Nje veper tregimtare shumedimensionale

Te njihesh si tregimtar , eshte nje prove e madhe , qe jep shkrimtari , perpara lexusve dhe muzes se tij letrare . Pa mohuar rolin e zhanreve te tjera prozaike , nga tregimi fillon , novelisti dhe romancieri , pa bere fjale , qe dhe veprat teatrore , ne bazen e tyre , nisin nga nje tregim . Te tera zhanret tradicionale mitike popullore , kane formen e tregimit ne stilin e prralles .

Punimet letrare , te llojeve te arrira , ne gjuhen e kritikes , quhen vepra . Shkrimtaret , ne shkolle , studjohen , mbi veprat e tyre . Eshte spekulluar me kete titull erudit . Fjala vjen , jane quajtur vepra permbledhjet e fjalimeve te Enverit . Te tera bashke nuk vlejne asnje grosh , sepse i kane sherbyer nje ideollogjie , pa filozofi .Si mund te shkruaj vepra , nje njeri pa shkallet e arsimimit dhe vec kesaj , kur kemi kujtimet e mirfillta te diturakut , Vedat Kokona, qe e ka njohur si karaktr pertac dhe megalloman .

Veper nuk quhet , cdo lloj krijimi letrar , por nje krijim , qe i sherben nje pjese te madhe te popullit, sic jane , fjala vjen veprat e medha ndertimore , hekurudhat , veprat bonifikuse , qiellcareset . Libri i fundit i shkrimtarit , Fiqiri Shahinllari , eshte nje veper e plote tregimtare . C’do tregim , eshte nje cope jete , qe na orienton si duhet te jetohet , me sa me pak dhembje . Autori nuk cfaqet as ne rrrolin e historianit , as te mesusit. Ai ,fund e krye ,mbetet krijus letrar , autor i veprave tregimtare , ne sherbim te progresit dhe te kultures te shendeteshme .

Libri “Ererat e kohes “ , eshte botuar nga “Ani- Print “, shtypshkronja Vllamasi . Permban dyzet tregime , ne 192 faqe . Sponsor , jane Valter Orgeni dhe Fatos Shahinllari , te dy , pjese e Diaspores . Qe ne fillim autori , na ve ne dieni se tregimet nuk kane lidhje me njeri tjetrin . E vetmja lidhje eshte kendi psikollogjik dhe filozofik i veshtrimit te problemeve , qe trajtojne . ( F 5 )Kete lidhje mund ta dalloi c’do lexus.

Personazhet , jane ata , qe kemi takuar c’do dite , ne rruge , ne kafe dhe kryesisht ne auditor . Personazhet e auditoreve , jane me te shquarit , e krejt vepres se tregimtarit tone . Tregimtari shtron pyetje befasuse , qe mundojne , c’do lexus te kohes tone . Pergjigjet i japin shkencetaret e shquar shqipetare , Adem Salillari , Teki Tartari , Aleko Xoxa , Vastfi Samimi , Burhan Celo, Qevqeb Kambo dhe institucionet shkencore prestigjioze te specializuara .Nuk gjen ne liber pergjigje shkel e shko. Ne c’do epizod rreh pulsi I jetes dhe I ndryshimit .

Na rrethon nje bote , me baraspesha te gjithaneshme , qe ne te tera dukurite paraqitet enigmatike . Duke gjykuar , per keto barasesha dhe zgjidhje , lexusi u drejtohet librave dhe shkencetareve , per te mesuar realitetin e botes , qe i rrethon . Per te kuptuar cila eshte fuqia e baraspeshave , autori na jep nje te dhena statike , te pa ndryshuar , sa ka qene dhe do te jete bota .

Pyetja eshte kjo : Pse pjerresia e boshtit tokesor eshte 23.5 grade ? Ne se do te ishte e anuar , qofte dhe me sekonda te grades , akujt do te permbytnin Europen , bota nuk do te ishte kjo , qe eshte sot ! Natyrshem do te ndryshonte dhe jeta njerezore , per te mos dyshuar se do te ndryshonte dhe njeriu fizikisht , menderisht po se po .

