Shefki Karadaku: KARIBDA

Nga libri me novella “ARKADIA E LARGËT” i autorit Shefki Karadaku

Ajo ishte gryka më e thellë që kisha hasur ndonjëherë. Grykë të tillë mund të takosh njëherë në njëqind vjet. Unë rashë në të, pasi kalova një qafë fare të vogël gurësh e shqopash të blerta dhe në fillim nuk ma mori mendja se pas saj do të vinte kjo grykë e thellë, që i ngjante kanioneve polare. E mora krejt si një dalje të zakonshme, prandaj eca plot besim nëpër fillimin e saj, pa më vajtur ndër mend se shumë shpejt do të humbisja orientimin nëpër atë mori gurësh, shpellash e bimësh, që sa vinin bëheshin gjithmonë e më tepër jo mikpritëse. Pas një çerek ore e kuptova se po zbrisja në tym. Ajo grykë vinte e ngushtë në fillim, pastaj zgjerohej gradualisht duke gjarpëruar në një formë tepër të ndërlikuar, kthesë pas kthese, por pa e marrë vesh, se nga ç’anë kisha zbritur. Aty nga mbrëmja e kuptova, se kisha bërë veçse një rreth të madh, që nuk kishte as dalje, as hyrje. I lodhur, i uritur, me këmbët që më dhembnin në shputa, u shtrëngova më në fund të zë vend në një guvë të vogël dolomitësh ku era e ftohtë të hante më pak. Guva qe disi e ngushtë dhe mua m’u desh të përthyhesha pak për të gjetur një pozicion të rehatshëm. Nuk ndeza as zjarr, për arsyen e thjeshtë se shkrepëset i kisha harruar në xhepin e xhakoventës. Për një moment më lindi mendimi të ndizja zjarr duke fërkuar dy drurë, por më mungonte durimi dhe këmbëngulja e njeriut primitiv. Qesha me vete dhe nuk e di përse mendova se e gjithë kjo qe një situatë vërtetë absurde, një moment fatal, kur njeriu bën diçka që mund t’i kushtojë më vonë sa qimet e kokës, por që asnjëherë nuk e parashikon se kur vjen e sa do të zgjasë.

Qe një natë e errët, sipër së cilës qëndronin si llampadarë të prishur yjet përshkënditës. Kisha uri. Nuk kisha vënë gjë në gojë qysh dje në mëngjes, kur u largova nga kantieri, pa e marrë me mend se nuk do të kthehesha më që nga ai çast fatal. Meteorët e rrallë, që binin më jepnin përshtypjen se nuk isha më në tokë, por diku, në hënë ose në mars, brenda një fushe, rrotull së cilës qenë fshirë njëherë e mirë kufijtë e jetës dhe të vdekjes, dhe se gjithë këtë lojë tragjikomike njerëzore, e drejtonin pa dashje disa forca të egra, që respektonin vetëm rendin e gurëve dhe të shkëmbinjve kozmikë.

2.

Mëngjesi lindi i plogët, i verdhë, i lodhur. Pashë me një shpresë të rilindur pas asaj nate që kaloi me zor, dhëmbët më të uritur se unë të gurëve, që rrethonin anembanë, si ushtarë prehistorikë, luginën e thellë, që ndoshta nuk ishte shënuar në asnjë hartë të botës. Duhej të qe një nga ato luginat e pavëna re, që as unë, as Sheremeti nuk i kishim hedhur në hartën topografike të rrethit M. ose e kishim kaluar si një gjë, që nuk ngrinte shumë peshë në gjeologji. Tani ajo po ma merrte hakun dhe kishte pothuajse një gjysmë dite dhe një natë, që nuk pushonte së më lodhuri, së më demoralizuari. Qëllimin e saj të fshehtë unë e nënkuptoja fare mirë. Me siguri ngulmonte të më jepte të kuptoja se kurthet e natyrës nuk mund të merren me aq mospërfillje sa ç’i merrja unë dhe se gjithmonë në to egziston mundësia që njeriu t’i humbë për një moment të gjitha ato që ka fituar me zor në këto dymijë vjet qytetërimi të pandërprerë, me një lëvizje të pakalkuluar mirë, të bërë nga besimi i tepruar, ose nga mendimi se ai e kishte arritur më në fund fitoren mbi të gjitha ato që ka përreth dhe te të cilët ai sheh në mos aleatë, disa vëzhgues indiferentë, që nuk e kanë zgjuarsinë e tij, prandaj nuk mund t’i prishin asnjëherë punë.

