SHPENDI TOPOLLAJ: NJË RRËFIM I SINQERTË PËR JETËN

    NJË RRËFIM I SINQERTË PËR JETËN NGA SKËNDER MILAQI

                                (Rreth librit “Udhëtimi i një jete”)

   Pas nja dy a tri librave me poezi dhe romanit “Klara”, autori durrsak Skënder Milaqi sjell për lexuesit librin autobiografik “Udhëtimi i një jete”, botim i admirueshëm i SHB “Jozef”. Nga ana e tij, poeti Paul Eluard kishte mendimin se “Të jetosh do të thotë ta ndash jetën me të tjerët”. Dhe ja; këtë bën edhe Skënderi në këto kujtime, të cilat dashje pa dashje të sjellin në mendje fjalët e Pavlenkos që quante jetë jo ditët që kemi kaluar, por ditët të cilat na kanë mbetur në kujtesë. Edhe pse ai, duke alternuar më së miri prozën, poezitë dhe fotografitë, ndofta ka pasur si qëllim t`i japë këtyre kujtimeve karakter familjar, ia ka dalë që t`i kalojë ato caqe dhe të jetë interesant dhe i dobishëm për cilindo lexues. Tashmë kushdo e di se çdo jetë njeriu është e denjë për t`u shkruar. Është e tillë, pasi ajo, ku më shumë e ku më pak, mbetet sipas Schopenhauerit, një lavjerrës mes dhimbjeve e mërzisë. Natyrisht që filozofi e ka ditur mirë se ajo lëkundet edhe midis gëzimeve dhe lumturisë. Dhe ndofta, pikërisht pse është e tillë, është dhe e bukur. E keqja është, sikurse më shkruan autori në kushtimin e tij, se jeta është e përkohëshme. Dhe në këtë përkohshmëri, sido dhe kudo që të na përplasin dallgët e saj, ne duhet të luftojmë që të mbesim dinjitozë, ta shijojmë atë, ashtu siç prehet vetë Skënderi: “Shikoni jetën si fushë të pamatë, / Jetën sot në tokë e keni dhuratë”. Vetë Skënderi u rrit mes vështirësive, jo vetëm se edhe për familjen e tij mungesat e asaj kohe ishin të pashmangëshme, por se fati e deshi që këto vështirësi të shtoheshin, ngaqë pa asnjë arsye të qenësishme, babai e braktisi familjen e tij. Nëna Dylbere, por edhe njerku, Zeneli më pas, një kosovar fisnik, mik i këngëtarëve me emër Dervish Shaqja e Demush Neziri, bënë çmos që ta rrisin, edukojnë dhe arsimojnë sa më mirë atë. Po kështu u përpoqën gjyshët, që ai i quan mrekulli, dhe të afërmit e tij, të cilëve ai përherë u mbeti mirënjohës. Të gjithë kujdesin që ata treguan ndaj tij, ai ua shpërbleu me dashuri, me pastërtinë e tij morale, me rezultatet e shkëlqyera në shkollat që kreu, gjersa doli agronom, me punën e pakursyer, me përpjekjet për formimin e tij intelektual, me detyrat që kreu si bashkëshort dhe si baba, si dhe me guximin për t`i hyrë pa drojë pasionit të tij të hershëm, letërsisë. Kujtimet për vende, njerëz dhe ngjarje, vërshojnë të freskëta dhe të sinqerta. Autori i librit nuk ka çfarë të fshehë, prandaj nuk i shmanget as renditjes së zhgënjimeve që ka pasur. Ai pa fyer askënd, tregon, por lexuesi nënkupton se pikërisht ndeshja me të keqen, e ka përgatitur më mirë se gjithçka për jetën. Skënderi, nuk ka pasur ndonjë përkrahje a ndonjë dashamirës me peshë që t`i çelte shtigje të lehta suksesi. Ai ishte bindur me kohë, se i duhej të çante vetë, në këtë botë ku e mira dhe e keqja ishin bashkëudhëtare. Zemërmadh sikurse është, ai shpreh në këtë libër gjithë simpatinë e tij për njerëzit e thjeshtë të lagjes “Sefer Efendiu” ku ishte lindur. Madje ai, tani me cilësinë e shkrimtarit e vesh këtë dashamirësi, edhe me vlerat historike, gjë që e bën vetë librin e tij akoma më joshës. Interesante është vetë historia e atij burri, emrin e të cilit mban ajo lagje, prej nga kanë dalë aq e aq figura të shquara të qytetit tonë, e sidomos në sporte të ndryshme, ku kanë nderuar Shqipërinë mbarë. Të bën përshtypje solidariteti e mirëkuptimi që ata kishin mes tyre, si dhe