Timo Mërkuri: Shi mbi kujtesën dhe dritë mbi shpirtin

Risia dhe realizmi magjik në poezinë “Po bie shi në Shkodër” të Visar Zhitit

Nga Timo Mërkuri

Në poezinë “Po bie shi në Shkodër”, Visar Zhiti sjell një nga përjetimet më të ndjera të poezisë bashkëkohore shqipe; kthimin te kujtesa jo si rrëfim, por si drithërimë ndjenje. Ai nuk përpiqet ta rindërtojë të shkuarën me fjalë, por ta ringjallë me ndjesi: me shiun që rrjedh nëpër kujtime, me frymën e dashurisë që ngjall dritë mbi kujtesë.

Në këtë poezi, e përditshmja dhe e jashtëzakonshmja bashkëjetojnë me natyrshmëri të butë. Zhiti e shndërron përvojën e vet personale; vitet e ndjekjes, ankthin, heshtjen dhe shpresën  në materie poetike që ndriçon shpirtin. Shiu bëhet shenjë e kujtesës, Shkodra kthehet në trup dashurie, ndërsa çdo send, nga këpucët e studentit deri te pikat e shiut, merr shpirt dhe flet me një gjuhë të fshehtë poetike. Kështu, poezia bëhet një udhëtim i brendshëm nëpër kujtime, dashuri dhe besim; një kthim në dritë pas një kohe errësire, një rikthim te vetvetja dhe te qyteti që për poetin mbetet një pjesë e gjallë e shpirtit të tij.

1.Një nga risitë më të bukura të kësaj poezie është mënyra si Zhiti e rikthen kujtesën. Ai nuk kujton si kronikan, por si njeri që përjeton sërish. Kujtimet nuk janë të largëta, por frymojnë në të tashmen, shiu i sotëm zgjon shiun e dikurshëm, studentin e ri, djaloshin që ecte nëpër rrugët e Shkodrës me flokët e lagur dhe me ëndrra në sy.

“Po bie shi në Shkodër,

e njoh që kur isha student,

erdhi për mua të më qullë flokët gëzueshëm...”

Në këtë varg, shiu është një kthesë kohore poetike. Ai e prish kufirin mes dikur dhe tani. Kujtesa nuk është më rikthim malli, por një rishfaqje e jetës. Poeti e ndien kohën si një trup të gjallë që ringjallet me çdo pikë shiu. Ky përjetim është thellësisht njerëzor dhe shënon një risi në poetikën shqipe: kujtesa shfaqet si ndjesi, jo si rrëfim. Poeti nuk ka nevojë të tregojë çfarë ndodhi, sepse ai e rikrijon atë.

2. Një nga figurat më të veçanta të poezisë është ajo e këpucëve; një imazh që në penën e Zhitit bëhet metaforë e jetës, kujtesës dhe lirisë së munguar.

“Këpucët futin ngjarje si ujin dikur,

këpucë studenti me ndonjë çarje

nga që ndiqnin dëshirat e mia,

rendnin nëpër takime, po edhe ndiqeshin

nga këpucë të tjera,

të ëndërrta,

por dhe të dyshimta,

nga ato që shkonin fshehurazi

në polici si në redaksitë e poezive…”

Këtu, sendi më i zakonshëm- këpuca  fiton një jetë të vetën. Ajo “fut ngjarje”, kujtime, dhembje, jo thjeshtë “futin ujë”. Poeti përmes saj prek një periudhë të ndjeshme të jetës: kohën kur ndiqej nga Sigurimi i Shtetit, kur hapat e tij regjistroheshin e vëzhgohe-shin, kur çdo lëvizje e poetit të ri shihej me dyshim. Në këtë varg është përfshirë atmo-sfera e frikës dhe absurdit të asaj kohe, por me një ironi të ëmbël. Këpucët “shkonin në polici si në redaksi”, një krahasim tronditës e magjik njëherësh, sepse aty ku poeti shpresonte të dërgonte poezitë e tij, shkonin këpucët e ndjekjes, të absurdit totalitar.

Por edhe në këtë absurditet, poezia nuk humbet butësinë. Zhiti nuk flet me urrejtje; ai flet me ironi të dhimbshme dhe me mirësi. Përmes sendit, ai arrin të shpërbëjë frikën dhe t’i japë shpirt realitetit të ngurtë. Ky shpirtëzim i sendeve; animizimi poetik është një nga elementët që e lidh Zhitin me realizmin magjik.

3. Realizmi magjik në poezinë e Zhitit nuk është kërkim i mrekullisë përtej jetës, por zbulim i mrekullisë brenda saj. Në “Po bie shi në Shkodër”, bota e zakonshme mbart një ndriçim të brendshëm, ku çdo pikë shiu, çdo kujtim, çdo imazh është pjesë e një universi të gjallë poetik, madje:

“Shiu bëhet qumështi i gjinjve

prej dielli dhe hëne të Rozafës.”