Elementi i vetëm që më lidhte hëpërhë me njerëzit qe era: nëpër të mund të çoja ose të merrja teletajpe po të mundja, por unë akoma nuk e zotëroja siç duhej kodin e lashtë të erërave, prandaj më mbetej vetëm të prisja ose të vëzhgoja lojën e saj të hollë me gjethet e brishta të kaçubave në buzë të guvës me dolomitë. Po të kisha pasur një daulle, mund të kisha dhënë ndoshta deri në kantier sinjale me shkop, por me sa vura re, era ndërroi menjëherë drejtim dhe tani frynte jo më nga juglindja, por nga veriperëndimi, kështu që, edhe po të kisha pasur tambura, sinjalet e saj era do t’i çonte nja dhjetë kilometra larg.

Era, sikur ta ndiente se dikush po mendonte për të, u fut në grykën e boshatisur nga të gjithë qëniet e gjalla dhe fërshëlleu me bilbilin e vet homerik. Mërdhiva dhe u shtrëngova dhe më tepër me xhupin e hollë të pambuktë, duke menduar jo më për urinë, po për këmbën që po më dhembte nga kyçi e lart. E kisha përplasur mbrëmë tek tentova të provoja të çaja luginën, në një gur shtufi, pak më larg se hyrja ku rrija. Nuk i dhashë rëndësi dhe e mora thjesht si një përplasje të vockël, por ajo nuk kishte qenë aspak e tillë. Rënkova nga dhimbja, kur tentova të ngrihesha në këmbë. Rashë përsëri në atë shtrojë të fortë dhe gjëja e parë që më ra ndër mend në atë çast fatal qe mundësia se unë mund të vdisja tanimë ose nga uria, ngaqë nuk mund të bëja asnjë hap më tej, ose ngaqë nuk mund të më gjenin më, ashtu siç isha futur në atë luginë qorre, ku dhe korbat vinin rrotull e rrotull dhe nuk guxonin të zbrisnin në ndonjë gur të saj. M’u kujtua historia e një njeriu, që vdiq në një luginë polare. Zgjata kokën dhe u mundova t’i largoj mendimet për vdekjen, duke kërkuar me sy ndonjë dalje nga ai pus gurësh dhe dolomitësh statikë. Përballë meje qëndronin, as dyzet-pesëdhejtë metra më tej, një varg granitesh piramidalë, gati të bardhë, kokat e të cilëve shponin me rreptësi kupolën e ngjyer me gri të qiellit të madh. Pak më anash, vinte shpati i thiktë i një mali me shkurre dushku, tek i cili mund të ngjitesha po të kisha me vete litarë dhe këpucë alpinisti. Vetëm në veri ravijëzohej shtrati gati i padukshëm i një lugine, ndoshta vazhdimi i luginës ku kisha rënë, por edhe pas saj vinin majat e bardha të disa maleve të tjerë.

E pashë që fati më kishte ngritur një kurth të ri, por tanimë jo nga njerëzit, por nga natyra. Nuk e prisja një kurth të tillë, të paktën ato ditë, që do të zbrisja në qytet për të pirë me shokët. I nënshtruar para këtyre grackave, që po më ngjanin për keq, kontrollova xhepat, ku gjeta një cigare, por shpejt u kujtova se nuk kisha me se ta ndizja. Përplasa me furi dorën dhe u lëshova një mallkim shkëmbinjve që më kishin vënë si viktimën në mes e po luanin me mua si macja me miun.

3.

Shpeshherë më ka qëlluar të ankohem për veten e shokët që kam njohur. Kam thënë se disa nga ata janë të poshtër, disa disi më të mirë. Por nuk e kam ndjerë mungesën e tyre dhe të jetës kaq shumë sa në këtë botë indiferente gurësh. E kuptova se kisha bërë me ta një gabim tragjik: kisha qenë tepër egoist me të gjithë. Kisha zbuluar nga vetja vetëm atë pjesë të zemrës, ku kultivohen vetëm gjërat dhe ndjenjat e dyshimta dhe jo atë pjesë që ruan me xhelozi gjënë më të bukur të njeriut: dashurinë.