atdhedashuria e pashuar. Ja sesi shkruan vetë ai për atë lagje: “Në zemër të Durrësit, e fshehur në brendësi, / Lagjia ime qëndron si libër i rrallë, / Kalldrëmi nën këmbë me një zhurmë të lehtë, / Ka histori e ndjenja të forta. / Për të gjithmonë do të kem mall”. Po ashtu, i ka mbetur në kujtesë dhe i zgjon nostalgji e lot edhe Rubjeka të cilën e përshkruan deri në detajet më të vogla, kur shkonte te Ija: “Ajo tokë, ai gjelbërim, / Ishte fllad në shpirtin tim, / Nëse mora rrugën e dijes, / Ish meritë e mamës, Ijes”. Një vend me rëndësi, zënë në libër mësuesit, shokët e shkollës, vendet ku Skënderi punoi, historitë me ato vajza të mira që ia rekomandonin, por që nuk ishte e thënë që të martohej, gjersa fati e deshi të lidhej përjetësisht me Idën, me të cilën u ndie plotësisht i realizuar dhe që i fali djemtë binjakë Alberti e Bledari dhe vajzën Neda dhe nipat e mbesat që ata i dhanë. Vjen një kohë dhe jeta merr kthesa të papritura; ndofta kur nuk pritej, erdhi ai eksodi i madh i cili e përfshiu edhe Skënderin. Janë me mijra historitë nga më të çuditshmet të atyre që ua hipën anijeve, pa ditur se ku shkonin, gjithnjë për të ikur nga mjerimi ku e katandisi vendin komunizmi dhe për të siguruar një jetë më të mirë. Me ta u bashkua edhe Skënderi, gjithmonë me një mëdyshje torturuese, pasi këtu kishte lënë gruan dhe fëmijët e shtrenjtë. Homeri ka thënë një të vërtetë të padiskutueshme: “Ata që shkojnë përtej detit, ndërrojnë vendin, por jo zemrën”. Edhe Skënderi në këtë “aventurë”, mendjen te familja e kishte; do bënte ca para dhe do të kthehej në shtëpinë e tij. Takoi dhe pa lloj - lloj njerëzish, shqiptarë hallexhinj dhe italianë bujarë dhe të gatshëm për t`i ndihmuar. Nga ana e tij, ai gjeti kudo mbështetje, pasi sjellja, kultura, njohja e gjuhës dhe sidomos përkushtimi në çdo punë, si dhe ndershmëria e tij, krijonin besim te kushdo. Ai donte të fitonte diçka, jo me lëmosha, por me djersën e ballit. Mjaft domethëse janë marrëdhëniet e tij e avokatin italian, me të cilin e ruajti gjatë miqësinë. Dhe Skënderi në shenjë respekti për ta, i përmend të gjithë emër më emër. Ashtu sikurse ngrohtësi e përkrahje gjeti edhe te të gjithë të afërmit e tij. Por për të, Italia ishte dhe vendi i kulturës së madhe, vendi që kishte nxjerrë artistë të pavdekshëm, ndaj ai gjente kohën për të vizituar qytete, kisha e deri muzeume. Vrojtues i vëmendshëm, ai i kujton me imtesi ato që pa atje. Por, gjithsesi mendjen e kishte që me ato çka kishte fituar, të vinte në atdhe dhe të hapte një biznes. Dhe ashtu bëri, u mor me shitje makinash të përdorura, me pllaka që atëherë kishte shumë nevojë për to dhe e regulloi jetesën e familjes dhe të ardhmen e fëmijëve, të cilët tani u bënë zot të vetes. Bleu shtëpi e dyqane dhe iu krijua mundësia të shetiste me gjithë bashkëshorten e tij, në shumë vende të Evropës si Turqi, Kroaci, Maqedoni, Francë, Itali, Gjermani, Greqi, ku nuk la pa parë Çamërinë, për të cilën shkroi: “O ju troje tash zaptuar, / Lumenj gjaku, shpresë lirie, / Çfarë nuk bëtë për mbijetesë, / Eh, ju troje Çamërie”. Këto udhëtime dhe përshtypjet e përftuara, Skënderi na i jep me hollësi e plot kuriozitete. Dikush e kishte quajtur jetën si një pasqyrë që të buzëqesh, nëse e shikon duke i buzëqeshur. Dhe Skënder Milaqi, gjithmonë i kishte buzëqeshur asaj, ndaj kishte plotësisht arsye t`i ndante kujtimet e tij me të tjerët, pasi nuk thosh më kot çeku Milan Kundera që plot dy vjet më parë u largua nga kjo botë, se “Jeta e vërtetë është të jetosh në mendimet e tjetrit”. Dhe ai po linte kujtimet e veta, për t`i vënë ata në mendime.