top of page

I fundmi i Kavalioteve



(Novele shqiptare , nga Sotir Andoni)

Zhanri letrar I noveles , eshte i livruar pak , ne letersine shqipetare , mbase per faktin se zhvillon nje fabul midis tregimit , qe pervec , i shkurter , i permbahet vetem nje linje , te nje fabule komplekse . Novela mund te quhet nje roman i vogel .

Rilindasit e zhvilluan mjaftushen novelen . Keshtu u vijua dhe ne kohen e realizmit socialist . Shkrimtari Sotir Andoni , ka shkruar vetem novela , duke perfshire , ne kete grup dhe tregimet , qe ne te gjitha rrastet , jane relativisht te gjate , ne hapesire dhe ne kohe . Simbas gjykimit tim amator ,autori Andoni , eshte novelisti me i shquar shqiptar , ne te gjitha kohrat . Me kupotoni drejt , flas , per novele te tipit klasik , perjashtuar tregimin dhe romanin , ku livrusit jane te shumte .

Per te vertetuar mendimin tim , per novelistin Sotitr Th. Andoni , kam sjelle 3 novela te tij te botuara, ne nje liber te vetem , me titull “ Tregime “ , botuar ne vitin 1995 , ne shtypshkronjen “A. Z. çajupi “ te SHB.” Naim Frasheri “ .

Novela kryesore , e ketij vellimi , titullohet “ I fundmi i Kavalioteve “, qe do ta komentoj me poshte . Kur lexova kete novele , qe eshte vetem 110 faqe , me pushtoi nje gjendje emocionale krejt e justifikushme. U miqesova me personazhet , jetova me ta dhe u trondita pa mase , nga zgjidhja , qe i ka dhene autori , jetes te protogonistit Kavalioti , ketij heroi , qe u martirizua nga Diktatura .

Ne perfundim te leximit , sado i forte te jeshe emocionalisht , dublon te shumevuajturin Filip Kavalioti , kete sportist te famshem , ne futboll dhe atletike , qe kishte siguruar trofe te merituara , per Klubin “Skenderbeu” te Korces , nje nga klubet e fameshme te Shqiperise sportive , me histori afer shekullore .

Ngjaria e noveles , vendoset ne historine e dy familjeve tregetare korcare . Sina , eshte nje familje barone e vendosur , prej kohesh ne Vjene dhe eshte e shquar , per pasuri edhe ne shtetin austriak . Familja e dyte eshte me origjine , nga Voskopoja e fameshme , me mbiemrin Kavalioti , ish ortake e Sineve . Sot , kjo famile , ka vetem nje trashegimtar te mbiemrit , sportistin e shquar, ne disa sporte , Filip Kavalioti .

Eshte viti 1938 . Ne bote paten filluar ethet e luftes se dyte boterore . Hitleri me antisemitizmin e cfrenuar kishte filluar te cvendosej drejt lindjes dhe Austria e Sineve jetonte ditet e tmerrshme te ankthit . Ankthi nuk ishte thjesht , per luften fizike dhe te pasurise , se sa fakti , qe ne familjen Sina , jetonte nje izrailite me emrin Ericha , ishte shoqe e vajzes, Zana Sina dhe bije e nje bizesmeni izraelit , qe ndante tregetine me baronin Gjergj Sina . Familja izraelite e Eriches , jetonte ne Itali , nen friken patollogjike te etheve antisemite, Hitler _ Musolin . Ishte me e sigurte Ericha , te miku Sina , se sa famila e Eriches , qe rrezikohej nga te dy krahet .

Gjuetia hitlarine , ndaj izraeliteve shenonte kulme , ne Europe , ku po beheshin funksionale kampet e inkuizicionit , nga me te egrit , qe ka njohur historia , per te mos thene me i egri , sepse kryhej ne nje kohe me shtet te fuqishem dhe me tekniken dhe policine , me moderne te kohes . E tere makina shteterore , ishte vene ne sherbim , te grumbullimit te izrailiteve , nga te gjitha moshat dhe nga te gjithe vendet e Europes . Antisemitizmi , ishte shndruar ne nje pandemi hitleriane , ku askush nuk kishte force ta kundershtonte sado pak .