Natyra që më rrethon sot është e shurdhër, e verbër. Tek ajo, tek era që luan tani fletët e rralla të kaçubave, te dëbora që ka nisur papritur të fletëzojë si një burim pambuku, te gurët stereotipë, me maja, thepë, gropa, të çara, ekziston vetëm instikti i lashtë i sendeve: indiferenca. Indiferenca nuk mund të zërë kurrë tek asnjëri vendin e dashurisë. E keqja është se unë kam dashur shumë pak, më tepër kam urryer; jam bërë xheloz edhe për gjëra që nuk më takonin, egoist për ata që në lojë me jetën kishin më tepër risk, i keq me atë që mund t’i jepja. Tani të gjitha këto nuk më hyjnë fare në punë, sepse këtu nuk ke kujt t’i ankohesh për ato që kanë ndodhur aq mbrapsht atje poshtë, por ato në njëfarë mënyre më ngushëllojnë dhe më forcojnë besimin se po të dish të dashurosh si duhet, edhe loja e ndjenjave të zeza, nuk do t’i hapë aq telashe njerëzve sa ç’i hap deri tani në përmasa aq vigane.

U shtriva më mirë, për ta pasur më të lehtë për të menduar e kritikuar veten. Për një moment e harrova fare urinë e dhimbjen, por ato tani që nuk po mendoja më për arsyen, dolën përsëri në pah dhe filluan të më torturojnë njëra në stomak e tjetra në këmbë. Qenë nga gjërat më të lashta, që unë kisha trashëguar nga kopetë e mamuthëve dhe ato sot kur po harroja fare se isha njeri si të gjithë dhe se ritmi i zemrës po dobësohej përballë instikteve të egra, që më rizgjonte natyra nga thellësia e shekujve, filluan të gërryejnë me këmbëngulje besimin te logjika dhe intelekti.

Për të mos u dorëzuar para tyre, u zvarrita pak e dola në buzë të guvës. Për një moment e ndjeva veten më mirë dhe ky përmirësim me dy presa më dha kurajë për të menduar dhe njëherë se ç’do të bëja më tej për të dalë nga ai pus i thellë.

4.

Nata është koha e orgjive të vjetra në natyrë. Orgjia filloi me shtimin e erës, që tani më detyroi të tërhiqesha më thellë në shpellën e ngushtë, pasi piva ujë në një pellg aty afër. Flokëzimi i dëborës qe ndërprerë, por u shtua mjegulla, që m’i shoi edhe ato shpresa të pakta të shpëtimit nga shokët e mi. Ata me siguri më kërkonin në qytetin M. ose në Tiranë, ku u kisha thënë se do të shkoja dhe nuk ua merrte mendja se mund të kisha rënë në këtë kanion hënor. E shtriva këmbën e ftohur pak më drejt dhe e mbështeta kokën në një gur për të dremitur paksa. Por, me sa duket, fjeta pak, sepse u ngrita me tërsëllëm nga uria dhe dridhjet. Pashë orën me fosfor: tetë pa një çerek. O Zot, thashë i dëshpëruar me vete, edhe sa orë të tmerrshme nate më kanë mbetur për të ardhur përsëri mëngjesi, kur dhe ideja se mund të më gjejnë më lehtë, është më e fortë? Për të shpëtuar nga ankthi e frika fillova t’i bindem kujtimeve të largëta, disa qyteteve të vjetër që depërtonin me mundim nëpër kujtesën e lodhur. M’u kujtua dasma e vajzës së tezes. Para syve të mendjes feksi një derë, e hapa atë dhe përpara më doli daja me lugë në dorë. “Shyqyr, - mendova i lehtësuar, - paskam shpëtuar më në fund nga kjo dreq luginë”. Ai më ftoi të ulesha. U ula, mora gotën e rakisë në dorën që më dridhej nga emocioni dhe me gjithë shpirt urova çiftin e sapomartuar. E kisha dashur si motër Florën dhe mendimi se ajo tani i përkiste një bote tjetër, më ngacmonte ndjenjat për të dashuruar edhe unë ndonjë vajzë si ajo. Hodha sytë përqark. Pak më tej qeshte një bionde e lezetshme, me sy të mëdhenj e vetulla të çiftëzuara bukur në pjesën më të mirë të ballit të bardhë. “Është Diana”, -më pëshpëriti daja në vesh, që e kishte ndjekur me kujdes vështrimin tim, - sapo ka mbaruar fakultetin dhe është emëruar mjeke në qytetin e vogël C.” Rakia dhe gëzimi e bënë punën e vet, kërceva me të disa herë, aq sa një shok më pëshpëriti në vesh: “Na ike dhe ti”. Qesha me këto fjalë pa të keq, që pas pak ia përsërita edhe Dianës, sa dhe ajo filloi të qeshë si unë. “Kam uri,”,-thashë papritur. Ajo u zbeh dhe më pa me kujdes. “Mos je sëmurë, Mark?” – më pyeti ajo. “Jo, vërtet më hahet shumë.”. “Po ti gjithë këtë kohë ke ngrënë e pirë pa hesap”. “Mos ke problem me stomakun?”- më pyeti pastaj. “Diana, mos ki frikë”, - iu përgjigja dhe, pa mbaruar ajo fjalët mirë, hëngra menjëherë një kofshë pule të pjekur. “O Zot, - tha ajo fytyrëprishur, - do të vdesësh, Mark”.

