Ekonomisti i tregut
Astrit Lulushi
Adam Smith ishte një ekonomist skocez, libri i të cilit i vitit 1776, ‘Një Hetim në Natyrën dhe Shkaqet e Pasurisë së Kombeve’, ndikoi thellë në mendimin ekonomik, veçanërisht për sa i përket meritave të tregjeve të lira, tregtisë së lirë dhe "dorës së padukshme".
Por çfarë lloj njeriu ishte Adam Smith? "Nuk jam asgjë përveç librave të mi", e përshkroi veten ai, duke i treguar me krenari bibliotekën e tij të çmuar një miku.
Adam Smith nuk ishte i pashëm. Një profil medaljon tregon një shtytje të zgjatur të buzës së poshtme deri në takimin me një hundë të madhe aquiline dhe sytë e fryrë që shikonin nga kapakët e rëndënduar të syve. Gjatë gjithë jetës Smithi ishte i shqetësuar nga një kusht nervor; koka i dridhej dhe ai kishte një mënyrë të çuditshme dhe penguese të të folurit. Përveç kësaj, kishte mungesën famëkeqe; harronte se ku ishte.
Në vitet 1780, kur Smith ishte në fund të të pesëdhjetave, banorët e Edinburgut trajtoheshin rregullisht me spektaklin argëtues të qytetarit të tyre më të shquar, të veshur me një pallto ngjyrë të çelur, pantallona deri tek gjuri, mëndafsh të bardhë, çorape, këpucë me kopsa, kapelë të sheshtë kastor me strehë të gjerë dhe kallam, duke ecur nëpër rrugët me kalldrëm me sytë e ngulur në pafundësi dhe buzët duke i lëvizur si në një fjalim të heshtur. Çdo hap ose dy ai do të hezitonte sikur të ndryshonte drejtimin e tij apo edhe të kthehej mbrapsht; ecja e tij u përshkrua nga një mik si 'vermicular'. Rastet e ‘humbjes së mendjes’ ishin të zakonshme. Tregojnë se një herë doli në kopshtin e tij i veshur vetëm me një fustan, doli ne rrugë, dhe eci për disa orë para se të kthehej.
Ky profesor i çuditshëm lindi në 1723 në qytetin Kirkcaldy, County Fife, Skoci. Kirkcaldy mburrej me një popullsi prej 1500 banorësh; në kohën e lindjes së Smithit, thonjtë përdoreshin ende si para nga disa prej banorëve të qytetit.
Kur ai ishte katër vjeç, ndodhi një incident shumë kurioz. Smith u rrëmbye nga një bandë ciganësh. Nëpërmjet përpjekjeve të xhaxhait të tij (babai i kishte vdekur para lindjes së tij), ciganët u gjurmuan dhe u ndoqën dhe në arratisjen e tyre ata e braktisën Adamin e ri buzë rrugës. "Kam frikë se ai do të ishte bërë një cigan i varfër", thotë një nga biografët e tij.
Që nga ditët e tij të hershme, Smith ishte një nxënës i mirë. Ai ishte i destinuar padyshim të bëhej dikush, dhe kështu në moshën 17 vjeç shkoi në Oksford me një bursë - duke bërë udhëtimin me kalë - dhe atje qëndroi për gjashtë vjet. Por Oksfordi nuk ishte atëherë kështjella e të mësuarit që u bë më vonë. Shumica e profesorëve kishin hequr dorë prej kohësh edhe nga pretendimi i mësimdhënies. Studentët kalonin kohën e caktuar në heshtje të thellë, secili i zhytur në leximin e ndonjë romani popullor të ditës. Meqenëse mësimi ishte përjashtim dhe jo rregull, Smith i kaloi vitet kryesisht i pamësuar, duke lexuar siç e shihte të arsyeshme. Dikur ai pothuajse u përjashtua nga universiteti sepse një kopje e një traktati të natyrës njerëzore të David Hume u gjet në dhomë e tij - Hume nuk lejohej për lexim, madje edhe për një filozof të mundshëm.
Me botImin e librit te tij, ‘Shkaqet e Pasurisë së Kombeve’, Adam Smith siguroi themelin për ekonomistët, politikanët, matematikanët dhe mendimtarët e të gjitha fushave për të ndërtuar mbi të. Pavarësisht nga ndikimi historik, ‘Pasuria e Kombeve’ përfaqësonte një ndryshim të qartë paradigme në fushën e ekonomisë, i krahasueshëm me atë që bëri ‘Kritika e arsyes së pastër’ e Immanuel Kant për filozofinë. Deri ne vitin 1950, ‘Pasuria e Kombeve’ ka qenë libri i dytë më i cituar në ekonomi, pas Kapitalit të Marksit.
Comments