Pak mendime, mbi librin e Iliaz Gogaj “Shkolla teknike dhe Harry Trevley Fulltz “
Nga : Illo Foto
Zyrtarisht , ne Shqiperi , Harri fulltz , njifet nga viti 2010 , kur u botua libri I Iliaz Gogaj , me titullin “ Shkolla teknike dhe Harri Trevllye Fulltz”. Mbas transformimeve demokratike , ne Shqiperi , njerzit folen lirshem , per Harrri Fulltzin , kete amerikan te madh , qe ndihmoi Shqiperine , ne fushen e arsimit dhe te shkencave te aplikuara . Realisht eshte nga miqte me te medhej te popullit shqiptar , por Diktatura e pat shpallur armik .
Nuk e konsideronte si te gjithe perendimoret , qe diktatura i kishte shpallur armiq te pa pajtutshem , por Fullcin e shpalli spiun te madh , kundr popullit shqipatr , qe ndertonte nje lloj socializmi , qe nuk e pat pare bota mbare .Ta themi , qe ne fillim , Fullci ka bere per Shqiperine e kohes se Mbreterise , me shume sherbime te dobishme ,se cilido i huaj tjeter , ne te gjitha kohrat .
Veprimtarine e Fulltzit , na i ka pershkruar bukur mire , autori , Gogoj . Kushdo bindet se cili isht kontributi i ketij vigani , ne shume lemenj te dijes dhe te teknikes . Kontributi me i madh i tij ka qene ngritja e shkolles teknike , e cila u eliminua gjat luftes dhe u transformua ne nje shkolle mekanike gjat diktatures . Kjo shkolle ka ndikuar ndjeshem , ne emancipimin arsimor dhe teknik te Shqiperise . Mbas vitit 1990 , kjo shkolle , me nismen qeverritare dhe me ndihmen dhe kujdesin e vajzes se Fulltzit , u riformatua , ne kushtet e reja dhe ushtron veprimtarine afer 90 vjecare , me emrin e themelusit , ndertuar afer rruges “Don Bodko “ .Kjo shkolle eshte shembull i arsimit dhe i teknikes kohore , me te cilat pergatit nxenesit e vet .
Libri Gogaj shkruan hollesisht metodat e mesimdhenies , ne shkollen Fulltz . Flet per paraqitjen e nxenesve , per zhvillimin e mesimit te lidhur me praktiken . Te tera keto zhvillime te mesimit praktik te shkolles “Fulltz “ , jane detyra , qe shtron c’do program mesimor , sot pas 90 vjetesh , te konceptuar dhe te zbatuar nga Fulltzi , ne ate kohe te prapambetjes shekullore , te Shqiperise .
Oficina e shkolles ishte e paisur me te gjithe bazen materjale kohore . Aty behej riparimi kapital i traktorit dhe i c’do mjeti levizes . Aty u prodhua centrali elektrik , mullinjte e blojes dhe frigoriferi .Flasim , per vitin 1933. Kjo oficine kryente detyrat e nje uzine te vogel . Do te ishje familje me fat , ne se femija do te mundesohej te arsimohej ne kete shkolle , ndertuar mbi parimet moderne te petagogjise . Ne shkolle botohej nje gazete , me nivel te larte teknik dhe shoqeror . Me nxenesit organizoheshin eskursione , ne ish fermat e kohes dhe ne Institutin shkencor , mbreteror te Xhafzotaj . Shkolla kishte ekip te lojnave me top dhe palester , per stervitje fizike .
Autori Gogaj ehte treguar shume korrekt , ne kapitujt e ketij libri , prej afersisht 300 faqe . Lexusi , meson gjithcka , per jeten ne shkolle dhe jasht saj dhe per veprimtarine praktike te Drejtorit te Shkolles , mesusit te biollogjise , Harri Trevlye Fulltz . Na jepet lista e Nxenesve , qe u dipllomuan ne shkollat e lartat , neper universitet e botes ( Angli , USA, Gjermani , Itali , Austri ) . Na bie ne sy , diplomimi i Abdyl Sharres dhe Anthin Konomi , ne Itali . Maturantet , qe mbaruan , kete shkollle , u bene kuadrot kryesore , qe drejtuan ekonomine e vendit , gjat monizmit . Kudo , ku kam punuar ,ne ish fermat e monizmit , kam gjetur specialiste te ditur dhe korrekt , qe paten mbaruar kete shkolle . Nje , me i shquari , ishte agronomi i talentuar , Abedin Cici , qe beri emer , ne ndertimin nga themeli te shume fermave te frutikultures , ne Shqiperi .
