Timo Mërkuri: Në tregimin “Diella”, nga Fatmir Terziu...

Në tregimin “Diella”, Fatmir Terziu na shpie drejt një dimensioni ku proza e shkurtër shqipe merr frymë të re dhe e tejkalon kufirin e zakonshëm të rrëfimit linear. Ai nuk shkruan thjesht një histori, por krijon një udhëtim shpirtëror, ku kujtesa dhe humaniteti bëhen dy shtylla që mbajnë peshën e gjithë tregimit. Lexuesi ndjen se ndodhet në një vend ku jeta dhe arti ndërthuren, ku humbja dhe ngushëllimi shndërrohen në dialog të pandërprerë.

Risia e parë është vetë shndërrimi i Doktoreshës nga një vend i zakonshëm në një figurë mitike. Ajo nuk është më thjesht hapësirë, por kujtesë që ngushëllon pa mashtruar, një kujtesë që ngrihet si roje nderi para të gjallëve dhe të vdekurve. Kjo i jep tregimit një dimension metafizik të përditshmërisë, ku edhe jeta më e zakonshme ngrihet në lartësinë e mitit. Dhe mes kësaj, ndoshta edhe emri “Diella” vjen si një shenjë tjetër e dritës që zbret mbi errësirën e njeriut.

Risia e dytë lidhet me mënyrën se si shfaqet shpëtimi. Nuk kemi më një Zot që zbret nga qielli për të zgjidhur nyjën e pazgjidhshme, por një Njeri nga Makinë, një figurë humane, e thjeshtë, e cila e sfidon vetminë dhe ftohtësinë e botës sonë. Në këtë përmbysje, tregimi fiton përmasë postmoderne: shpresa nuk është në qiell, por në solidaritetin njerëzor, në aftësinë për të qenë pranë tjetrit. Në këtë këndvështrim, ideja e njeriut-makinë është tejkaluar, është ngjitur një shkallë më lart, duke u bërë pjesë e administratës shpëtimtare të jetës së përditshme – një qasje që s’e gjejmë në asnjë prozë tjetër me këtë thjeshtësi dhe forcë.

Risia e tretë është gjuha. Ajo nuk imponon kuptime, por fton lexuesin të ndalojë, të mendojë, të meditojë. Ka tis poetik, një rrjedhë që s’ka ngut, por bart ngrohtësi. Kështu, proza bëhet njëkohësisht kujtesë, art dhe ngushëllim – një poezi e fshehur në prozë, një filozofi që ecën me hapa njerëzorë.

Leximi i “Diella”-s na dëshmon se proza e shkurtër shqipe mund të jetë më shumë se një pasqyrë ngjarjesh: ajo mund të kthehet në hapësirë filozofike, në një vend ku fjalët mbajnë peshën e humbjes, por edhe ofrojnë ngushëllimin e domosdoshëm. Është një tregim që nuk kërkon perfeksion, por ngjall emocion, rikthen kujtime, ndez një dritë të butë – një Diellë që zbret në mes të borës së vetmisë.