Fatmir Terziu: Diella

Diella

Tregim nga Fatmir Terziu

Ai ishte thjesht një vend dhe njerëzit që iknin përditë prej aty e quanin Doktoreshë. Ende nuk e di pse e quanin Doktoreshë. Ndoshta ishte një medikament emërtesor, një nga ata që mjekësia në llojin e saj nuk i njeh pa nofkat e gjuhës së rrugëtuesve. Ndaj them edhe sot se mjekësia nuk mund të shfaqet para Fjalës asnjëherë. Këtë e kam thënë. E kam thënë edhe më parë. Vite të jetës sime kaluan në Kopshtin e Doktoreshës. Skena më prekëse që kam parë ndonjëherë atje është kjo: Ilmi Tisku po kthehej ngadalë në shtëpinë e tij në Lagjen e Namazgjeres. Ai mezi ecte, pas gjithë atyre ilaçeve, gati po zvarritej. Pikërisht te monumenti që mban në këmbë një muzikant, ai u ndal dhe filloi të sodiste fëmijët që po luanin përreth tij. Sytë i ishin errur nga lodhja. Në moment mendoi se ishin harabela.

-Eh,. Eh. Harabela…

Këta harabela nuk e kishin idenë se një nga krijuesit më të mëdhenj të kohës sonë po qëndronte para tyre. Fundja ku e kishin lexuar ata Ilmi Tiskun? E duke mos e lexuar, si do të ishin në gjendje për t'i bërë nderimet e tyre. Fundja ishte një… Një krijues i kohës. Nuk ishte aspak nga djemtë që u hidhnin grushta me lekë nga makinat e shtrenjta, sa herë që kalonin andej. Nuk ishte. Duart e tij ishin shtrirë në cepin e pantallonave të tij. Sytë iu mbushën, molla e Adamit lëvizte lart e poshtë, - eh, more mq, krijuesi Tisku, - nuk guxoja kurrë ta quaja ndryshe. Ai mori frymë thellë, pastaj fshiu fytyrën e tij të vogël, si prej zogu me mëngën e jelekut të tij... Pak më tutje ishte një shoku i tij. Shoku i tij e priste me durim. Pastaj i shoqëruar me të bëri më tej për në shtëpinë e tij. Muaj më vonë ai vazhdoi të mos duket më. Gati, gati përgjithmonë.

M'u kujtua ky incident kur po lexoja historinë e fundit në librin e tij. Pikërisht aty ku Doktoresha hidhet midis akullnajave të mëdha për të arritur në bregun e saj të lindjes dhe për të parë në dëborë pllakat përkujtimore të të dashurit të saj, prindërve dhe bashkëfshatarëve të saj, pllakën e saj përkujtimore dhe pllakën përkujtimore të Rinushit ... Një emocion si ai, nuk mund të mos më përshkonte ndryshe atë moment. I akullt, ama dhe i zjarrtë. Absolutisht i pavarur nga të gjitha pretendimet e mia se çfarë dhe pse është arti... Dhe shpërtheva në lot. Isha tashmë në bregun e lindjes së Doktoreshës, midis mikut tim Ilmi Hisku dhe pranë vetë mjekueses së tij ndër vite, mes fugës së fuqishme të Lugut.

Udhëtova diku më thellë në libër. Aty diku ndesha me fëmijërinë e lodhur. Fëmijëria nga historia ime nga Kopshti i Doktoreshës. Të gjithë më pas ishin vënë në një kërkim misterioz. Të gjithë kishin gjetur varret e tyre. Rinushi ishte atje edhe pse ishte zhdukur. Shoku i tij ishte pak më larg. Vetëm ne mbetëm të përhumbur. Ne mbetëm vetëm, të gjithë të vdekurit e gjallë dhe të vdekurit.

Gjithashtu pastaj m'u kujtua se një nga personazhet e Ilmi Tiskut ka nofkën Harabeli. Gjithashtu m'u kujtuan fjalët e Xhemkës, asaj shoqes sonë që studioi për Gjuhë dhe Letërsi, e cila më tha vite më parë: „Vetëm një shkrimtar mund t'i varrosë viktimat e historisë, vetëm ai mund të organizojë një funeral vërtet dinjitoz për ta.“

Dhe e di nga një mik kritik teatri, mësova se emocionet janë një shenjë e sigurt e artit të madh. Me këtë fshiva sytë, pastaj mendova qartë se tregimet e Ilmi Hiskut nuk janë aspak teatrale. Por në finalet e shumicës së tyre ka një truk të pamohueshëm teatral. A ka ndonjë në të vërtetë? A është një truk fare? Apo një përkëdhelje? Sepse nëse në dramaturgjinë klasike shfaqet një Deus ex machina, një Zot nga një makinë, kur situata bëhet plotësisht e pazgjidhshme, dhe Zoti në fjalë e zgjidh atë, atëherë këtu shfaqet një Njeri nga një Makinë, një person i ngrohtë, mirëkuptues, i kujdesshëm...