Jane baraspeshat dhe ndervaresite nga mikrokozmosi , ne Univers , qe krijojne kete bote , qe jetojme ; ne shumicen e kohes si spektatore dhe ne shumicen e hereve te pa afte , per te ndryshuar dhe problematikat qofte dhe mikroboten rreth nesh . Te dyzet tregimet e librit ,une i ndaj ne dy pjese . Pjesa e pare ka gjashtembedhjet tregime , deri te tregimi , “Shqisa e gjashte “ . Keto tregime , nga shtjellimi i subjektit dhe niveli artistik , i perkasin elites tregimtare , prandaj do t’i analizoj nje nga nje . Keto jane tregimet , qe librit i japin titullin, veper letrare e mirfillte . Tregimet e tjere , qe ne volum faqesh , zene gjysmen e volumit te librit , jane gjithashtu tregime te arrire , por jo ne nivelin e gjysmes se pare .

Tregimi “Shqisa e gjashte “ , me teper se e karakterit social , eshte e aspektit profesional mjekesor dhe filozofik . Jep teresisht te argumentuar , nga shkenca mjekesore, preceptimet nervore te vetdijes dhe nen vetdijes . Asnje shembull , nuk eshte i tepert , brenda nje tregimi (leksion ) krejtesisht te argumentuar . Duke qene kaq i ngarkuar ndihesh se je ne nje auditor mjekesie, qe mban ere kloroform. ( F 93 ) Eshte kjo arsyeja , qe autoret mjeke , perfshire dhe Chehovin , nuk i kane letrarizuar ngjarjet e shumta mjekesore ,qe kane jetuar drejtpersedrejti , vecanerisht ceshtjet nervore , qe jane ende ne nivel hipotezash.

Kete tregim e kam vendosur si kufi midis dy pjeseve , sepse une mendoj, qe eshte i ngarkuar me arsyetime shkencore , qe lexusin e lodhin , per te mos folur , per lexusin , qe nuk i pertyp argumentet dhe mbetet nje referance pa orientim , por eshte lexus, qe jeton me libra .

Shume nga enigmat , e botes , qe na rrethon , autori i vendos ne ndergjegjen e emigrantit te thjeshte Mentar Zabanolli . Ky mergimtar e gjen kenaqesine ne leximet e veprave te Agim Bacollit “Ndryshim dhe botkuptim “ , simbas autorit Bacolli “ Duhet te ndryshojme mendim , nga c’e kemi pare boten , me pare” dhe e perfundon mendimin , se kur “ njeriu ndihet i lumtur , koha fluturon “ . Persa ka shkruar autori i ditur , Bacolli , perputhet me filozofine kohore ,idealiste , qe brezat e vjeter nuk munden ta mesonin ne bankat e shkollave . Simbas kesaj filozofie objektet reale ekzistojne sic i preceptojme. Autori Bacolli , pasi ka mesuar vete , filozofine e kohes , ua transmenton lexusve , midis t ecilve dhe Mentarit .

Autori i vellimit tregimtar “Ererat e kohes “ , nepermjet pytjeve , per baraspeshat boterore dhe enigma e AND-se , ngjall tek c’do lexus kuriozitetin , per t’u thelluar ne marrdheniet e sendeve dhe fenomeneve , qe na rrethojne. Lidhur me kete dukuri , ai shprehet se yjet kane gjithe jeten , qe e vrojtojne ne heshtje dhe indiferentizem , kete mbrekulli , qe quhet bote .Yjet vetem vrojtojne. Ndryshimet ua kane lene njerzve . Vetem leximet e vazhdushme te librave te autoreve te ditur , krijojne mundesine e vertet te njohjes se botes dhe lumturise , qe njeriu e kerkon tere jeten e vet . Ne keto lexime e gjen lumturine edhe emigranti i zakonshem Zabanolli . Te lexuarit , nuk eshte kuriozitet , po instrument , per ndryshim . Zabanolli , edhe pa e ditur , behet pjese e ketij ndryshimi .