Ne liber gjejme listat emerore te maturanteve , ne c’do vit , qe nga viti 1926 deri ne vitin 1933 .
Personalisht nuk e pata degjuar emrin e Fulltzit , ne Diktature , megjithse u dipllomova ne ILB , qe kishte lidhje klauzale me Fulltzin . As ne biseda te ngushta nuk e pata degjuar . Dilktatura kishte nje hermecitet apsolut , per gjerat , qe ajo i pagezonte , armike . Ne vitin 1957 , me caketojne me praktike , ne ish fermen Xhafzotaj . Ishim tre shoke te kursit. Ne kete ferme shteterore , per cudi , Kryespecialist , ishte Xhoxhi Mihali , qe ishte diplomuar ne Amerike dhe kishte bere disa vite burg . Ne mungese te specialisteve vendes , Xhoxhin e mbajten shume vite, si kryespecialist . Ishte njeri i hapur , i guximshem dhe i ditur . Fliste , pa teklif , kunder te metave te sistemit dhe na perkthente pjese nga Enciklopedia amerikane. Midis te tjerave na foli per Harri Fulltzin , me hollesine me te madhe , qe mund te flitej , per te . Xhoxhi e njifte , Fulltsin , personalisht .
Ne nje moment delikat na pyeti : Keni qene per praktike ne shkollen e bujqesore te Golemit ? I pohuam se kishim , qene me praktika mesimore te ndermjeteshme . Po ai Petagog mavria , nuk u tha se kjo eshte ferme eksperimentale , qe e ka ngritur Fulltzi ? E morem ne mbrojtje petagogun tone , por Xhoxhi nuk terhiqej kollaj , per ato qe drejtonte kritike . Me keta dy shembujt e fundit , besoj se del e qarte se Fulltzi , ishte shpallurr armik , mbi armiq .
Kishte shume nga bashkestudentet , qe nuk e mesuan cili ishte Fulltzi , sepse nuk paten rrast te takonin Xhoxhin , ose nje te ngjashem .
Ne vitin 2009 , une botova nje monografi , me titull “ Nga Harri Fulltz tek Ilia Pali “, eshte liber me tirazh te pakte , por i pelqyer nga lexusit , kryesisht ata fshatare . Ne kete liber jap nje informacion te mire , per rrolin e Fulltzit , ne bujqesine fermere shqiptare , si dhe rrugen , qe u vijua nga Ilia Pali , ne periudhen e Diktatures .
Libri i Iliaz Cgogaj eshte botuar nje vit me von , por eshte i plote , per veprimtarine e gjithaneshme te Harri Fullsit Nga ana tjeter , autori Gokaj , ka cfrytezuar dokumenta arshivore , qe une nuk i kam pasur . Ana tjeter , po kaq e rendesishme , eshte fakti , qe veprimtaria bujqesore , eshte me e vogel se veprimtaria shkollore dhe ajo industriale e amerikanit , Fulltz . Libri i autorit Gogaj , me ra ne dore me vonese . Po te ishte ndryshe do me ndihmonte shume , per moniografine , qe lartpermenda .
Mbi kete liber do te realiazoj nje persiatje modeste , per portalin tone , “Fjala e lire “ . Qysh ne fillim , autori Gogaj , na njofton se qysh ne 1908 , erdhen ne Korce nje cift mireberes , amerikane , ne ndihme te zhvillimirt te arsimit . Shkolla teknike , nga Harri Fulltz u hap , ne 21 Korrik 1921 . Fuklltzi kryesonte shoqaten e ndihmave te kryqit te kuq , por e tejkaloi shpejt kete detyre shteterore dhe ju pervesh punes krijuse ne aresim dhe ne sferen prodhuse duke mesuar teknike , per industrine dhe bujqesine . Ndermori vepra te medha , si ferma didaktike - , central elektrik , frigorifer te madh, makine shirese , traktore me agregate bujqesore etj . Keto vepra nuk i lokalizoi vtem ne Tirane , por ne shume qytete dhe ne te tera fermat e Shqiperise .
Kudo ne Shqiperi e njifnin zyrtaret , punetoret dhe fshataret . Fulltzi u be person popullor , sepse linte gjurme , kudo , qe shkomte . Me nje motor Disel , vinte ne levizje nje indoto , duke kriuar central elektrik te improvizuar , por shume efektiv . Ky central levizi , ne fshatrat me te humbura te Shqiperisrise . Keshtu beri dhe me makinen shirese , qe e levizte nga fshati ne fshat . Shqiptari u njoh dhe jetoi me driten elektrike , qe e sollen duart dhe mendja e Fulltzit . Ndertimi i frigoriferit te madh , do te mbetet nje nga çudite e shpikjeve te kohes . Gjat kohes , qe ishte ne Shqiperi , Fulltzi nuk gjeti prehje , sa te centrali , te mulliri , te traktori ,te makina shirese ne sektoret e fermes . Nuk e detyronte kush , por ishte i ndergjegjshem ne sherbim te nje populli te fisem, por te prapambetur . Ishte koha , kur shkruante Migjeni veprat e tij dritheruse , mbi skamjen dhe mjerimin . Shkollen Fulltz e pati pershendetur edhe Fan Noli .
