Teuta Sadiku: Po kërkoj veten time , ka humbur diku

Teuta Sadiku: Po kërkoj veten time , ka humbur diku

Shënime në orët e vona për poezinë e Mimoza Bicit.

Poezia ka mënyrën e vet për të treguar të vërtetën, me një mënyrë më elokuente , më elegante .Jeta ecën drejt ,për të shkuar edhe në Ferr ,por poezia ecën nëpër shtigje e monopate kur shkon drejt Parajsës.

Në poezinë “Kërkoj vetveten”, subjekti poetik hyn në një kërkim këmbëngulës të unitetit ndërmjet vetes dhe trupit, një kërkim i ndërprerë nga përdorimi seksual, dhuna dhe ndjenja e kontaminimit moral e psikik. Duke derdhur imazhe moderne (viruse, armë kimike) me ton konfesional dhe apostrofik, poema ekspozon një përplasje të brendshme: vdekja nuk frikëson; ajo që tmerron është vetja që shpërndahet dhe që mund të dëmtojë të tjerët. Poezia shërben si një pikë takimi midis abjektit teorik (që shpjegon sulmin ndaj kufijve të identitetit) dhe traditës konfesionale të vetë-sakrifikimit. Poezia “Kërkoj vetveten” paraqet një subjekt poetik të copëtuar që përjeton një dyzim: nga njëra anë objektifikimin seksual dhe dhunën mashkullore; nga ana tjetër dëshirën — shpesh kundërthënëse — për bashkim me trupin dhe ringritje të vetvetes.

„Po kërkoj veten time / ka humbur diku.”Hapja me përsëritjen e frazës-shtyllë funksionon si mantra dhe si shenjë e mungesës konstante. Repërsëritja  i mëvonshëm i të njëjtës formulë (në pjesën e dytë të poezisë) forcon idenë se kërkimi është i pamëshirshëm dhe i pafrytshëm — subjekti e përjeton vetminë si kusht ekzistencial.

Objektifikimi seksual dhe pyetja morale

„Dikush po e përdor për seks / apo nën zë / melodinë e saj këndon.”Këtu poezia vendos dy qasje: zëri i jashtëm që “përdor” vetveten si objekt seksual dhe zëri i brendshëm që dëgjon “melodinë” e marrë nën zë — paraqitje e trupit si mall dhe e vetvetes si tingull që shfrytëzohet.

„Nuk kam frikë vdekjen, / kam frikë veten time të shpërndarë / prodhon viruse, armë kimike / komedi, tragjedi.”Këtu metaforat bio/kimike japin një ndjesi moderne dhe apokaliptike: vetja nuk është vetëm e copëtuar; ajo bëhet kanal rreziku për të tjerët (metaforë e përhapjes së dhunës, dëmit social). Ky lloj imazherie afron poezinë me temat e abjekti-t (ç’përcakton kufijtë "unë"/"tjetri

„Ndaj nuk i rezistoj tundimit të një mashkulli. / trupi bindet epshtit të kënaqësisë / Teksa vetja më largohet / larg egoizmit / dhunimit mashkullor / dëshira e pangopësisë.”Këtu leximi duhet të theksojë: trupi që dorëzohet si masë mbijetesë, ndërsa vetja shpërbëhet. Ambivalenca (pëlqim/dhunë) është themel i tensionit etik-poetik.

„Po kërkoj veten, / ta bashkoj me trupin / e të lind dashuri... Po kërkoj veten, / askush nuk ma kthen dot. / Sytë e t’u ma morën...”Përfundimi tejkalon akuzën dhe mbyllet me një pyetje retorike: ku fshihet vetja? Kjo mbyllje lë lexuesin në gjendje pritjeje dhe pasigurie — një përfundim i qëllimshëm për një poezi që nuk ofron zgjidhje.

Elemente stilistike të rëndësishme

Repeticioni (përsëritja si refren: „Po kërkoj veten”)  vendos një ritëm ritual.

Çarja sintaksore dhe enjambmenti ,krijojnë ndjesinë e shpërndarjes së vetes në rreshta.

