Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Një javë në politikë, jurisprudencë dhe diplomaci – një kohë shumë e gjatë

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Shprehja se “një javë është një kohë e gjatë në politikë” i atribuohet ish-kryeministrit britanik Harold Wilson dhe është bërë tashmë aksiomë në shkencat politike dhe juridike. Ky koncept shkon përtej politikës ditore, duke u reflektuar edhe në jurisprudencë dhe diplomaci, aty ku ngjarjet zhvillohen me shpejtësi dhe ku një vendim, një aktgjykim ose një marrëveshje e nënshkruar brenda pak ditësh, mund të ndryshojë strukturat e tërë një shteti apo edhe ekuilibrat e sistemit ndërkombëtar.

Në fushat e politikës, jurisprudencës dhe diplomacisë, koha nuk është lineare, por ciklike dhe shpërthyese. Kjo do të thotë se mund të ketë periudha stagnimi të gjatë, por brenda një jave mund të ndodhin transformime që në fusha të tjera kërkojnë dekada.

Politika – dinamika e fuqisë dhe rënia e qeverive brenda javësh

Politika është fusha ku koncepti i “një jave” merr dimensionin më të qartë.

Shembuj ndërkombëtarë-

-Mbretëria e Bashkuar (2016) – Brenda një jave pas referendumit të Brexit-it, David Cameron dha dorëheqjen, Partia Konservatore nisi procesin për lider të ri, dhe Theresa May mori mandatin për të udhëhequr një periudhë të re historike.

-Shtetet e Bashkuara (Watergate 1974) Një javë e vetme në gusht solli publikimin e dokumenteve sekrete dhe dorëheqjen e Presidentit Richard Nixon, një nga ngjarjet më të mëdha politike të shekullit XX.

-Pranvera Arabe (2011) – Në Tunizi dhe Egjipt, brenda ditësh u përmbysën regjime që kishin sunduar për dekada.

Shembuj nga Kosova

-Mars 2020 – Në vetëm një javë, mocioni i mosbesimit kundër Qeverisë Kurti I ndryshoi kursin e politikës së brendshme, duke hapur një krizë kushtetuese që u shoqërua me interpretime të forta juridike.

-Shpallja e Pavarësisë (2008) – Procesi ishte i përgatitur prej vitesh, por vendimi final dhe shpallja ndodhën brenda një jave historike të shkurtit 2008.

Pra, një javë në politikë shpesh përfaqëson rrëzim epokash dhe ngritje të reja realitetesh politike.

Jurisprudenca – një javë që rishkruan rendin juridik

Jurisprudenca nuk është gjithmonë e shpejtë, por kur arrin në pikën kulmore, vendimet e gjykatave bëhen pika kthese që brenda pak ditësh ndryshojnë sistemin juridik.

Shembuj ndërkombëtarë

Gjykata Supreme e SHBA (Brown v. Board of Education, 1954) – një vendim që brenda një jave rrëzoi doktrinën e ndarjes racore dhe hapi rrugën për lëvizjen e të drejtave civile.

Gjykata Kushtetuese e Gjermanisë (2020) – vendimi mbi kompetencat e Bankës Qendrore Evropiane shkaktoi debat për sovranitetin kombëtar dhe të drejtën e BE-së.

Rasti i Kosovës

-Opinion këshillëdhënës i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (2010) – më 22 korrik, në një ditë të vetme, Kosova fitoi argumentin juridik më të fuqishëm ndërkombëtar për pavarësinë e saj: shpallja e saj nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare. Pasojat e këtij vendimi brenda pak ditësh përforcuan procesin e njohjeve ndërkombëtare.

-Vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Kosovës – shpesh brenda një jave kanë përcaktuar kursin e formimit të qeverive, shpërndarjes së Kuvendit apo legjitimitetit të institucioneve. Vendimi i vitit 2020 mbi dekretin e Presidentit Thaçi për mandatarin e qeverisë përcaktoi një precedent kushtetues historik.

Kjo dëshmon se në jurisprudencë një javë është kohë e mjaftueshme për të krijuar precedent që do të përcaktojnë dekada të tëra.

Diplomacia – një javë që ndryshon kufijtë e botës

Diplomacia shpesh perceptohet si proces i ngadaltë, por historia dëshmon se marrëveshjet më të mëdha janë arritur brenda javësh, zakonisht në kushte krize.

Shembuj botërorë

Lufta Gjashtëditore (1967) – në vetëm gjashtë ditë, Izraeli ndryshoi gjeopolitikën e Lindjes së Mesme, duke pushtuar territore që mbeten çështje të pazgjidhura deri sot.

-Marrëveshja e Daytonit (1995) – u finalizua për tri javë negociata intensive në Ohio, duke i dhënë fund luftës së Bosnjës.

-Rënia e Murit të Berlinit (1989) – brenda një jave, një simbol i Luftës së Ftohtë u shemb dhe u hap rruga për ribashkimin gjerman.

Shembuj nga Kosova Qershor 1999 – Marrëveshja e Kumanovës dhe hyrja e NATO-s në Kosovë ndodhën brenda një jave që ndryshoi përgjithmonë realitetin politik dhe ushtarak të Kosovës.

-Washington 2020 – marrëveshja për normalizim ekonomik midis Kosovës dhe Serbisë u arrit pas negociatash intensive brenda pak ditësh, duke reflektuar fuqinë e kohës së shkurtër në diplomaci.

Në diplomaci, një javë është shpesh kufi midis luftës dhe paqes.

Dimensioni teorik dhe filozofik i kohës në këto fusha

Pse një javë është kaq e gjatë në këto fusha?

1. Politika e krizave – vendimet politike shpesh ndodhin në kushte krize dhe urgjence; koha bëhet e përqendruar dhe dramatike.

2. Jurisprudenca e precedentëve – një vendim i vetëm krijon zinxhir ndryshimesh juridike dhe politike që zgjasin me dekada.

3. Diplomacia e momentit – marrëveshjet shpesh arrihen në “momentin e artë”, kur balanca e forcave është e brishtë; humbja e një jave mund të thotë humbje historike.

Pra, një javë është uniteti minimal kohor ku historia ndonjëherë shkruhet.

Në jetën e zakonshme, një javë mund të duket si një periudhë e shkurtër. Por në politikë, jurisprudencë dhe diplomaci, një javë shpesh është kohë e gjatë, shpeshherë vendimtare. Ajo mund të rrëzojë qeveri, të shpallë pavarësi, të ndërrojë kufij, të përmbysë rendin kushtetues apo të sjellë paqe mes kombeve.

Prandaj, me të drejtë mund të thuhet:

Një javë në politikë, jurisprudencë dhe diplomaci është një kohë shumë e gjatë – sepse brenda saj shkruhet historia