Gjergj Sina , ne pallatin e tij , ne Vjene , na jepet , duke cfletuar gazetat , por me peshen e vuajtjes se pa pare , per te ruajtur Erichen , vajzen e mikut dhe partnerit . Si do tja dilte kesaj aventure , ballas me shtetin e armatosur deri ne dhembe , per sejcilen familje , qe do t’u gjendej i fshehur , qofte dhe nje izraelit ivetem . Kishte mundesi , qe familjet , qe strehonin , keta fatkeqe , te denoheshin , si dhe individet , qe metonin t’i fshehnin . Ne keto mendime te turbullta lexoi ne gazeten sportive se i vetmi vijus i familes Kavaloti , po korrte fitore , ne disa dege te sportit , duke bere emer te madh si portier dhe shuter i skuadres “Skenderbeu “ . Ky lajmm , ja davariti disi mendimet , per rrezikun iminent , qe e priste nga fshehja e Eriches .

Gjeti menyren dhe u lidh me Kavalotin sportist , qe vinte nga familja ortake me Sinet e Korces . Per te shuar mallin , me Kavalotet ortake , ftoi te vinte ne Vjene , ne pallatin , Sina , djalin e miqve , Kavalote .

Ne asnje rrast , Tregetari Sina , nuk e largonte mendimin si mund te siguronte rujajtjen e Eriches . Brenda pallatit , ne krah te dhomes se miqve , hapi nje dere , duke krijuar nje dhome normale , per jetese , por me dere te maskuar nga jashte . Dera nuk binte fare ne sy , kur kaloje , neper koridor dhe aq me pak nga miqte , qe mund te bujshin , ne familjen e madhe . Dera hapej vetem nga brenda dhe brenda saj , do te ishte vetem Ericha , qe plaku Sine e donte sa dhe vajzen e tij , Zanen .

Punet kishin marre per mbare , sepse Filip Kavalati , kishte cuar telegram se do te vinte , per vizite ne pallatin e Sineve , ne Vjene . Ishin gezime te medha , qe i largonin plakut , mendimet e tmerreshme te pandemise antisemite hitleriane . I largohejj disi mendimi nga hekurat e policise , nga kontrollet e shtepise , nga Ericha , qe e poarfytyronte te shoqeruar me SSet , ecte duke qare dhe mbante koken pas , per t’u dhene lamtumiren bamiresve te medhej . Plaku e pat thene disa here , se nuk do te jetonte asnje minute , pasi Ericha te perfundonte ne duart e hekurta te SS –ve speciale , furnizusit e krematurimeve , me njerez te pa fajshem te kesaj toke .

Filip Kavaloti , me kamijonin e tij “Fiat “ , u nis per ne Vjene , me nje gezim te pa treguar ne zemer dhe ne gjithe qenien e tij . Do te takonte ortaket tradicionale te familjes . Do te rikujtonte para ardhesit tregetare Kavaloti , qe nuk jetonin fizikisht , por jetonin ne zemren e Filipit aq dhe ne zemren e ortakut Gjergj Sina , qe gjithsesi zhvillonte traditen tregetare , ne Vjenen , qe per te dy familet tregetare ishte dhe mbeti atdheu i dyte i pa tjetersuar .

Filipi parkoi kamjonin , diku afer pallatit te Sineve dhe brofi ne dere te sallonit , ku Gjegj Sina clodhesh dhe mendonte , per gjithcka te kaluar dhe per te care kete mynxyre , qe i kanosej Europes , botes dhe tregetise se tij familjare , qe e kishte vene me gjak dhe me djerse . U perqafuan disa here dhqiptarisht me Filipin . Po bisedonin , per sportin , kur ne dere u duk djali i Gjergj Sines , Karlo Sina , mjeku I famshem neurokirug i Vjenes . Afersisht Ishin moshatare me Filipin dhe kishin pasur femijeri te perbashket , por jeta i pati ndare ne profesione , ne venbanime , natyrisht dhe ne menyren e jeteses . Karl ishte martuar dhe kishte femije . Filipi vijonte udhetimin e gjate te beqanirse . Shoqeria e jetes sporive , eshte aq e ngushte , tregoi Filipi , sa besohet qe nje shoqerim e tille , mund te farketohet , vetem ne lufte

Sotir Andoni

Filipin e vune per te fjetur ne dhomen e miqve te vecante . Te tre prisnin me padurim diten , per te biseduar dhe per te argetuar Filipin me kuriozitet e Vjenes , te kultures , te shoqerise dhe si qender te Diaspores shqiptare , me histori te gjate per disa dekada .