Papritmas përplasa njërën faqe në gurin që kisha nën kokë. Thirra nga dhimbja dhe u zgjova. E gjithë ajo që pashë kishte qenë vetëm një ëndërr mashtruese.

5.

Dita e re erdhi e ftohtë, e acartë.

U ngrita me stërmundim dhe zura të përshkoj, si në jerm pjesën e zhveshur dhe të akullt para guvës me dolomitë. Rrëshqisja herë pas here në akullin transparent që qe formuar në pellgjet e vegjël të ujit. Shpova me duar një nga ato dhe piva pak ujë. Nuk më shijoi fare. Pashë njëherë me sytë, që po më iknin, konturet si pa jetë të luginës. Një parandjenjë më thoshte se shokët po më kërkonin diku aty afër, pa u shkuar fare nëpër mend se isha pak më tej, sa një e shtënë pushke. Provova të thërras, por më doli një britmë e dobët, sikur zërin të ma kishte vjedhur dikush. Duhet të bëja patjetër diçka për të shpëtuar. Por e ndieja se nuk kisha fuqi të përballoja një marshim tjetër nëpër kanionin e ngrirë. Një zë i brendshëm më thoshte, që të rrija në vend e të prisja. Ata nuk do të vononin shumë, sepse kantieri qe fare pranë asaj gryke të zezë. Pasi të kërkonin në qytetin M. dhe në Tiranë, shokët me siguri do të riktheheshin në këtë grykë, ose në një tjetër, gjersa të më gjenin. Po sa kohë do të kalonte deri atëherë? Gati një natë e një ditë, filloi dita e dytë. Deri në sa ditë do të rezistoj me këmbë të sëmurë dhe uri si ujk? Tre, pesë, shtatë. Kisha dëgjuar njëherë se si pesë marinarë rusë kishin duruar pa ngrënë dyzet ditë, duke u ushqyer me shollën e këpucëve. Ngrita këpucët dhe qesha. Nuk kishin fare shollë, por gomë poroze dhe me sa di unë, goma nuk hahet kurrë, edhe nëse je duke vdekur nga uria.

Më erdhi një mendim që më tronditi gjer në palcë. Ai ishte rreziku i lodhjes dhe i urisë, i cili tentonte të më zhvishte nga të gjitha ndjenjat që më udhëhiqnin deri tani. Të gjithë e kanë ndjerë se në embrionin e secilit ekziston britma e mamuthëve të lashtë. Sa më tepër që jemi njerëz, aq më e mjegullt duket ajo kohë. Por natyra nuk ka mençuri e dashuri, por këmbëngulje dhe durim. Ajo e ndien se jemi të dobët para saj dhe veç vepra e të gjithëve na bën më të fortë. Prandaj mundohet të na zhveshë nga ndjenjat, të na bëjë indiferentë si bishat. Kundër kësaj indiference mendova të përdorja gjithë arsenalin tim të brendshëm, nëse kisha më të tillë, për të mos u bërë dhe unë një nga elementët e saj, si mamuthi, gurët, shkurret, akulli, uji, urithi, dreri.

