Xhevat Rexhep Cenaj, partizani patriot në kuadër të Brigadës së IV Sulmuese

Nga Fatmir Terziu

Me kushëririn tim, Sami Xhevat Cenaj, sot kaluam një kohë bashkë. Dhe ashtu bashkë sollëm kohën e pakohë në vëmendjen tonë, dhe folëm edhe për kohëra, njerëz, kujtime dhe së fundi edhe për libra e shkrime. Sidoqoftë biseda më ngacmoi dhe disa pika sublime…

Pas vitit 1990-të, boshllëku i krijuar nga censura komuniste u mbush me bollëk me kujtime, arkiva të deklasifikuara, ditarë, shënime „nga sirtarët“, fryrjet personale të kalemxhinjve, të atyre me interesa të fryra etj. Gjithësesi, krahas disa fletushkave që flasin nëpër ajër, një numër nismash botuese dhe shkrimi meritojnë vëmendje, përmes të cilave u intervistuan veteranë të gjallë të „Luftës Patriotike“, së bashku me ata që vuajtën nga represionet e regjimit komunist, ose trashëgimtarët e tyre. Një numër i konsiderueshëm materialesh dhe studimesh janë botuar mbi natyrën e „kryengritjes së organizuar kombëtare“ gjatë tre dekadave të fundit, përfshirë dhe ato që botohen vazhdimisht tek „Veterenai“, duke paraqitur skena, ngjarje dhe piktura absolutisht heroike.

Kjo lejon krahasime më të afërta të besueshmërisë së materialit burimor nga i cili formohet diskursi historik heroik i ngulitur në komplotin ritual. Pa synuar një gradacion të mospërputhjeve, le të nxjerrim në pah vetëm disa shembuj të izoluar në kohën maksimalisht të ngushtuar, duke i shqyrtuar ato përmes optikës së asaj që u tha para dhe pas 1990ës. Në familjen e tezes sime, një nga djemtë e saj, ky në fotografi me mua, më kujton në Londër se sapo erdhi në pueshtet PD e Sali Berishës, me firmën e tij si President partizanët që luftuan për Lirinë e Atdheut morën një shpërblim me lekë në dorë, që në atë kohë kishte një kuptim të rëndëishëm, dhe një arsye më shumë të rikujtonin ata që gati nuk dhanë jetën, por u bënë të pamundur për të vazhduar jetë normale më tej. Djali i tezes sime, Sami Xhevat Cenaj, më thotë se ai me këtë rast e dërgoi fotografinë e tij të vetme të babait të tij, Xhevat Rexhep Cenaj, si provë në institucionin përkatës dhe ajo nuk u kthye më. Por ai thotë se tashmë rëndësi të shkruhet e të thuhet realiteti, pasi ka parë që për shumë emra është shkruar nga disa libra-mushës, dhe për Xhevat Rexhep Cenaj, partizanin që shërbeu me armë në dorë në kuadër të Brigadës së IV Sulmuese është thënë pak, ose fare aspak.

Xhevat Rexhep Cenaj shërbeu djaloshar në radhët e Brigadës së IV Sulmuese dhe vdiq nga ato plagë dhe sëmundja që iu ngjiz që në atë kohë në moshën 61 vjeçare. Në kujtimet e ish partizanëve të Brigadës së IV Sulmuese të botuara tek „Veterani“ e më gjerë në disa media Xhevat Rexhep Cenaj ashtu si shuë të tjerë në radhët e Luftës ishte fytyra e lirisë dhe fytyra ​​mirëdashëse e kësaj lirije është edhe më e ndjeshme.

Xhevat Rexhep Cenaj ishte dhe mebti një nga figurat më të ndritura dhe një nga organizatorët më të shquar të luftës antifashiste në rajonin e Gollobordës. Rruga e tij e jetës është e shkurtër, por e mbushur me përkushtim vetëmohues ndaj kauzës së revolucionit dhe qëndrueshmëri në luftën për përmbysjen e diktaturës monarko-fashiste. Xhevat Rexhep Cenaj lindi në fshatin Trebisht, krahina e Gollobordës, që i dha Atdheut mbi 10 dëshmorë, në një familje fshatarësh të varfër që merreshin me blegtori, e që ishin thuajse rrënjët e blegtorisë së fshatit. Prindërit e tij  ishin njerëz të përkushtuar e mjaft punëtorë. Mbi supet e tyre qëndronte kujdesi i vazhdueshëm për të ndihmuar familjen.