Në këtë figurë të mrekullueshme, poeti bashkon mitin me realen, të kaluarën me të tashmen, Rozafën e murosur me Rozafën që ushqen jetën. Rozafa nuk është më viktimë e sakrificës, por burim drite, nënë që e mban qytetin gjallë. Kjo përmbysje poetike është një akt shpëtimi: poeti shndërron dhembjen në dashuri, murosjen në pjellori, errësirën në dritë. Kështu, mitologjia shqiptare nuk qëndron si gur mbi të tashmen, por rishfaqet e butë, për t’i dhënë kuptim jetës sonë të përditshme.

4. Zhiti nuk e sheh qytetin si peizazh apo sfond, por si qenie të gjallë që dashuron, merr frymë dhe flet.

“Gruaja ime, zgjas dorën ta fshij

dhe më mbetet ca Shkodër nëpër gishtrinj.”

Në këtë varg të brishtë, gruaja dhe qyteti bëhen një. Shkodra nuk është më hapësirë fizike, por ndjesi - lëkurë, dritë, frymë. Prekja e gruas është njëkohësisht prekje e qytetit, dhe dashuria bëhet një mënyrë për të përjetuar kujtesën. Në këtë ndërthurje, poeti na kujton se dashuria është forma më e thellë e kujtesës. Ai nuk përpiqet të ruajë Shkodrën në kujtim, por ta ndiejë në lëkurë, në frymëmarrje, në gishtërinj. Kështu, kujtesa kthehet në ndjesi fizike, në përqafim poetik.

5. Në poezinë e Zhitit, uji dhe drita nuk janë thjesht elemente natyrore. Ato janë forca shpirtërore që lidhin tokësoren me hyjnoren, të dukshmen me të padukshmen.

“Nga përmbytjet tej del një kryq

si ringjallje.

Minarja – si thirrje nëpër erë.”

Në këto vargje, përmbytja, që në realitet do të ishte shkatërrim shndërrohet në shpresë. Nga uji del një kryq, një simbol i rilindjes, ndërsa minarja bëhet zë që thërret shpirtin.Kjo bashkëjetesë e sakrales dhe profanes është thelbësisht magjike: realiteti i zakonshëm mbart një ndriçim të brendshëm, një prani hyjnore që poeti e ndien, por nuk e trumbe-ton.Në këtë mënyrë, përmbytja bëhet pagëzim, shiu bëhet qumësht, qyteti bëhet trup dashurie. E gjithë bota e poezisë përfshihet në një cikël shpëtimi ku asgjë nuk humbet – as kujtesa, as dashuria, as shpresa.

6. Në një nga vargjet më të bukura të poezisë, poeti shkruan:

“Bie Shkodra mbi mua

më shumë si një dashuri.”

ku ndodh një metamorfozë e madhe poetike: qyteti nuk është më hapësirë, por ndjenjë. Ai bie mbi poetin jo me shi, por me dashuri. Ky është momenti kur realiteti dhe shpirti bëhen një, kur përvoja e jashtme kthehet në përjetim të brendshëm. Kjo është magjia e poezisë, jo mrekulli e jashtme, por kthim i jetës në dritë të brendshme. Në këtë varg, Shkodra është njëkohësisht qytet, grua, kujtim dhe dashuri. Është vendi ku përzihen të gjitha kohët dhe ku poeti e ndien se gjithçka që ka humbur, në një mënyrë të çuditshme, është ende gjallë.

7. Visar Zhiti është një poet që e ka kaluar jetën përmes vuajtjes. Burgjet, ndjekjet, ndalimet, censura  të gjitha janë  pjesë e historisë së tij. Por në poezinë e tij nuk gjen hidhërim, por dritë. Ai e ka transformuar dhimbjen në dashuri, vuajtjen në urtësi, errësirën në shkëlqim. Në këtë sens, “Po bie shi në Shkodër” nuk është thjesht një poezi për kujtimin apo për qytetin; është një poezi për rilindjen e shpirtit.Çdo element në të; shiu, qyteti, Rozafa, përmbytjet  është simbol i transformimit, i mundësisë për t’u ngritur mbi dhembjen. Madje dhe përmbytja, që në çdo realitet tjetër do të ishte tragjedi, në poezinë e tij sjell kryqin, dritën, thirrjen e minares. Është sikur poeti të na thotë: çdo dhimbje, nëse përjetohet me dashuri, mund të kthehet në dritë.

8. Në poezinë e Zhitit, realizmi magjik nuk është vetëm një teknikë estetike, por një mënyrë filozofike për të parë jetën. Ai beson se çdo gjë që ekziston; një pikë shiu, një kujtim, një qytet  ka brenda vetes një shpirt, një dritë, një zë. Prandaj, edhe kur shkruan për Shkodrën, ai nuk e përshkruan; ai e përjeton.Kjo mënyrë për ta parë botën është një formë e butë spiritualizmi poetik, që e afron Zhitin me poetët e mëdhenj humanistë të shekullit XX.