Por e kuptova se kjo gjë qe tepër e vështirë, sepse isha fare i vetëm përballë saj. Ose më mirë, isha gjysmë njeriu. Në këtë dualizëm, që po më torturonte për vdekje, nuk kisha me vete asnjë aleat, veç kujtimeve dhe dashurisë. I zgjoja ato edhe nga pjesët më periferike të kujtesës dhe të zemrës dhe i hidhja vazhdimisht në luftë kundër urisë, lodhjes, frikës, vdekjes. Por edhe ato ishin lodhur tanimë së ardhuri nga larg dhe tentonin të vinin gjithmonë rrallë e më rrallë në kanionin e vdekur. Edhe dashuria, që më ndriçonte pak më parë si fener, po venitej orë pas ore, sepse edhe zemra që e ushqente qe lodhur së duruari. Mendoja se sa e vogël dhe e brishtë ishte ajo në këtë luftë vigane, por sa gjatë e me sa dashuri e këmbëngulje na mbante në këmbë. Atë flakë brenda zemrës na e ka ndezur fati i madh. Për ta ushqyer nuk duhet shumë mund, sepse ajo na e jep pothuajse falas dashurinë, por ne shpeshherë nuk dimë ta përdorim atë ashtu siç duhet, e nënçmojmë, e quajmë gjë të brishtë, që nuk na hyn shumë në punë në përleshjen e ashpër me njëri-tjetrin; përballë dashurisë vëmë urrejtjen, mizorinë.

M’u kujtua se sa kishte qeshur një shoku im kur dëgjoi një djalë, që i thoshte një vajze: “Të dua më shumë se jeta!”.

Isha i bindur se ai e donte më fort se jeta, sepse kishte futur në mes të saj dhe vajzës dashurinë, që nuk e kanë as buka, as drita, as kafshët, as kopetë e egra. Këtë privilegj e kam vetëm unë dhe ai. Por sa shpesh dëgjojmë të thonë: “E theri…”, “E vrau…”, “E rrahu…”, “E zhduku…”, “E torturoi…”, “E futi në burg…”, “E la pa ngrënë…” dhe sa pak dëgjojmë fjalët: “Të dua!”, “Të kam në zemër”, ”Je shpirt njeriu…”. Madje shpesh herë qeshim dhe bëjmë buzën në gaz si para një formule bajate ose shakaje pa kripë, që nuk e merr asnjeri seriozisht ta pohojë, sepse ka frikë, se mos i thonë: “shpirt pule”. Unë e kam tani fjalën dashuri në buzët e thara nga mungesa e lëngjeve. Por ajo nuk më shpëton nga ideja, se nuk kam për të rezistuar shumë gjatë, sepse ajo e ka vendin vetëm atje, ku fytyra ime është e shpirtëzuar në miliona fytyra të tjera, si unë.”

6.