Kontrasti (gjuhë e drejtpërdrejtë, fjalë të përditshme dhe  terma shkencorë si “viruse, armë kimike”) — kjo përforcon ndjesinë e prekjes nga realiteti modern.

Apostrofa (drejtohet te “engjëlli i paqtë”, te “Ti”) — kronikë e një dialogu të brendshëm/ekstern.

Imazheria e fuqishme e përzierjes bio/kimike — sjell një mënyrë të freskët dhe të modernizuar për të folur për shpërndarjen e vetes.

Toni konfesional dhe ambivalenca erotiko-dhunore — e bën poemën emocionalisht të prekshme .

Hapësira e pasqaruar (pyetjet retorike) — e lë hapur interpretimin, diçka e vërejtur në poezitë  me shumë shtresa.

 Le të ndalemi tek disa mangësi dhe  ``rekomandime`` konkrete për rishkrim

Klarifikimi i referencave pronominale 

“Ti” dhe “dikush” ndonjëherë ngatërrohen

 sugjerim — në një version të dytë, vendosni një varg të shkurtër (1-2 rreshta) që e qetëson referencën: a është “Ti” një person i veçantë, shoqëror, apo simbolik?

Balancimi i metaforave — imazhet “viruse / armë kimike / komedi, tragjedi” janë të fuqishme por të shumta; kurseni dy metafora kryesore që të artikulojnë progresin (p.sh. virus/armë kimike + një imazh më intim për ringritjen).

Rregullim i ritmit në mes pjesës erotike — pjesa ku trupi “bindet” dhe vetja largohet mund të përfitojë nga ndarje më e qartë rreshtash për të ruajtur tensionin (variacioni i enjambment-it).

Sugjerim konkret redaktimi (një variant i shkurtër për linjën problematike):

        Origjinali: „trupi bindet epshtit të kënaqësisë / Teksa vetja më largohet / larg egoizmit / dhunimit mashkullor / dëshira e pangopësisë.”

        Variant i sugjeruar:„trupi i nënshtrohet epshit; / vetja largohet — jo nga dëshira, / por nga dhuna që e sheh veten si fitore.”Kjo e qartëson kontraditën ndërmjet dëshirës dhe dhunës.

Në poezinë “Kërkoj vetveten”, vargje si:“kam frikë veten time të shpërndarë / prodhon viruse, armë kimike / komedi, tragjedi”shfaqin pikërisht këtë logjikë të abjektit. Subjekti poetik i sheh fragmentet e vetes si të rrezikshme, si një shpërthim i së keqes që lind nga brenda. Këtu kemi shembullin klasik të abjektit: vetja që nuk kontrollohet, por e kërcënon vetë subjektin.Në librin e saj Powers of Horror (1980), Julia Kristeva e përkufizon abjektin si atë që është njëkohësisht pjesë e vetes dhe i huaj për vetveten. Abjekti është gjithçka që trupi apo ndërgjegjja jonë e përjashton për të ruajtur kufijtë e identitetit: gjaku, mishi, kufoma, turpi, ndotja. Kristeva e sheh abjektin si një moment krize të subjektit, ku “vetja shpërbëhet” dhe individi përballet me atë që e tërheq e njëkohësisht e frikëson.

Një paralele mund të bëhet me poezinë e Sylvia Plath, ku trupi femëror shpesh paraqitet i ndarë në copa, i zhveshur nga integriteti, si te “Lady Lazarus”. Ashtu si Plath, edhe Mimoza Bici rikrijon përmes abjektit një gjuhë të re poetike ku vetja është njëkohësisht trup dhe kërcënim, shpëtim dhe shkatërrim.