Disa fraza te librit , kane permbajtjen e postaleteve . Ne to lexusi i sotem gjen pergjigjen e menjehereshme te pyetjeve , qe e mundojne . Ja pak prej tyre , ne dy tregimet e para : Ne kete bote nuk ka ligje . Ka vetem rrethana dhe interesa . ( F13 ) Kujtimet ndezin thengjijte e shojtur ( F14 ) , C’do gje ne bote eshte kalimtare ( 15) . Levizija eshte jete . Fija e rrjetes se meringanes , eshte me e forte se fije e hekurit, me te njejten diameter. ( F20).

Tregimet e ketij vellimi , kane nje vlere te perbashket : Ruajne ne thellesi te thjeshtesise , madheshtine e spjegimit shkencor te sendit dhe te fenomenit, duke kryer spjegim artistik . Nje prej tyre eshte “Kenga e ujit “ . Sado i vemendeshem dhe kujdeshem te jete lexusi , ne pamje te pare , nuk mund te parafytyroje , se do te te kete te beje me nje problem sa akustik , aq dhe fizik –mekanik , me vleren e nje leksioni teresisht shkencor . Gjithcka nis me emigrantin Mentar , qe ka ardhur ne vendlindje , per te kaluar pak pushime te munguara . Krahason ujet e rrjedhshem , ne mikro kataraktin e fshatit , me rrjedhen e zhurmeshme harmonike te Niagares kanadeze . Mbas ketij meditimi , fillon arsyetimi shkencor , i orgjines se tingullit , qe lind nga levizja e sendeve , ne nje pozicion te caketuar . Gota e mbushur ne nivele te ndryshme , prodhon tinguj te ndryshem . Nga ketu , shkohet te orkestrat dhe sinfonite. Keshtu shtjellohet tregimi sa shkencor , aq dhe muzikor !Kur tingulli vecohet ne ujet e gotes , tingujt e jetes jane sinfonia e Bethovenit .

Edhe ne kete tregim , nuk mungojne frazat metaforike , qe e bejne tregimin sa shkencor aq dhe artistik . “Fshati ju duk Mentarirt , si kafaz I bukur , pa birbil brenda…. Fshati ishte qelia , ku mbahej i burgosur shpirti i tij ….. Here shembellente si psherretime , here si gulcime ….. Mos valle koha eshte lende , prej te ciles njeriu eshte bere ? ….. Ju fut virusi i kurreshtjes . Te duket sikur ujet eshte i gjalle .. Kenga e ujit te qeteson… “ (Tregimi “Kenga eujit ) .

Ajo , qe mbetet shkencore , eshte fakti , qe ujet identifikohet me jeten .Planeti pa uje eshte i shkrete . Bimet rriten edhe pa toke , por jo pa uje . Kultivimi i bimeve ne uje , quhet hidroponi dhe eshte nje shkence , qe pretendohet se ka te arthme te gjate dhe do te ndodhi relativisht shpejt .

Nuk jane kaq batutat e ketij tregimi . Vete tregimi eshte nje metafore e madhe ! Per t’u njohur saktesisht , duhet te lexohet , me shume vemendje dhe kurreshtje , ky tregim dhe te tere te tjeret , pas tij .

Fill mbas ketij tregimi , lexusi gjen tregimin , me titullin e thjeshte “ Kur plagoset pellumbi “ . Ngjarjet autori i shpie ne nje auditor te gazetarise , ku jipeshin leksione te lajmeve te brendeshme . Ne nje prej lajmeve , petagogu u ndal . Lajmi i fundit : Ishte diktuar nje pellumb me krah te thyer , diku ne periferi . U alarmua petagogu , nderpreu leksionin , bisedoi me Rektorin , te nesermen u nis urgjent ne vendin e ngjaries . Ishte cenuar rende kualiteti i mesimdhenies , qe lidhet direkt me te arthmen e kombit . Problemi eshte i madh dhe gjithperfshires , per instancat e shtetit .C’nuk mund te presesh , pas sulmit mbi pellumbin e paqes!

Kjo eshte gazetaria e madhe , qe trondit themelet e shtetit. Problemet madhore , nisin gjithnje nga incidentet me te thjeshta .Ne fund te fundit , nuk ka incidente te thjeshta .