Kam qenë me Jasonin në Kolkidë dhe kam predikuar paqen; me Gutenbergun, kur shtypa Biblën e parë; me Pikason, kur bëra pëllumbin e paqes” dhe ja dhurova njerëzve për t’u thënë: Ja tek e keni dashurinë, mos u bëni kurrë mamuthë, sepse për t’u bërë mamuthë është fare e lehtë. Kaloni këtë grykë dhe kuptoni, se sa larg është njeriu dhe se sa e vështirë është të pranosh Ajnshtajnin; kur ndjen se tremijë vjetët e Hesiodit janë bërë hi para një dolomiti vigan dhe idesë, se përsëri ke filluar të lëvizësh pas me shpejtësi skëterre, po nëpër atë trase, ku kaloi Homeri dhe Galileu, por në mënyrë të kundërt, si nëpër një tunel, ku ndjen të gjitha dhimbjet që ka kaluar për të ardhur deri këtu e për të mësuar të nënshtrosh botën me një pendë dhe Kompas dhe jo me dhëmbë e me kthetra; sepse dhëmbët dhe kthetrat gjithmonë kanë shqyer e çarë, por asnjëherë nuk janë ngjitur deri në majën e kullës Eifel, ose deri në Bruklinin madhështor. Botën e ka udhëhequr një zemër e butë, e brishtë dhe vigane, ndoshta më e madhe se Everesti. Nga ajo kanë rrezatuar miliona zemra të vogla, si dritat në një natë të thellë, ndriçimi i tyre ka qenë gjithmonë homerik, nga ato ka mbirë fjala e lashtë “të dua”. Kur dikush ka thënë “të urrej”, e ka shembur kullën e Londrës me një shkop të vogël. S’është dashur veçse një sekondë, që të digjet bibla e Gutembergut. Sekonda ka nënshtruar mijëra vjet dhe i ka rënë Arkimedit me kthetra, ka shuar trekëndëshin magjik nga rëra fatale dhe ka grisur me urrejtje portretin e Kopernikut.

7.

Mungesa e dashurisë këtu më bën më fatkeq se kurrë. E ndjej se ajo më ka lënë një boshllëk të pakorrigjueshëm në shpirt. Megjithatë, nuk dua të mësohem me mendimin se mund të jetoj pa të, sepse ajo zë shumë vend në jetën e gjithë njerëzve, ashtu siç zë tek unë. Magjithatë kjo luginë polare, e sulmuar nga dëbora dhe era, e shkretë deri në ngjethje, pa zogj dhe kafshë të egra, më ka kthyer pesëmijë ose gjashtëmijë vjet më pas, në kohën që unë isha mamuth dhe më udhëhiqnin në jetë jo ligjet e dashurisë dhe të arsyes, por instiktet shtazarake, që më detyronin të bulërija dhe të kërkoja ushqim.

Ndryshimi i njeriut në mamuth tek unë u shoqërua me vuajtje të mëdha. Qime gri e të gjata më mbuluan pothuajse për një orë. Qenë qime të ashpra e të forta kafshësh, që mbinin poshtë rrobave të ngrira si thakë të përmotshëm. E ndjeja se kjo ishte dita e fundit kur unë isha edhe mamuth edhe njeri, kur ende nuk më qe transformuar gjithçka në një trup të pandjeshëm kafshe të egër, por ende jetoja si centaur, herë me kokë mamuthi, herë me kokë njeriu.

Kjo qe periudha më e vështirë, që kisha jetuar ndonjëherë, pas së cilës ndieja zbrazjen e ngadalshme të shpirtit nga dashuria, simpatia, ndjenjat dhe mbushjen e vendit të lënë bosh me mizorinë dhe çmendurinë e kafshës. Në momentin që e kuptova se nuk isha më taman njeri, nga buzët e mia të çara prej mamuthi doli ulërima ngjethëse e një bote të ndarë në dy pjesë armike. Përplasa krifën e madhe prej leshi dhe ngula të katër kthetrat e forta në borë, si të parandjeja se tani e tutje nuk kisha asnjë punë me atë që kisha braktisur pa vetëdije, por me instiktin e lashtë që kërkon prenë e vetë. Nga buzët e mbuluara me qime të ashpra doli papritur ulërima më ngjethëse në botë, ulërima që shemb Luvrin.

8.

Kjo grykë kanioni është ndoshta kufiri i fundit të botës së gjallë dhe të vdekur, kufiri i tejskajshëm i mamuthit dhe në anën tjetër i Erazmit.

Përtej këtij caku me siguri fillojnë hapësirat e shurdhuara nga heshtja. Mbase unë jam eksploruesi i parë i saj. Por kjo nuk ka shumë rëndësi tani për tani, në kohën që po më mbërthen gjumi dhe apatia. E kundroj me neveri veten: dukem një mamuth distrofik. Qimet më kanë zbritur deri në akull. Kam përshtypjen se ato nuk mund t’i presë as sëpata. Jam mamuthi i fundit, që jetoj nga epoka e akullnajave. Fyti im po fiton çdo  çast e më shumë nuancat e lashta të bishës, ndërsa lëkura merr moment pas momenti formën e koracës së breshkës. Po në qoftë se nuk dua të bëhem taman bishë, është e nevojshme të vrapoj nëpër luginë drejt qafës së njerëzve.