Ne librin e Gokaj , Fulltzi portretizohet si mesus , qe solli ne shqiperi frymen e petagogjise te re , qe lidh teorine me praktiken . Nxenesit e Fulltzit , u bene shkencetare dhe doktorante , ne shume profile , gjat jetes profesionale te tyre .
Ka ende shqiptare , qe per Fulltzin , ruajne mendim tjeter . Ne gazeten shqiptare , “Dita “ , me 18 Qershor 2018 , Hasan Luci , shkruan nje artikull te gjate , ku na i paraqet Fulltzin , ne rolin e spiunit , kunder Shqiperise . Si mund t’u besohet ketyre trillimeve , kur kemi ne dore librin e plote te z. Gogaj ?
Ketu poshte po shenoj fillimin e shkrimit te H. Lucit .
Hasan Luçi
“Harri Fulc ka qenë drejtor i shkollës amerikane në Shqipëri, më 1922-1933. Ky erdhi sërish në maj 1945 si zv.kryetar i misionit diplomatik amerikan, me në krye Jakobsin. Ky mision kishte disa dhjetëra diplomatë, që në fakt ishin oficerë të zbulimit, të specializuar me kohë për luftën klandestine. Secili nga këta ish diplomat-zbulues dhe kishin detyrë të grumbullonin rreth vetes, sa më shumë vetë nga mbeturinat e reaksionit të brendshëm në Shqipëri .
Detyra e parë e misionit amerikan në Shqipëri ishte grumbullimi rreth tij i agjentëve të vjetër amerikanë, të rekrutuar e të stërvitur më parë nga drejtori i shkollës amerikane Fulci si Beqir Cela, Selaudin Toto, Lazar Papapostoli, Namik Xhelili, Kujtim Beqiri etj. siç do të shohim më poshtë. Me këta agjentë të tij, Fulci bëri takimin e parë në selinë e misionit amerikan në Tiranë, ku Fulci u shpjegoi rëndësinë që kishte Shqipëria për politikën amerikane në Ballkan. Sipas Fulcit, interesat e ShBA në Ballkan qenë në rrezik për faktin se Shqipëria, e drejtuar nga PKSh, kishte dalë nga kontrolli amerikan. Ai nxorri përfundimin se pushteti popullor në Shqipëri duhej përmbysur.” ( gaz. “Dita “ 18 Qershor 2018 )
Nuk ndenja pasiv , ndaj shkrimit te z. H. Luçi . Posht shkrimit te tij ne gazete , shkrova opinionin e me poshtem :
“Shkencetari amerikan , H Fulltz , ne optiken kontradiktore shqiptare
As i pohoj as i mohoj keto , qe shkruan zoteria , per Fullcin . Une njoh anen tjeter te Fulltzit , anen didaktike dhe shkencore , per kete flas me kopetence , problemi tjeter lidhet me detyrat , per Atdheun e tij . Fulltzi erdhi si perfaqesus i Kryqit te kuq . Me profesion fillestar ishte ambjntalist biollog . Gjendia ekonomike dhe bujqesia e Shqiperise e pataxi .
Ishte Shqiperia migjenine , kur ne Atdheun e tij te madh , lulezonte bujqesia fermere , si ne asnje vend te botes . Amerika , pas Luftes se pare boterore , u be exportusja kryesore e produkteve ushqimore dhe shpejt krijoi superprodhim , qe furnizoi frontin e Luftes se dyte dhe ndihmoi edhe frontin sovjetik , per te vijuar me Planin " Marshall " , qe shpetoi Europen nga kriza ushqimore .Perpara ketyre dy tabllove , amerikani H. Fulltz perveshi llerret , per te ndertuar nje Shqiperi europjane . E filloi me shkollen teknike vijoi me mullirin e blojes , me traktorat , kafshet e rraces , fermat ne Golem , Tirane , Lushnje . Ferma didaktike e Golemit ishte ferme komplekse shume moderne , qe nuk kishte shoqe ne Ballkan.