Dhe ai vështirë se është perfekt, por nuk ka pse të jetë. Emri i tij mund të jetë Deputet, Ministër, por edhe Diella ... Dhe ne i duartrokasim pa e kuptuar vetë ata pse e bëmë këtë. E ata mes hutimit dhe ngushëllimit i gëzohen të dyjave. Dhe këta janë emrat e ngushëllimit që ne kemi tendencë ta quajmë dashuri. Këta janë emrat e njerëzve që i kemi reduktuar në perëndi. Dhe që do t'i japin fund betejës midis nevojës për rend dhe mirësjellje, nga njëra anë, dhe ndjenjës monstruoze të vetmisë, nga ana tjetër. Rendi dhe vetmia janë kapur nën sipërfaqen e jetës sonë të përditshme dhe jetës së përditshme të heronjve të Ilmi Tiskut. Dhe kur them heronj, nuk kam parasysh fare personazhe. Sepse ata janë me të vërtetë heronj që përpiqen të mbijetojnë. Ata nuk janë vetëm në një vend të njohur globalisht, por dhe në një vend të huaj të vërtetë - Europë, ata janë punëtorë në një vend të huaj ekzistencial, në të cilin përpiqen të mos largohen në mënyrë të pakthyeshme nga vetja, dhe të mos arrijnë në vaskën me ujë shiu nga kursimet e gushtit me vapë ... Por disa e arrijnë. Dhe e falin ngatërresën e mungesës në portën e braktisur të Kopshtit të Doktoreshës. Zoti e faltë Merimangën.

Leximi më kthjelloi më shumë nga lajmet e tjera. Dhe a ishin varret të vetmet që mbetën nga atdheu ynë? A ishin varret të vetmet që nuk na dëbuan që këtej? ...Por ndonjëherë një Njeri zbret nga qielli, dhe tragjedia jonë e fshehtë mbaron. Historia e Ilmi Tiskut gjen një fund të lumtur. Jo Zoti, por një njeri. Jo të gjithë emrat janë nën dëborë. Ja ku vjen dhe një e huaj. Ja ku zbret dhe Diella. Po vijnë më shumë njerëz. Ose në xhep është shënimi me një numër telefoni... Për nënën e një djali që u shpëtua nga pickimi i gjarpërit ... Nga qielli, pra, zbret Kopshti i Doktoreshës, ai kopësht që na lidh të gjithëve me memorje, zbret bora e vetmisë sonë... Por Kopshti i Doktoreshës është një temë tjetër, këtu Ilmi Tisku, duhet të flasë për të nga thellësitë e gravurave të gjetura në gërmimet e fundit gjeologjike.

Dikur shkrova se nuk ka ku të bjerë bora, se ajo thjesht bie. Iimi Tisku më ndihmon, dhe bora e iluzioneve të tilla, se nuk ka më një të kaluar dhe një të ardhme, por vetëm dhe vetëm një barrë, bie mbi emrat në gurët e varreve... Dhe mbi njerëzit që nuk janë ende vetëm emra. Mbi njerëzit që janë edhe poza. Njerëz që zbresin për të na ngushëlluar dhe për të na përqafuar. Mund dhe duhet të them se kjo është pozë e shkëlqyer, se narratori ka një zë të bukur, se ka një thellësi këtu që nuk mburret, se është thellësi. Por nuk do ta them. Ilmi Tisku ndoshta as nuk e pret, që në romanin e tij të vinte Diella. Ai nuk ka nevojë për konfirmim se është 100% shkrimtar. Sepse për mua, humaniteti i këtij libri të pashkruar, por që do të shkruhet, është i rëndësishëm.

Aty nuk është më thjesht Doktoresha, nuk është as fëmijëria nga Kopshti i Doktoreshës, por dhe një por… Aftësia e saj për të ngushëlluar pa gënjyer. Të qëndrojë, pa kompromis, në roje nderi para të vdekurve, të fshijë datën e fundit të të gjallëve, të mos mendojë, të mos jetë arrogante, por thjesht të ngushëllojë... Se nga varri të paktën vetëm ngushëllimi i duhet pjesëbërësve të tij. A nuk është art një roman i pashkruar ndonëjherë qartë? A nuk është arti që do të na shpëtojë nga jeta? …

Asnjë art nuk mund të na shpëtojë nga jeta, pohon heroi që do të flasë vetëm në atë roman. A nuk e dini se ai gabon, Ilmi Tisku? Vetëm një, ai njësh është i pagabueshëm, prurësi i Diellës në Kopshtin e Doktoreshës.