Kjo është masa më e efektshme që mund të marr kundër çmendurisë dhe shurdhimit të plotë. Udha drejt grykës është e lodhshme, tmerrësisht e lodhshme. Para vështrimit tim prej mamuthi luajnë haluçinacione njerëzore të harruara. Vetëm kujtesa dhe logjika nuk më kanë braktisur akoma përfundimisht. Zemra dhe truri i njeriut rezistojnë brenda me tërbim, ato ende ruajnë me fanatizëm hijen e botës që lë pas. Jam akoma si centaurët, me lëkurë e trup mamuthi dhe me kokë njeriu. Kam përshtypjen se do të ndahen nga minuta në minutë në dy qenie të ndryshme, njëra me kokë e tjetra me trup, për të mbetur, gjithsesi, i varrosur në këtë luginë herë si njeri e herë si thundrak. Kthej kokën dhe vë re nëse vjen akoma Moxarti pas meje. Por qenka vetëm krifa e lashtë e neandertalasit.

9.

Sa e llahtarshme është ndarja me njerëzit që dashurojmë! Sa e tmerrshme vdekja, që merr trajtat e kësaj gryke me formë labirinti, vdekja e njeriut vetëm, në zemrën e shkretëtirës së heshtur, që ka hijen e bishës. Është një vdekje që nuk lë fare gjurmë, as në shkëmb, as në tokë, as në ajrin e ngopur me grimca dëbore.

Të paktën të më shoqëronte zëri i Orfeut, ose lëvizja e erës, që sjell nga përtej ngacmimi i botës së Botiçelit, që nuk më përket më. Por edhe era ka pushuar së lëvizuri, si për inat. Nuk do të më sjellë në zvarritjen time prej centauri, paramendimin se diku, atje lart, pas asaj gryke fatale, ekziston një formë tjetër jete, e përkundërt me këtë ikje gjysmë bishe – gjysmë njeriu. Shkund kokën e rëndë, me qime gri e krifë luani, për të ndarë kufirin e arsyes dhe të instiktit. Përballë meje vjen një bishë tjetër, që ka mbirë nga një epokë plakë; ajo bulërin si unë; ka po ato përmasa vigane, por nuk zotëron si unë kufirin e nevojës dhe të ndjenjës. Ajo ka qëndruar para meje e mbirë si nga një përrallë mistike, e burgosur në instiktet e saj, e magjepsur nga krifa ime e re. Megjithatë, nuk tenton të bëjë asnjë lëvizje afrimi, sepse me sa duket e ndien se tek unë akoma rreh diçka që nuk shkon për të, një trup i huaj, një lëndë e frikshme, e cila ka komanduar dikur topuzët dhe që tani komandon armë të tjera më të llahtarshme se ato që e vranë atë dikur. E inatosur, bie në gjunjë dhe ulërin me zë, që të ngre përpjetë qimet e kokës nga tmerri.

10.

Mbase tani isha vërtet një mamuth i vërtetë. Apatia më kushtoi një milion vjet jetë. Çaja indiferent nëpër pjerrësinë e luginës dhe ende mendoja, megjithëse me një pjesë të trurit të asfiksuar në kafkë, se gjithshka kishte marrë fund një herë e mirë. Qimet e bardha tani po më pushtonin edhe buzët, edhe mjekrën. Megjithatë, pa iu bindur instikteve të lashta të kopesë, çaja me këmbëngulje drejt daljes së kanionit të ngrirë. Më kishte pushtuar dëshira, që të shikoja për herë të fundit atë që kisha lënë mijëra vjet prapa, atëhere kur natyra më urdhëronte të bëja për të mbetur gjallë, trasenë polare nga Arktiku në Alaskë.