Filipi i shtrire , midis atij komoditi te rehatshem , ju largua gjumi . I dukej nje enderr takimi I familjes Sina . Solli nder mend te kaluaren e jetes si pinjoll I nje familje te madhe voskopojare .Erdhi ne nje bote tjeter , krejt te ndryshme nga menyra e jeteses , nga niveli ekonomik . Karakterizohej nga shoqeria e hapur . Nuk i largoonte do t nga syte takimet e ndaries me shoket sporiteste te skuadres “Skenderbeu “ . Ishte shume emocionale , ndarja me Agaraj , qendersulmusi , ishte shoku me i ngushte , por vetem diten e ndaries i tregoi se ishte blere nga klubi i famshen turk dhe do te loste me Fenerbacene e fameshme . Ky lajm i Agarajt , nuk ishte kaq i thjeshte , sepse Filipi , kishte te trasheguar dy dyqane ne Stamboll , dhe i dha shokut te ngushte dokumentin e pronesise , per gjat kohes , qe do te jetonte ne Stamboll .

Duke perjetuar keto enderra , u hap dera e pa dukshme dhe u cfaq engjelli Erricha . Ne menyren me miqesore i tregoi cila ishte dhe si mbrohej nga familja e miqve te perbashket . Ishin tre famile te bashkuara nga interesat tregetare dhe po nga keto interesa te ndaheshin ne tre pika te ndryshme te Europes te perfshire nga ethet e luftes hitleriane . Filipit , kujtimet , per te kaluaren ju eklipsuan . Filloi te mendoi , per fatkeqesine , qe e priste , kete engjell , ne se do te binte ne dore te te SS-ve . Mbrojtia e saj konsiderohej e brishte , perballe uraganit antisemit hitlerian .

Rrjeti i spiunazhit hitlerian punonte pa pushim . Ne nje prej diteve , ne pallatin e Sineve , ja behu skuadra e SS –ve , qe ekzekutonte vendimet e arestimit te izdraeliteve . Komandanti i skuadres ishte nje oficer i rekurtuar ne Vjene . Nen urdherijn e komandit u krye kontrolli rutine dhe komandanti dha urdher , te largohej skuadra e SS-ve . Komandanti vjenez , falnderoi Dr. Karlon , per nje operación te rrezikut te larte , qe kishte realizuar , per te shoqen e vjenezit dhe fal , kesaj nderhyrje , cifti u be me femije . U shpreh kjo mirnjohje e jashtzakonshme dhe premtoi se femijen do ta njohi me femijet Sina , per te kaluar keto situata te renda jetesore , per te gjitha moshat e shoqerise vjeneze .

Ne nje nga mengjeset e atyre diteve , Gjergji dhe Karli i spjeguan mikut te dashur , Filip , strehimin klandestimn te Eriches dhe pamundesine , per ta derguar ne Itali , ku e priste nje famile tjeter mike , qe mundet te komunikonte me familjen biollogjike te Erriches .

Filipi , si njeri i zgjidhjeve te shpejta praktike , hodhi mendimin , qe vajza mund te udhetonte me kamjonin e tij . I vetmi ndryshim ishte se do te ndryshonte intinerari i levizjes , qe do te kryente Filipi , per ne Atdhe . Keshtu u vendos . Ericha dhe Filipi , do te udhetonin , per ne Itali . Aty do te ndalej Ericha dhe Filipi do te vijonte udhen tokesore , per ne Korcen e dashur te skuadres se futbollit , qe ishin njerzit e familjes se madhe te Filip Kavaliotit , ketij sportisti multilateral , te njohur , ne rajon dhe me gjere . Arriten mire ne Venecia.

Fatkeqesite ndjekin njera tjetren . Kryetari mik I familes izdrailete te Eriches , ne Venecia , kishte vdekur . Askush nuk e njifte Erichen , qe ishte rritur ne Vjene . Hidherimi ishte i shumeanshem . Erricha mbetej e ekspozuar , nga perndjekja hitleriane . Vete Filipi mbetej ne Italine e pa njohur . Famila e Sinjeve do te merrte nje plage te rende , kur te mesonte kete ngjarje , qe ishte e perafert me ekspozimin ndaj SS-ve .

Aty , ne kamjonin e Filipit , dy te rinjte i dhane fjalen e beses dhe u martuan , nje ortodoks , me nje vajze izraleite , qe te dy fete nuk do ta pranonin , ne kushte normale . Dasma u krye nga miqte dhe te afertit , ne Korcen e kultures , te tregetisedhe te solidaritetit njerezor . Nusja Eriche shkelqeu me fustanin e bardhe dhe stolite me te cilat ishte mbuluar .