Në të vërtetë, realizmi magjik i tij është realizmi i shpirtit: nuk është fantazi, por thellim i realitetit. Poeti sheh në çdo detaj një prani të padukshme, një kuptim që fshihet përtej syrit të zakonshëm., Visar Zhiti sjell një poezi që është një përqafim i butë mes realitetit dhe magjisë, mes kujtesës dhe shpresës. Ai na kujton se poezia, në fund të fundit, është vetë shiu që bie mbi shpirtin tone, për ta pastruar, për ta ringjallur dhe për ta bërë të besojë përsëri.

9. Më sipër pamë risitë dhe elementet e realizmit magjik në poezinë e Visar Zhitit. Por kjo poezi shfaq mbi të gjitha një qasje moderne, që afrohet me rrymat poetike të simbolizmit, ekspresionizmit dhe lirizmit intim.. Në të, kujtesa, miti dhe realiteti nuk ndahen, por shkrijnë kufijtë mes të dukshmes dhe të padukshmes, mes ndjesisë së brendshme dhe botës që e rrethon njeriun. Poezia nuk është përshkrim, por përjetim, një udhëtim përmes ndjenjës, ku realiteti merr frymë përmes shpirtit.

a.Në vargjet:“Po bie shi në Shkodër,/e njoh që kur isha student…” shfaqet qartë rryma simboliste. Pasi këtu  shiu nuk është thjesht pamje natyrore, por simbol i kujtesës, një dritë e brendshme që ngjall shpirtin. Përmes tij, poeti lidh të tashmen me të shkuarën, duke e bërë çdo pikë shiu përfytyrim të shpirtit njerëzor.

b.Në vargjet:“Bie Shkodra mbi mua/më shumë si një dashuri,” ndjejmë ndikimin e ekspresionizmit pse  realiteti i jashtëm shndërrohet në përjetim të brendshëm: Shkodra nuk është më qytet, por ndjenjë, një përqafim dashurie që bie mbi poetin si dritë e butë.

c.Ndërsa në vargjet: “Gruaja ime, zgjas dorën ta fshij/dhe më mbetet ca Shkodër nëpër gishtrinj,” përjetohet thellësisht lirizmi intim modern, pasi këtu, dashuria, kujtesa dhe vendi shkrijnë në një imazh të vetëm poetik. Çdo gjë bëhet prekje, përjetim, frymë.

10. Në këtë poezi, modernizmi dhe realizmi magjik rrjedhin së bashku si dy degë të një lumi. Realizmi magjik i jep shpirt sendeve dhe ndriçon botën e zakonshme me mit dhe fantazi të butë, siç shfaqet te vargu:“Shiu bëhet qumështi i gjinjve prej dielli dhe hëne të Rozafës.” Ndërsa modernizmi i jep formë përjetimit të brendshëm dhe simbolikës, si tek: “Bie Shkodra mbi mua më shumë si një dashuri.”

Fryma mbizotëruese është moderniste: kujtesa, dashuria, shiu dhe qyteti nuk janë thjesht objekte, por forca që lëvizin shpirtin. Realizmi magjik shërben si një dritë e butë që i jep jetë kësaj ndjenje, pa e prishur qetësinë njerëzore. Poezia nuk flet për shi të zakonshëm, por për shiun që bie brenda njeriut, duke pastruar, pagëzuar dhe zgjuar kujtesën dhe dashurinë.

Sarandë, tetor 2025

Visar Zhiti

PO BIE SHI NË SHKODËR…

Po bie shi nẽ Shkodër,

e njoh që kur isha student,

                                              erdhi për mua të më qullë flokët gëzueshëm

bashkë me pemët e rrugëve,       

                        mendimet dhe emocionet që frushullojnë njëlloj si gjethet

                                              me hapat e mi…

Këpucët futin ngjarje si ujin dikur,

këpucë studenti me ndonjë çarje

nga që ndiqnin dëshirat e mia,     

                             rendnin nëpër takime, po edhe ndiqeshin

                             nga këpucë të tjera,     

                             të ëndërrta,

por dhe të dyshimta,

nga ato që shkonin fshehurazi

                                                           në polici si në redaksitë e poezive…

Shkodra

në një pikë shiu

                                   në qerpikun tënd,

rrëshqet mbi mollëza…

Gruaja ime, zgjas dorën ta fshij

dhe më mbetet ca Shkodër

                                      nëpër gishtrinj.

Nga përmbytjet tej del një kryq

                                            si ringjallje.

minarja - si thirrje nëpër erë.

Bie Shkodra mbi mua

                          më shumë si një dashuri.

Shiu bëhet qumështi i gjinjve

                                    prej dielli dhe hëne      

                                    të Rozafës.

Buzët e kësaj dite thithin

rrëketë e bardha të legjendës,

përhapen me pikla drite, 

buzëqesh e ardhmja si një foshnjë nën një çadër të kaltër qiellore…

Shkodër, 26 tetor 2025