A mund t’i rezistonte vallë zemra ime këtij tundimi të lashtë? Por ajo ishte akoma e fortë, e ndieja nën lëkurën e trashë e qimet vigane se ajo rezistonte t’i bindej plotësisht tekave të natyrës, mundohej me të gjitha forcat, si një motor që jep maksimumin e energjisë së vet, për ta ndaluar këtë rikthim në hije, pulskonte pikat e fundit të gjakut tim të butë, për të ndaluar transformimin e ndjenjave dhe të dashurisë në një vrapim të çmendur drejt kullotave dhe gjumit. Ndieja rrahjet e saj të tmerrshme, regëtimat kryeneçe, brenda kafazit të zi, se si lëshonte në eter mesazhet e fundit të njeriut për t’i lajmëruar njerëzit e tjerë se ajo ishte në kufirin e një bote të ndarë në dy pjesë dhe se kalimi nga njëra te tjetra, përmbys ligjet e vjetra të evolucionit dhe fshin vijën ndarëse të intelektit me goditjen e verbër të bishës.

Eci nëpër dëborë gati i mjerë dhe apatik. Nuk e di nëse do të arrij të vazhdoj akoma atë që kam lënë përgjysmë diku, në botën e arsyes e të dashurisë. Largimi nga njerëzit paska një çmim të keq. Ai nuk i reziston indiferencës dhe këmbënguljes së gjërave, që nuk dinë se si ta shprehin atë që mendojmë ose ndjejmë ne. Ato veprojnë, instikti i shtyn vetëm drejt urisë; midis urisë dhe gjumit ekziston një botë e errët shqisash të vjetra, këmbëngulja e të cilave u fshihet njerëzve, sepse e ndiejnë se tek ata kanë një armik po aq të lashtë sa veten, udha e të cilëve është ndarë diku nëpërmjet një lufte për jetë ose vdekje. E kuptoj se tani tek unë veprojnë njëkohësisht të dy ekstremet e kësaj lufte; qindra mijëra vjet përleshen në trupin tim prej centauri, dëgjohen ulërima të largëta mamuthësh dhe klaviçenbali i Bahut, kërcasin dhëmbët e bizonëve dhe shkëlqejnë anijet kozmike.

Vetëm tani po e kuptoj rëndësinë e asaj që mendoj dhe që dua, tani që nuk e kam më dhe po ma marrin instiktet e verbëra. Tentoj të pohoj se po kthehem pas, fare pa dëshirë, ose më mirë, me njëfarë neverie të lehtë për paaftësinë time dhe për atë që më pret atje si ndëshkim mizor. Por unë nuk e kërkova asnjëherë me ndërgjegje këtë gjë, ajo erdhi pa më lajmëruar dhe pa më thënë se çfarë fajesh laja për të tjerët ose veten me të. Tani natyra ishte e plotfuqishme dhe po bënte çast pas çasti ndërrimin total. Ecja si mamuth, duke iu bindur asaj. Mund të pohoj ende me arsye se nuk po eci më si më parë me dy këmbë, por me katër gjymtyrë. Tërhiqem për të mos mbetur në kurthin e këtij kanioni të nëmur. Tërhiqem dhe ulërij si mamuthët, megjithëse kam bindjen se dua të dal prapë në grykë, ku kam shpresë të gjej prapë ata që dua. Provoj shanset e fundit të jetës. Kam një udhërrëfyese të fshehtë që e fsheh nga dhëmbët e bishës: DASHURINË. Ajo di se ku më çon, sepse është gjëja më e bukur që kam arritur. Ajo duket sikur fle, por në fakt rri zgjuar, më udhëheq me shkopin e dirigjentit, më largon nga ulërimat e lashta dhe shpreson me këmbëngulje të më kthejë përsëri në Shën Pjetër, për t’u thënë njerëzve se mesazhi i saj nuk mbaron as me Rafaelin, as me Çajkovskin, as me Brakun.

Gryka është ende larg dhe mua më mundon frika nëse do t’ia dal. Apo jo. Ulërima ime tund sistemet diellore dhe guvat e nëndheshme. Trokoj me katër gjymtyrë, me ankthin që të shpëtoj një orë e më parë, pa më mbërthyer përfundimisht dimri i madh i vetmisë së krifave me bar.

(Marrë nga libri “ADNJ-ja E PANDRYSHUAR E SHEFKIU KARADAKUT”- Mongrafi e autorit Halil Rama, faqe 99-113)).