Timo Mërkuri: Urat e gjuhës së Fatmir Terziut

Nga Timo Merkuri

Fatmir Terziu , ky koment është vërtet gjë e bukur. Zakonisht poetët nuk i komentojnë apo analizojnë  poezitë e tyre. Ata i lënë vargjet të ecin vetë në botë, t’i marrin lexuesit si lumenjtë që bartin gjethet e trungje gjatë vërshimeve dhe të mos ndalen në shpjegime. Por Fatmir Terziu, në këto dy poezitë e tij më të ndjera, zgjedh të thotë diçka më shumë. Jo për të kufizuar kuptimet, por për të ndriçuar prej nga buron fryma e tij poetike: nga besimi tek gjuha dhe tek urat që ajo ndërton mes njerëzve dhe vendeve.

1. Kur lexon poezinë “(PËR)HUMBJE(N)”, me vargun e saj tronditës “fjalitë shkulin e ngulin gozhdë të gjata / po ndërtojnë kuaj pre druri”, ndien ankthin e kohës moderne, ku fjala shndërrohet në mashtrim, ku shkronjat lodhen e humbin 'kuajt e tyre". Dhe pastaj dëgjon poetin që thotë: “Mendo para se të rritesh! Pastaj është tepër vonë.” Kjo moto është si një përgjigje e brendshme ndaj përhumbjes: fjala nuk duhet të bëhet diçka zbrazët, por urë që lidh brezat, kujtesë që mban gjallë gjuhën shqipe si një atdhe shpirtëror.

2.Po aq e thellë është edhe poezia “Ku jam unë?”, që mbyllet me pyetjen ekzistenciale: “Ku jam unë kësaj ane?” Pyetje që nuk kërkon hartë, por drejtim e orientim shpirtëror. Në komentin e tij, Terziu e nënkupton përgjigjen: njeriu është kudo ku ndërton ura gjuhe, kudo ku qytetet e jashtme shndërrohen në qytete të brendshme. Elbasani, Londra, Skocia; të gjitha bëhen pjesë e së njëjtës gjendje. Kështu pyetja nuk mbetet shenjë humbjeje, por shndërrohet në një udhëtim përmes fjalës, në një mënyrë të re për të thënë: “Unë jam këtu, sa kohë që gjuha më mban.”

3.Duke. theksuar edhe më qartë përkatësinë moderniste e dy poezive shprehemi se:

“(PËR)HUMBJE(N)” lidhet me modernizmin e vonë dhe krizën e fjalës si figurë qendrore të artit bashkëkohor, ku vargu themelor “fjalitë shkulin e ngulin gozhdë të gjata / po ndërtojnë kuaj pre druri” është një metaforë e fuqishme e mashtrimit, e dështimit të komunikimit dhe e ankthit ekzistencial.

“Ku jam unë?” i afrohet modernizmit ekzistencial, ku vargu themelor “Ku jam unë kësaj ane?” nuk është vetëm një pyetje gjeografike, por filozofike: për identitetin, për rrënjët, për vendbanimin shpirtëror të njeriut nëpër gjuhë dhe kujtesë.

Në këtë mënyrë, dëshmia e Terziut nuk është thjesht koment, por një rrëfim i poetit për të mos harruar shkronjat, fjalët, gjuhën. Jo më kot përmend Dhaskal Todhrin e shkrimit. Terziu, i ardhur për pushime nga Londra në atdhe, i tronditur me realitetin tonë, na fton ta lexojmë poezinë jo vetëm si art të humbjes dhe të pyetjes, por edhe si besim tek fjala që shpëton, tek urat që nuk lënë gjuhën të rrënohet. Dhe aty ku modernizmi shpesh flet për krizën e fjalës, Terziu vendos përballë besimin tek fjala si shpëtim.

Kjo është arsyeja pse fjala e tij jashtë vargut lidhet aq ngushtë me poezinë: është si një dritë anësore, që nuk ia heq poezisë hijen, por ia thellon kuptimin. Sepse për të, gjuha nuk është vetëm mjet shkrimi, por vendbanim; nuk është vetëm tingull, por urë që kalon mbi humbjet e njeriut.

Sepse kështu lexohet poezia.

Sarandë, më  7 shtator 2025.