Dasma u be madheshtore , simbas zakonit shqiptar . Fustani i bardhe , buka e dasmes , kenget karakteristike . Kumbari I dasmes , dihej se do te ishte Agaraj , miku per koke I Filipit .

Kjo dasme ishte nje sfide , per te harruar jeten klandistene te Eriches , ne Vjenen e pushtuar nga Hitleri .Dukej se fitoi jetea mbi vdekjen dhe torturen .

Lufta boterore mbaroi . Per pak kohe , Korca ndryshoi me shpejtesine e c’do parafytyrimi. U vendos nje pushtet , qe njifej ne Rusi , ne Jugosllavi e gjetke. Pushteti i ri kishte nevoje te nguteshme , per para dhe pasuri . Filluan arestimet dhe sukrestimet e pasurive te tregetareve korcare dhe kudo ne Shqiperi . Shteti krijoi nje rrjet te dendur spiunazhi , te ngjashem me ate hitlerian , per ndjekjen e izdraeliteve.

Syte u drejtuan nga nusja e ardhur nga Vjena, sic ndodhi me c’do tregetar , ne Korce dhe ne Shqiperi . Dihej , qe ishte dere e pasur , nga ku kish ardhur , por dhe ku jetonte , te Kavallotet , ish tregetare me ze . Arrestimet ishin standart . Pergjoheshin nga spiune vullnetare dhe me pushtet . Me ket linje u arrestua Filip Kavalioti , per agjitacion e propagande . Familja e Filipit pat ndihmuar luften . Filipi kishte luftuar ne rreshtat partizane , por nevoja e shtetit per para , i cvleresonte te tera keto fakte .

Pas nje hetusije antinjerezore , Filipi u denua 10 vjet burg politik.Autori i noveles , na i ka spjeguar me hollesi praktiken hetuse , per te arritur te burgimi politik . Ai trup atleti , u tret nga torturat e paraburgimit . Burgu polititik ! I akuzuari mund te kishte vrare nje e me shume njerez .Mund te kishte vjedhur 2 e me shume magazina . Keto ishin me pak ose nuk quheshin fare , perpara akuzes fikse “Agjitacion e propagande “, qe vazhdonin , me “Armik i popullit “ . Keto tortura i provoi ne trup Filip Kavaloti , nga disa hetuse , qe ne vend te zemres , kishin nje macok .

Autori i noveles , permend disa hetus dhe spiune, por njerin e jep me emrin e vertete , quhej Skender Toshkezi . Te tjeret jane emra te letrarizuar.

E tmerrshme eshte lufta me arme , me topa , mitrolza , por e temerrshme ihte lufta ne gjueti te izrailiteve dhe baraz me te lufta , per cpronesimet e tregetareve dhe qe lidhej me kampin e punes se detyruar te Vlocishtit , qe ngjasonte si vellezer siameze , me Golashin stalinist , ne mos me keq .

Ne kete kamp te punes se detyruar te burgosurit punonin ne uje dhe lluce . I vetmi mjet pune ishte lopata . sforcimi fizik i kalonte parashikimet e puntorit me rezistent . Pervec veshtiresive te punes , u shtohej pickimi nga ushunjezat , qe nuk shqiteshin , pa u ngopur me gjak njeriu . Kjo pune e tmerrshme , qe vetem pune nuk mund te quhej ,e dobesuan shume trupin herkuljan te Filipit . Ai moralisht mbahej mire . Me Erichen shkembenin mesazhe me sinjalet Mors , qe kur nuk kishin leter i adoptonin me penj te qepjes , pike , vize etj . Filipi , qe kishte pare rrjetin e spiunazhit hitlerian , e dallonte fare mire spiunazhin monist . Ishin te ngjashem , nga menyra perfekte e funkasionimit .

E porosiste Eriken , qe te mos fliste , per pakenaqesite dhe per pasurite , qe trashegonte . Ne kete vazhde te kujdesit , e porositi te mos i besonte askujt . Informatori ndodhet kudo , si dhe ne Vjenen e kohes , kur jetonte atje . Bota ishte e mbeshtjelle me rjeten e zeze te spinazhit .

