Gjuha më e veçantë në Europë

Gjuha më e veçantë në Europë

Astrit Lulushi

Êshtë e qartë se gjuha më unike në Evropë nuk indo-evropiane. Tre degët kryesore të gjuhëve në Evropë janë:

Gjermanike (angleze, gjermane, holandeze, dhe skandinave); Romance (frëngjisht, spanjisht, italisht); dhe Sllave (ruse, polake, serbo-kroate)

Pra “gjuha më unike" do të duhej të ishte jashtë këtyre degëve. Mund të ishin gjuhët simotra estoneze e hungareze; shqipja, e ndarë më herët si degë më veten, ose greqishtja midis gjuhëve më të mëdha. Pavarësisht se i përket degës Romance, Rhaeto-Romansh (në Zvicrën Juglindore) meriton të përmendet. Mund të veçohet edhe gjuha islandeze. Arsyeja pse islandishtja është ndoshta sepse është gjuha e gjallë më e afërt me Norvegjishten e Vjetër (gjuha e Vikingëve).

Gjuha baske është një izolim gjuhësor. Ajo nuk ka lidhje me asnjë gjuhë të vërtetuar. Gjithashtu, ajo ka të ngjarë të jetë e vetmja gjuhë para-indo-evropiane (me përjashtim të ugro-finnikës në pjesën verilindore të Evropës përpara zgjerimit sllav).

Për hungarishten ekziston një anomali. Ajo u prezantua si rezultat i migrimeve relativisht të fundit, dhe ka ende disa nga kushërinjtë e saj relativisht të afërt ugro-finikë pranë maleve Ural. Atdheu uralik i të ashtuquajturave gjuhë "urale" bazohej në një teori hipotetike të origjinës së përbashkët si për degën finlandeze ashtu edhe për atë ugrike. Nuk ka asnjë provë arkeologjike e historike për këtë pretendim.

Khanty dhe Mansi si dhe hungarishtja kanë lidhje të forta kulturore, historike me stilin e jetës nomade që nga të dhënat më të hershme të ekzistencës së tyre, duke përfshirë historinë gojore, traditat e varrimit. Fjalët e zakonshme për blegtorinë, si në hungarisht ashtu edhe në mansi, ruajtën stilin origjinal të jetesës së kombeve ugrike (ogure), të cilat i ndanë nga pjesa tjetër e gjuhëve urale (nordike).

Shumë studime arkeologjike sugjerojnë se rajoni i Vollgës së Mesme ka qenë rezidenca e parë e kombit ugrik që nga kohët më të hershmet të njohura nga qeramika e tyre që daton rreth 4000 pes. ADN-ja e elitës hungareze pushtuese u gjet mes Bashkírëve që ndodheshin në jug të rajonit Ural, i njohur si pasardhës Hunnik..

Elfdalishtja ndoshta do të ishte një alternativë gjithnjë e më e mirë nordike pasi flitet vetëm nga disa mijëra njerëz në Suedinë Veriore, ndërsa islandishtja kanë status zyrtar në kombe të pavarura ose gjysmë të pavarura.

Gjithashtu në Tirolin e Jugut (në vitin 1918 e aneksuar nga Italia) dhe provincat e Trentino-s dhe Belluno-s ka variacione të “Ladin”-it, i cili gjithashtu llogaritet ndër gjuhët Raeto. Në Tirolin e Jugut, latinishtja njihet si gjuhë zyrtare e pakicës. Pra, Tiroli i Jugut është në fakt tre-gjuhësh.

Ndoshta jo më unike, por sigurisht një nga më pak të njohurat është Cimbro - gjuha cimbriane - e folur nga rreth 2000 njerëz në Italinë verilindore. Është një kombinim i diskutueshëm i bavarezëve dhe venecianëve.

Ndonëse shqipja mund të jetë e jashtzakonshme në atë që u degëzua shumë herët nga gjuhët e tjera indo-evropiane dhe për këtë arsye mund të kualifikohej si unike, megjithatë është ende indo-evropiane.

Islandishtja, e pakuptueshme për skandinavët, nuk është pretendente për gjuhën më unike në Evropë. Shumë gjuhë janë të çuditshme brenda grupit të tyre, si rumanishtja, anglishtja ose hungarishtja (shumë fjalë turke,të ndryshme nga gjuhët e tjera evropiane uralike si finlandishtja dhe estonishtja.

Deri më sot askush nuk e di se nga kanë ardhur Baskët.

Gjuha jo-indo-evropiane në Evropë është vetëm gjuha baske. Ajo e ka origjinën drejtpërdrejt nga grupi i gjuhëve neolitike dhe nuk është pjesë e boshtit indoevropian.

Ka mjaft gjuhë në Evropë që nuk janë indo-evropiane, si finlandishtja, hungarishtja, estonishtja, turqishtja, dhe deri-diku tatarishtja. Çka e bën baskishten të veçohet është se ajo është një izolim gjuhësor. Pra nuk ka asnjë gjuhë tjetër në botë që dihet se ka lidhje me të. Gjithashtu, baskja është e vetmja mbetje e botës para-indo-evropiane në Evropën perëndimore dhe jugore, gjë që e bën atë edhe më të shquar dhe ia vlen të ruhet.