Nga shkolle duallen teknike te mire , qe perballuan detyrat para gjat luftes se dyte dhe rindertuan vendin . Ferma e Golemit dhe shkolle e saj e mesme ekzistuan deri ne 1990 , pa bere fjale , qe edhe sot gjen an'e mbane vendit , gjurmet e rracave te bagetive , qe mbareshtront ajo ferme- shkolle .Nxenes i kesaj shkolle , ka qene M. Shehu dhe disa here e kishte permendur edukimin praktik dhe politeknik , qe kishte marre ne ate shkolle , ku studenti mesonte mekaniken , vozitjen e mjeteve mekanike , venien ne pune te mullirit dhe centralit elektrik si dhe te tera nen specialitetet bujqesore , nga plugimi i tokes dhe mjelia e lopve , deri te permiresimi gjenetik I bimeve dhe kafsheve .Pjeshkoria e Abedin Cicit ne Laprake , ka qene prone e asaj shkolle .
Te mos zgjatemi . Fulltzi krijoi premisat e kapitalizmit ne Shqiperi , ne arsimin teknik, ne bujqesi , ne energjitike , ne industri Era e Fullzit , shenon fundin e feudalizmit shekullor shqiptar . Shqiperia hapi syte : Erdhi traktori , centrali elektrik , fabrika e miellit , u fut zgjoii bleteve "Langstrot " , mbareshtroheshin rraca te kultivuara , lopesh , dhishe , lepujsh , pulash . Kamjocina conte ne Durres , qumusht c’do dite , te standarttizuar dhe te kontrolluar Ne kuptimin e plote te fjales krijoi nje mikro Shqiperi kapitaliste .
Vete Fullci ishte jo vetm Drejtor , por punonte c'do dite ne arat e fermes ,madje fuste duart ne pleh , per t'u thene nxenesve , qe nuk duhet te kishin sqime . Kuadrot , qe dollen nga shkolle , dolen malit dhe moren pozita te ndryshme , pas clirimit , ishin figurat kryesore , qe rindertuan vendin .
Fulltzi fliste me simpati , per Shqiperine , por vepra e tij ekonomike do te flasi ne breza, sepse ka bere histori te pa shlyshme.Kurrre nuk e besoj , qe nje personalitet kaq I devotshem , te spiunonte ne dem te Shqiperise, sic shkruan z. Luçi . Ai mendonte , se ishte ne linjen e duhur , per zhvillimin e Shqiperise . Kete e besoj .”
( Opinion i shkruar ne “Dita “ 18 Qershor 2018 , posht shkrimit te H. Luçit )
Kur z. Hasan Luç ishte i detyruar ,nga pergjegjesia shteterore te suvejonte dhe te jepte mendime , per organet e tij eprore , justifikohej konsiderat e tij , per Bamiresin e madh te Shqirise . Ai pergjigjet vete , per ate c’ka raportuar . Por te shkruash sot te tilla opinione , per Harri Fulltz , une do ta quaja , me e paka , injorance , sepse eshte ne qarkullim libri i Iliaz Gogaj , qe e ben te qarte , cili eshte H. Fulltz , per Shqiperine. Duke vijuar ne kete kokfortesi , injorohet qendrimi kriminal i Diktatures enveriste , ndaj te diplomuarve te kesaj shkolle . Ja cila eshte nje statistike , qe na jep autori , ne faqen 268 , te librit :
“Jane denuar ashper mbi 40 vete , nga keta 8 me vdekje , 2 te vdekur ne hetusi , te tjeret me burg te rende nga 5- 20 vjet , pa llogaritur internimet dhe persekutimet vetiake .”
Keto shifra ulin koken e ç’do shqiptari , qe gjykon me gjak te ftofte se ne cilen menyre ka reaguar shteti ndaj bijve te tij , qe i pat edukuar paqesisht , per Atdheun , humanisti dhe mesusi i madh , Harri Fulltz . Edhe pse me vonese , mund te reflektoi dhe shqipptari , Hasam Luçi dhe te tjere , qe ruajne keto mendime , per kete humunist dhe shkncetar te dimensioneve boterore . Shkrimi i z. Hasan Luci , ne menyre te sforcuar dhe me qindra supozime e shpall Fullcin armik te Shqiperise . Faktet , qe percollem ne kete shkrim , e percaketojne Fulltcin mikun me vlera te posacme te popullit shqiptar . Kam besim se z. Hasan , do te ndihet i zhgenjyer , per te kaluaren e tij , qe ja impononte detyra . Kerkimi i faljes , do te ishte puna e dobishme , per shkrimin e 18 Qershorit , ne shtypin ditor shqiptar .
Illo Foto – Dhjetor 2021