Keshtu na i ka sjelle autori nje nga porosite dhe leksionet , qe ka ligjeruar me studentet Profesori i shquar i gazetarise shqiptare , Hamit Borici . Ne kete rrast , vete Profesori ndihet krenar , per kesi studentesh , qe ka pergatitur. Profesori , e shef te materjalizuar perkushtimin e tij profesional dhe atdhetar , ne pergatitjen e brezave te gazetarve shqiptare . Te jeshe shkrimtar , nuk do te thote se ke tradhetuar gazetarine. Gazetaria dhe letersia jetojne ne lekure te njera tjetres.

Sa interesant aq edhe i argumentuar shkencerisht eshte tregimi “gjyshrit e korruptuar “ . Kur , sapo e lexon , kujton se shtypshkronja ka ngaterruar fashikujt me ndonje liber tjeter , qofte dhe te Fiqos . Faktikisht jemi brenda vepres dhe te shkruara , nga i njejti autor . Subjekti nis te shtjellohet thjesht , per dashurine e pa kufishme te seres prinderore , ndaj pasardhesve . Tregimi na adreson dhe na con , si kurdohere , te arsyetimet gjenetike dhe talentet njerezore , qe lindin , qe ne kohen e barsemerise . Tregimi , na ka futur ne gjenetike dhe embriollogji .

Keni pasur rrast te bisedoni ballas me Fiqri Shahinllarin ?

Eshte bashkebisedus i vemendshem dhe shume kurioz .Nuk mund te bisedosh me Fiqon , kodra pas bregut . Ai kerkon shpjegime nje per nje . Te nervozon me pyetje , qe ndjekin njera tjetren . Per tregimin ne fjale , pervec arsyetimeve shkencore , qe lidhen me dashurine gjenetikisht te prejardhur nga te dy prindrit , na ballafaqon me shume shembuj konkrete , qe i ka ndeshur ne jete, kur spikat dashuria , per Atdheun .

Shembujt fillojne me gazetaret e ndjere Murat Gecaj dhe Rozi Theohari , vijojne me shqiptaret e diaspores noliane te Bostonit , me Eftali Petron , vijon me floqarin Enver Ogreni , deri te mesusi Zyfle Dykoli . Autori , nuk i kalon problemit , ne siperfaqe . Gjithe kata emra , qe rendita , kane dhene shembuj te dashurive prinderore , qe ne konkurence , vetem nje roman , mund ta realizonte . Lidhur me kete problem kapital , rendesi te dores se pare merr edukimi I femijve , me dashurine , per Atdheun e origjines . Ne se kete detyre nuk do ta bejme si dhe saduhet e mbyll me fjalen , qe ka thene E. Petro : “ ….kemi fituar dollare , por kemi humbur florinjt “ ( F36). Nuk mund te kete shprehje me te llogaritur matematikisht , per pergjegjesite e edukimit .

Ne kete perfundim llogjik eshte arritur , pasi problemi eshte rrahur holle e gjate , me prindrit dhe dituraket , qe lartpermendem .

Tregimi “Ererat e kohes “ ,qe i ka dhene titullit librit , eshte nga tregimet , qe rrok nje hapesire idesh te spektrit te gjere , qe fillojne nga jeta e perditeshme , vijojne te personalitet e famshe te historise dhe mbyllet me epizote politike . Ererat historike , fillohet me Krishtin , Aleksandrin e Madh , Napolonin etj . ( F44)

Ererat historike , kane permbysur perandori dhe mbreter te famshem . Ajo , qe eshte me e rendesishme , ererat e kohes , kane sjelle ndryshime te thella mentale . Eshte fatkeqesi te jetosh ne nje kohe dhe te konservosh mentalitet arkaik . Autori sqaron mjaft probleme politike aktuale , duke vene theksin tek mardheniet korrekte dhe paqesore , te fuqive polike , me njera tjetren . Si ne rrastin e komenteve politike dhe ato historike , Shahinllari i realizon “me duar te pastra “ . Ne te dyja rrastet fjalen ua le kopetenteve dhe mendimet e tij i bashkon me kauzen e popullit.

Si duhet te veprojne partiaket , nuk na ben shume moral , por na thote se Jemin Gjana dhe Namik Dokle , hoqen vallen me shami , te zene dore, per dore ne Kukes . Ky shembull , ka vleren e dhjetra faqeve , te argumentuara nga opinioniste llafazane , ne emisionet ballafaquse te televizioneve .

