjeve, sidomos atyre që janë abstrakte, tregojnë më së mirë zhvillimin dhe pasurinë leksikore të autorit...
“ime gjyshe
e varrosën cekët
se do e shkulnim shpejt,
për në Çamëri
dhe do t”shpërthente si zambakët në pranverë...f,65[6]
Vet autori shfaqet veshur me shumë ngjyra dhe ndjesi shpirtërore...
”Më bëhet ndonjëherë
se më thërret e Para,
të më dehë
me aromën e fjalëve
të Pathëna.
….Ndihem
sikur mbjell të vdekur në ÇAMËRI
dhe varrtarët
e bletët e varreve
më shfaqen
me të bardha…“,[7]
Ky tragjizëm rend e rend dhe në “ Varrezat e Panajas“
.Ullinjve qan era,
një shufër burri
dhe një e puthur,
që s’u shua mirë.“f,146
Autori me prejardhje nga Çamërija, kujtonë me dhimbije tragjizmin “ Nata e Parathimisë“ ku u vranë 300 burra, gra e fëmijë nga ekstremistët grekë..
” Gurë varresh të rrëztuara,
si dele me shpatulla të shqyera,
që u dridhet buza
nga nata ujkore…
Tutje pllajave,
Ulërijnë
Ulërimat
nga dhimbja.
Nata e Parathimisë
mbi shpatullat e përgjakura
mban dyert e shkallmuara të shtëpive/
të Bilal Xhaferit. “[8]
Poeti në këtë vëllim poetik {si persanazh} është sa tragjik në vargjet e tij, aq dhe lirik, ku furtuna e kujtimeve me biondikën, që ka rënë në dashuri të mrekullon…
Si në poezinë “Lamtumirë, Poezi!“ shprehet me një lirizëm të ëmbël, në mënyrën urdhërore ai vetkuvendon :
-Hajt,biondika ime,
përqafom e mos derdh lot.
se të desha si I çmendur
dhe nga dashuria jote
s’u çmenda dot!
…Hajt, përqafomë e mos e kthe kokën,
të më shohësh tek puth një tjetër.
Jam dhe varri që s’do çel lule
edhe në më ngrohshin me buzë
të bukurat e përrallave...
Bëhu trime moj biomdinkë,
përqafom[ e mos rrëzo lot.
Ndarja vërtetë është një çarje,
por vjen një ditë e tek ajo
futet e del një zog...
Dhe në syrin tonë do ti shpiem
ta bëjë fole,
kur të gjëmojë e të na dhëmbë
një furtunë e re...”[9]
Duke ligjëruarr tekstin e këtij vëllimi poetikë që po trajtojmë, natyrshëm notojmë nëpër gjithë hapësirën dhe në aspektualitetin filozofik të kohës, hapësirës dhe vendit.
Pasi e keni lexuar vëllimin poetik, kuptoni, se përmbajtja është mjaft e ngjeshur me ngjarje të ndryshme nga jeta, është e vështirë dhe e pa pranushme të themi se ky vëllim me poezi qëndronë si një pjesëzë e vetme në tematikë, në figuracion dhe në kuptimin e tyre poetike...
“ NAZUA-IME GJYSHE“
E varrosëm cekët
se do e shkulnim shpejt,
për në Çamëri.
Por dimrat
çanë e shqyen brinjët e saj të lodhura
dhe nëpër folet e shirave
shpërthyen zambakët.f,65
Them me bindje se ky vëllim poetik është tragjizëm në formë dhe në përmbajtje, aq sa dhe vet lexuesi qesh e qanë, ecën rrugicave mjerane…
“ Më varrosni në këmbë“
Kurt të vdes,/më ulni në këmbë,
që të ndjej ujin e rrëkeve
ku vritet e qan
mbi shtratin me gurë…
Dorën t’i zgjat/një jetimi,
t’i jap lule në ditëlindje.
Zogjtë krahëthyer të ushqej/me krimba
nga trupi im…
Të ngihem nxituar
të mbyll dferën,
s’e mos ftohet
ndonjë I savarrosur.f,82
Ka hidhërim a pikëllim në poezinë e poetit Xh.Lato…për dy buzë që mbeten të ftohta.
Poeti ka një karakter individual si në formë dhe në përmbajtje të poezisë që ai lëvronë.
Poezia që poeti përciell tek ky vëllim poetikë nuk ka rimë, apo strofa të regullta metrike.
Në tërsi vëllimi poetik karakterizohet nga ritmi, detajet dhe tingëllima. Janë poezi meditative dhe çdo varg mbaron me zanore të forta që i japin poezisë atë tingëllimën e bukur…
” Gruaja dhe era“
Gruaja
dhe era
të shkulin,
po u qëndrove keq.
Gruaja
natën
zbutet.
Era tërbohet.
Në mëngjes të dyja
janë të qeta.
Era-
dremitur përmbi degë,
gruaja-
dremitur te shalët e burrit,
që shkul nga muri
fytyra grash të tjera…[10]
“ Ullinjve qan një vejushë “
Burrat e fshatit
shkundin ullinjtë
natën,
ngadalë
shtrydhin gjinjtë…
Ajo merr një kokërr
I bien dy;
kur s’mbushet
një grusht ulli!..
nga Arqile Gjata