Ericha , me nje grua kontrabandiste , mundi te kalonte neper liqenin e Shkodres , me nje gomone . Vijuan kerkesat e saj , per familjen biollogjike , qe u muar vesh se kishte perfunduar ne kampet e cfarrosjes .

Filipi vijonte te torturohej , nen peshen e kerkeses te floronjve te familjes , sado , qe masat u burgut , u lehtesuan disi , kampi i punes se detyruar mbeti po ai . Mbasi i plotesoi vitet e burgut , u dha vendimi i lirimit , por evaziv . Filipi dolli ne teren te hapur dhe midids te tjereve , takoi mikun Agaraj . U cmallen. Agaraj i tha se pasuria e dyqaneve te tij ne Stamboll , ishte shumfishuar . Me ato te ardhura u pasurua dhe vete Agaraj . E siguroi Filipin , per te arthmen ekonomike te tij dhe Filipi i dha nje porosi : Te takonte Erichen dhe ti , mundesonte adoptimin e nje femijve nga te motrave te tij , qe jetonin ne Stamboll.

Mbas shume peripecipish , Agaraj mundi ta takonte Erichen , bashke me motren e tij dhe femijen e mitur , Gjergj , qe mori adoptimin ligjor nga Ericha . Filipi , mundi te vizitoi Korcen dhe Voskopojen , ku ishte rritur , por ju largua syrit publik . Me sa duket pati nje tejlodhje nervore , flinte ne pyje dhe ne kisha. U kthye Agaraj dhe kerkoi takimin e domosdoshem me Filipin , per t’i thene se porosia ishte plotesuar . Ata kishin nje djale te adoptuar dhe jeta do fillonte nga fillimi . Kerkesa u be masive , ne pyje dhe ne Kisha . Ne kishen e fameshme te Voskopojes u gjet trupi pa jet i Filip Kavalotit.

Zgjidhja , qe i ka dhene autori eshte tragjike , por e tille ishte ajo jete ku ligjin e bente spiunlleku i ngjitur ne pushtet . Novela e Andonit , pershkruan me vertetesi jeten plot vuajtje te izrailiteve dhe pasanikeve te pjeses lindore te regjimit . Kampi i puneve te detyrar i Vlocishtit , kam pasur dieni se ishte me i tmerreshmi i gjithe te tjerreve , ne Shqiperi .

Keneta e Maliqit , ndryshe nga te tjerat , qe komunikonin , me detin , kjo komunikonte me lumin . Zbatusi i projektit , ish i burgosuri Inxh . Abdul Sharra , u var ne litar , gjoja , per sabotim . Te ashtuquajturat , “Vepra te socializmit “ , jane lare me gjak me shume se me djersen e popullit shqiptar te martirizuar . Eshte shume i vonuar monumenti i Inxh. Sharres , ne qytetin e Maliqit , aty ku I moren jeten hienat e stalinizmit te eger .

Novela e mjeshtrit , Andoni , nuk eshte thjesht nje vlere e cmuar letrare , por evokon ndjenjen humane te popullit shqiptar , qe sakrifikoim edhe veten , per te shpetuar sa me shume izrailite , nga cmenduria kostante e Hitlerit . Te dy kombet jemi te vonuar , persa kohe kjo novele , nuk do te jete e perkthyer ne ebraishte .

Illo Foto, NY- Mars 2021

78 views1 comment

1 Comment


sotir.mimi
sotir.mimi
Mar 14, 2021

S.Athanasi:Novela "I fundit i Kavaliotëve", siç e ka titulluar autori, përmban në vetvete përfshirjen me fatin tragjik të zhdukjes së izraelitëve edhe të shqiptarëve tanë të lidhur në një miqësi tejet humane me 'ta. Dhe që të ndodhi kjo nën pushtimin hitlerian, është e kuptueshme. Por se do të kopjoheshin në shkallën më të lartë nga hetuesit e komunizmit, ishte e paimagjinueshme. Dhe siç nënvizon z.Illo, ata në gjoksin e tyre, kishin një maçok. Këneta e Maliqit ishte vëndi ku vuajtjet ishin nga më antihumanet e pranë sklavërisë. Personazhi ynë me një trup sportisti si ai, katandiset të mos përballojë dot vështirësitë. Luta për jetë a vdekje, anonte nga kjo e dyta. Alfabeti mors ( pik, vijë ) në një…


Like

Shkrimet e fundit

fjalaelireloadinggif.gif
bottom of page