Duke bere konkluzionin e tregimit , autori shkruan : “ Dhembet e kohes nuk ndryshken kurre . Ato vec mbrehen . “ ( F44).

Nuk mund te shkruhet nje liber si ky , pa nje tregim , per “Mallin ndaj venlindjes “ . Autori ka vite , qe jeton larg atdheut . Ndien malle edhe per guret e per druret , per rruget dhe rrugicat e fshatit te lindjes , per kujtimet e shkolles dhe te punes . Te tera keto , autori na I pershkruan me nota te holla lirike , sikur eshte duke shkruar nje vjershe . Na sjell ne vemendje shkrime te shkruara nga koleget , shkrimtaret dhe personalitete , qe kan e provar mergimin . E mbyll me nje setence te themelusit te gazetarise shqiptare , F. Konica : “ Duhet te jeshe larg Atdheut , te kuptosh sa e embel dhe e bukur tingellon fjala , Shqiperi “ ( F 54 )

Ne tregimin “Frenat e gjuhes “ bie ne sy pregatitja e mire gjuhesore e autorit. Ai na sqaron se shprehjet perifrazore te nje gjuhe , nuk mund te pershtaten ne gjuhen tjeter . Asnje i huaj nuk i kupton shprehjet tona Si : temen e semes , hajde, ik , peremri Yt = Po keshtu i flitet dhe qenit , per t’u larguar . Fjala clirim , kuptohet liria , por me c , ka kuptim te kundert . Edhe ne kete tregim , nuk mungojne shprehjet , ne forme batute , si ne te gjith e vellimin . Per vrasjen morale , shkruan : “Vrasja morale , eshte me torturusja. Fatkeqesi eshte, kur njeriu humbet kontrollin e vetvetes“( F57) .

Paniku , perkthehet , frike e turmes . Nuk shef i dyti c’ben i pari . Paniku eshte vete rremuja . Ne penat e Fiqriut dhe mikut te tij , Hysen D , paniku kthehet ne tregim humoristik , me permbajtje shkencore , mjekesore . Keshtu eshte jeta , “ngrysesh piperke gdhihesh paterxhane “.

Nga ky kat humoristik , zbresim ne katin e arsyetimit politik , qe titullohet “Shof dhe degjoj c’ka deshiroj”. Titulli , na shpie te analizat nervoze te politkaneve shqiptare , ne ekranet e televizioneve , qe jane shtuar ne progresion gjometrik. Ketu autori , ulet kembekryq dhe e sqaron situaten e njohjes se botes , nepermjet shqisave . Analiza eshte thellesisht shkencore , sipas studimit te katedres mjekesore te Universiteti amerikan . Ne bisede arrin te thuhet : “flasim me veshe “ , edhe muret kane veshe, deri te sentesa e Shekspirit “Nje sy pa vesh , nje vesh pa sy “ .

Rremuja , te gerthiturat , genjeshtrat nuk i shkojne, per shtat ketij formati politik . Autori ne kete rrast , jep kete keshille te urte : “ Si nuk paten nje mik te mencur , t’i mesojne si vishet kmisha melankolike e fisnikerise “ ( F67 ).

Autori , na ka dhene nje tregim nga bota turke . E ka titulluar “Sabiha Gocken “. Eshte nje vajze gati e braktisur , qe i preu rrugen Atatrkut dhe i kerkoi te vijonte shkollen . Vajza ishte nje boshnjake e turkezuar . Ataurku ja plotesoi deshiren . Ajo u be pilote e fameshme , duke qene bija e adoptuar e Ataturkut te madh . Aroporti i dyte , me i madh i Turqise mban e mrin e saj.Kjo eshte nje pervoje emigratore , na jep besim te vetvetja. Emigranti , ne c’do kohe ka qene dhe mbete nje force e fshehur .