Kritika feministe ka analizuar shpesh mënyrën se si trupi i gruas përshkruhet si objekt i kënaqësisë, dhunës apo kontrollit. Në poezinë shqiptare, një lexim feminist i tillë ka munguar shpesh, sepse vepra e grave shkrimtare është lexuar më shumë përmes lenteve të stilit apo biografisë.Në këtë poezi, gjejmë qartë një përballje të gruas me pushtetin mashkullor: “Ndaj nuk i rezistoj tundimit të një mashkulli / trupi bindet epshtit të kënaqësisë / Teksa vetja më largohet / larg egoizmit / dhunimit mashkullor”.Këtu, autorja sjell një dualitet: dëshirën dhe nënshtrimin, kënaqësinë dhe humbjen e vetvetes. Trupi i saj nuk është thjesht trup i dashurisë, por një fushë beteje midis dëshirës personale dhe dhunës së brendësuar. Ky është një motiv që lidhet me Simone de Beauvoir (Le Deuxième Sexe), ku femra shihet si “tjetra”, që shpesh e gjen veten vetëm në raport me mashkullin.

Në letërsinë shqiptare, kjo është një risi: vetja e gruas nuk kërkohet vetëm në dimensionin e identitetit , por edhe në raport me pushtetin e trupit mashkullor, duke bërë që leximi feminist të hapë një perspektivë krejt të re.

Post humanizmi është një qasje teorike që e sheh subjektin njerëzor përtej kufijve tradicionalë: njeriu nuk është qendra absolute, por bashkëjeton dhe ndërvepron me teknologjinë, mjedisin, kafshët, inteligjencën artificiale, teknologjinë. Teoricienë si Donna Haraway (A Cyborg Manifesto, 1985) dhe Rosi Braidotti (The Posthuman, 2013) flasin për subjektin e ri të fragmentuar, të shpërndarë, të kapërcyer nga kufijtë biologjikë.Në poezinë që analizojmë, vargjet:“kam frikë veten time të shpërndarë / prodhon viruse, armë kimike / komedi, tragjedi”apo  “Në qetësinë e përjetshme / nuk bëhet dashuri / shumohet ‘parajsa’ / me vdekjet tona” përfaqësojnë një subjekt tipik posthuman: vetja nuk është më një qenie e unifikuar, por një entitet i përzier, që prodhon viruse, teknologji, komedi e tragjedi. Këtu shohim sesi subjekti femëror nuk është vetëm viktimë e patriarkatit, por edhe pjesë e një bote globale ku trupat njerëzorë, teknologjia dhe vdekja krijojnë një realitet të ri.

Në letërsinë shqiptare, përdorimi i post humanizmit është i rrallë. Poezia “Kërkoj vetveten” sjell një fragmentim të subjektit që lidhet jo vetëm me marrëdhëniet gjinore, por edhe me dimensionin global – armët kimike, viruset, teknologjia. Kjo e bën këtë tekst të lexueshëm si një poezi që kalon kufijtë e nacionales dhe bëhet pjesë e diskursit botëror për posthumanitetin.

Duke përdorur së bashku abjektin (Kristeva), kritikën feministe, dhe post humanizmin, kjo poezi mund të shihet si një pikë takimi mes traumës personale, pushtetit gjinor dhe krizës globale të subjektit. Kjo e bën poetikën e autores ,të veçantë ,    një risi në   letrat shqiptare, pasi: e vendos poezinë në dialog me letërsinë botërore (Plath, Kristeva, Haraway); e sheh subjektin femëror si të lidhur me teknologjinë dhe biopolitikën, jo vetëm me identitetin kombëtar si dhe  krijon një gjuhë të re kritike për të lexuar poezinë e grave shqiptare.

 Referencat    

Julia Kristeva, Powers of Horror: An Essay on Abjection. Columbia University Press, 1982.

    Simone de Beauvoir, The Second Sex. Vintage, 1997.

    Donna Haraway, A Cyborg Manifesto. Routledge, 1991.

        Rosi Braidotti, The Posthuman. Polity Press, 2013.

      Sylvia Plath, Ariel. Faber & Faber, 1965.

      Ledia Dushi, Seç më thotë ky qytet. Onufri, 2016 (për krahasim me poezinë shqipe).

Teuta Sadiku ka mbaruar  Fakultetin e Filologjisë dega Gjuhë -Letërsi Shqipe në Universitetin e Tiranës.Ajo ka botuar dy vëllime me poezi dhe një vëllim me tregime.Shkruan artikuj, poezi e tregime në gjuhën shqip e greqisht në shumë gazeta e revista artistike brenda e jashtë vendit.