Fëmijëria e Xhevat Rexhep Cenaj nuk ndryshonte shumë nga ajo e fëmijëve të tjerë në fshat. Ai përfundoi arsimin e mesëm të ulët në shkollën e fshatit, duke ecur rrugën për në këmbë çdo ditë me bashkëmoshatarët e tij. Pas kësaj, familja mezi arriti të kursente para në mënyrë që Xhevat Rexhep Cenaj të shkonte të kualifikohej si mjeshtër ndërtimi, ku ai me punë e kualifikim u bë brigadier, teknik i mesëm dhe asistent inxhinier në vepra të ndryshme e në ndërtimin e raseve të hekurudhave të kohës së pasçlirimit në Atdhe. Ai ishte thuajse i pari që jepte një shembull e model tjetër në vuajtje e sipër në radhët e traditës së të tjerëve që ishin barrinj në fis. Por ky nuk ishte i gjithë ndryshimi i tij. Pas shkollës, në vend që të përqendrohej te mësimet, ai duhej të kujdesej për bagëtinë e fisit. Dhe pavarësisht zellit të tij, ai ndonjëherë dëgjonte qortime të pamerituara. Në shkollë, Xhevat Rexhep Cenaj takoi një numër moshatarësh progresivë, pa një realitet të ri, të panjohur, dhe horizonte të reja iu hapën para syve të tij. I drejtpërdrejtë dhe i hapur nga natyra, ai shpesh duhej të debatonte me djemtë e tjerë. Xhevat Rexhep Cenaj nuk pati fat me shkollën e tij. Nuk ishte se nuk kishte dëshirë. Nuk ishte e mjaftueshme. Varfëria ia hoqi këtë të drejtë njerëzore. Pasuan telashet.

Kështu, që në moshë shumë të re, ai përballet me padrejtësinë e madhe shoqërore. Ai jo vetëm që sheh, por edhe vuan goditjet mizore të jetës, të varfërisë rurale. Babai dhe nëna e tij, bashkëfshatarët e tij, bashkëkohësit e tij përpëliten nën goditjet e një shfrytëzimi çnjerëzor dhe grabitqar. Duke dalë nga ultësirat e popullit, ai do të mbetet përgjithmonë një shprehje e dëshirës së tyre për të vërtetën dhe lirinë, për drejtësinë njerëzore dhe kërkimin e drejtësisë. Nuk ka asnjë mënyrë për plotësuar ëndrrën për familje dhe fëmijë të shumtë të edkuar e model në jetë. Dhe moti është vërtet i stuhishëm. Dhe duket se vlimi i tij kalon tek Xhevat Rexhep Cenaj që në fillim, kështu që ai që në fillim merr rrugën e luftës kundër padrejtësisë, skllavërisë dhe obskurantizmit.

Vështirësitë e jetës e bëjnë mendjen e re të reflektojë. Xhevat Rexhep Cenaj i shikon me kujdes prindërit e tij. Mëshira e pushton për të dy. Jeta i ka bërë kaq të hidhur! Nuk u ka dhënë asnjë moment dielli. Për kaq shumë vite ata kanë qenë të lidhur së bashku dhe venat e tyre po shpërthejnë nga tendosja. Por pa sukses. Ditë pas dite ata vyshken, duke ecur gjithnjë e më shumë të përkulur dhe të shtypur nga gunga e pamëshirshme e vështirësive dhe mjerimit. Dhe kur ai ishte vazhdimisht në kërkim të përgjigjes së pyetjes se pse jeta është rregulluar kështu, një martesë e shëndoshë i vjen në ndihmë. Atje gjen strehë tjetër dhe kështu lexon shumë dhe shoqërohet me të rinj progresivë. Kështu njihet me ligjet e zhvillimit shoqëror.

Kështu, në vend që të studionte, Xhevat Rexhep Cenaj merr rrugën e një jete të vështirë, për t'u kujdesur vetë për copën e fortë të bukës. Ai punon si mjeshtër ndërtimi, shkon të gërmojë, përfshihet në ndërtimin e kanaleve, kudo... Kudo që shkon, ai shoqërohet shpejt dhe në mënyrë të padukshme me njerëzit. Pavarësisht faktit se ka qenë i aftë të studiojë vetëm për një kohë të shkurtër.

Pas një peripecie të tillë jetike, Xhevat Rexhep Cenajt iu desh të siguronte jetesën vetë. Ndihma në shtëpi nuk ishte e mjaftueshme. Dhe ai filloi të kërkonte punë. Ai shpesh shkonte të punonte për periudha të shkurtra. Ai shkonte pas në vitet kur ishte partizan dhe kështu të gjitha i dukeshin kalimtare. Kur kujtonte të rënët krah tij ai mendonte më thellë të rriste më pas fëmijët e tij, djemtë e mbarë dhe vajzat që ndërtuan familje të shëndosha. Por ai nuk pati mundësi të gjatë se sëmundja e rrëzoi në orët e para të agimit, kur ishte vetëm 61 vjeç.

Është tragjike të vdesësh në orët para agimit, kur ajo lindje dielli u krijua në ëndrrat e tij dhe me tërë ekzistencën e tij kur për të parë e sjell dritën që do të të shpëtojë nga errësira. Ai iku por iku dhe la pas agimin tek liria. Kjo liri që mijëra heronj si Xhevat Rexhep Cenaj e blenë me gjakun e tyre dhe nuk arritën ta shijonin gjatë. Por ata sollën lirinë..., sikurse ua kishin thënë.