Mbas ketij tregimi , me teme jasht vendit , na vjen tregimi , me natyre te perafert , qe titullohet “ Si treshi ndaj njeshit “ . I perkushtohet nje komandati ushtarak , qe pas disfates , ne nje beteje , ju drejtua repartit , me nje fjalim te zjarrte oratorik , qe preku zemrat dhe gjithe ndergjegjen e tyre atdhetare . Duke u mobilizuar ne nje kunder beteje , e fituan luften . Njeriu mund te humbasi nje e me shume beteja, por duhet te synoi te fitoi luften , pa marre shume parasysh humbjet e pa evitushme . Lufta mbetet pjese e jetes . Po permend nje nga batutat e shumta , qe permban tregimi . “Morali,shkruan autori, eshte bindje e forte , eshte besim , emocion“(76)

Pas reshterit te babezitur , shpirti nuk ka seline ne trupin e njeriut dhe Shqisa e gjashte , rreshtohet letra e babait , Skender , per djalin Ylli , qe ndodhet ne emigracion . Kjo leter , perben ne vetvete , nje analize te thelle social-ekonomike te familjeve shqiptare , te kohes te tranzicionit te gjate . Thelbi i ceshtjes , vertitet rreth sentences “Te njohesh vetveten “ . Kjo keshille prinderore , ka vlera perjithesuse, filozofike dhe jo vetm brenda familjes. Tjeter porosi universale aterore eshte keshilla : “Mos u ben racist dhe narcist!“ Keshille me tone urdheruse kunder dy ndjenjave , qe tjetersojne njeriun , ne c’do kohe .

Mbasi e kam lexuar libtin me sy kritik , i rekomandoj lexusit shqiptare , qe te mos humbasin rratin , te lexojne me vemendje , kete liber me 40 tregime te cilesise se larte ideo-aristike . Shqiptaro-amerikani , Fiqri Shahinllari ,eshte shkrimtar erudit , i ardhur nga gazetaria . Ka kulture te gjere letrare dhe jetesore , duke qene ne moshen e trete te jetese se vet . Ne te dyzet tregimet , qe permban libri , pershkruhen me hollesi jete dhe veprimtari te larmishme , nga ku mund te mesoni , duke u kenaqur me vlerat artistike dhe zgjidhjet natyrore , te c’do tregimi te ketij libri , njezet e shtate , prej tregimeve , jane te vleres elitare .

Pak fjale , per mbyllje :

Kur u njoha me vepren , qe analizova , falnderova mikun tim te ish gazetes “Bashkimi “ , qe me sajdisi , duke ma shtuar biblioteken time te varfer . I hodha te dy syte dhe e pagezova librin , sic e kam shkruar ne fillim te kesaj persiatje , besoj se e mbani mend . Kam shume vite , qe kam lexuar tregimete Sotir Andonit . Ashtu me perngjane tregimet e Fiqiriut, por thjesht nga forma , se tematika eshte krejt tjeter . Jane dy bote te ndryshme . Kujtova se autori , kishte pershkruar nje apartment , ne pallatin e madh te jetes . Pak nga pak kuptova se isha futur ne nje granacele dhe i vizitova te tera katet , madje dhe dhomat .U miqesova me banoret , qe me ngjanin , me te afertit , me miqte , me bahkatdhetaret . Me detyroi vete Granicela , me pushtetin e saj autoritar , te hyja brenda saj . Po te isha bizesmen , ose” E te tjera e te tjera “, kete veper granicele , do ta sponsorizoja qe te ribotohej ne mijra kopje , qe njerzit te mos pertypin vetem camcakiz ,ose t’i kembejne me fara luledielli , por te perjetojne emocionalisht te kaluaren me kusuret e saj te renda dhe te arthmen e Shqiperise se teknollogjise dhe jo vetem te Shqiperise. Ne rrast ribotimi , qe eshte teresisht e mundur , i lutem autorit , te ripunoi , “Shqisen e gjashte “ , duke e lehtesuar nga veshja akademike dhe duke e sjelle ne nivelin intelektual te lexusit te sotem . Gabimet e shtypit , ne disa tregime , jane te shumta dhe trashanike . Gjykoj se jo te gjitha tregimet e pjeses dyte kane nevoje , me teper se nderhyrje , per nje kozmetike te lehte .

Illo Foto , Studjus ne NY Tetor 2022