Sakip Cami: Rilindasi që shkriu jetën për çështjen kombëtare

Said Najdeni (Hoxhë Voka), rilindasi që shkriu jetën për çështjen kombëtare

Nga Sakip  Cami

“Që shqiptarët të shpëtojnë nga rreziku, ka vetëm një rrugë: me u zgjua kombi, me mësue gjuhën e tij, me i dalë zot vetes.

”Hoxhë Vokrri (Sahit Najdeni) 

 Flamuri i  pikturuar nga Said Najdeni, ruajtur nga kunata e tij, Nysret Najdeni qendisur nga duart e tij ne burgun e Edrinese ne vitin 1896[i]Pasi del nga burgu në vitin 1896 organizon brenda në Dibër të Madhe në shtëpinë  e Abdullah Manjanit, një  shkollë  të fshehtë për mësimin e shkrimin shqip

Nga veprimtarët e brezit të dytë të Rilindjes, personaliteti  më i përkushtuar për çështjen kombëtare, sidomos për shkollën shqipe, ai që me vetëdije të plotë  u flijua, u tret e u shkri si qiriri, në kuptimin e plotë të fjalës ishte dibrani Sahit Islam Najdeni. Lindi në Dibër të Madhe më 1864 (mbiemri Najdeni do të thotë “të gjetur”, vendas, “autochthonous”), njohur ndryshe si Hoxhë Voka (Vokrri) i Dibrës. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes (fillore, plotore – ruzhdije) prej së ciliës doli më 1882, në moshën 18 vjeçare. Studimet e larta teologjike i vazhdoi në Edërne, por pas një viti i vazhdoi në Stamboll. Këtu ra në kontakt me figura të shquara kombëtare si Naim e Sami Frashëri, Ismail Qemali , Dervish Hima, Rexhep Mati e patriotë të tjerë. Te “Klubi i shqiptarëve” takohej dhe bisedonte shpesh për orë të tëra me Naim Frashërin, i cili e priste me nderime dhe respekt Hoxhë Vokrrin.[1] Aty Saidi u njoh me përpjekjet e Naimit për nxjerrjen e lejes  për hapjen e shkollës së parë shqipe në Korcë në vitin 1887 dhe pas një viti më 1888 do të bënte përpjekjen për të marrë lejen për hapjen e shkollës shqipe në Dibër.

Sapo mbaroi studimet më 1888, Saiti, me  aq  abetare që mundi të merrte  në Stamboll, u kthye në Dibër me dëshirën e zjarrtë të hapë aty shkollën e parë shqipe. Në bodrumet e dyqaneve, të Xhamisë së re dhe në shtëpitë e fshehta të qytetit  formoi grupet e nxënësve. Ndër nxënësit e parë përmenden Selim, Dalip, Ymer dhe Riza Rusi, Shaban Pepa, Daut e Hajredin Varvarica, Zenepe Qoku, Aziz Menzelxhiu, Vehbi Xhidri, Hasan Ballanca, Hafiz Sherif Palikuqi, Hafiz Muhameti, Sheh Latifi, Sefedin, Qazim e Hysni Najdeni, Razie Pregja¹ etj.

Shkolla e parë shqipe e hapur nga Said Najdeni  ishte fare modeste nga pamja dhe programi. Ishte pa banga e dritare, nëpër bodrume dyqanesh ku mmësohej shkrim e lexim, matematikë e mësime feje, histori e popullit shqiptar e kulturë qytetare. Shkolla nuk mbeti  pa u zbuluar dhe Saiti largohet në Stamboll, ku e morën nën mbrojtje  shqiptarët autoritarë, shkruan Ismail Strazimiri në “Kujtime historike  mbi lëvizjen kombëtare në qarkun e Dibrës”. Nxënësit e parë të Hoxhë Vokës u bënë prijsat e lëvizjes kombëtare.Hapja e shkollave shqipe u bë obsesion për Hoxhë Vokën. Më 1893 Hoxha kthehet përsëri në Dibër për të hapur shkolla shqipe. Së bashku me Shaqir Dacin hapin një shkollë shqipe në qytetin e Dibrës. Në Gollobordë angazhoi Hoxhë Muglicën nga Okshtuni. Shkollat u hapën në Maqellarë, Homesh (1894), Dohoshisht, Brezhdan etj.     Për furnizimin me libra Saidi mbante lidhje me Josif Bagerin.

Sait Najdeni ishte iluminist dhe misionar i vërtetë   i çështjes kombëtare. Bashkë me shokun e vet Ibrahim Mitrovica më 1895 niset me mision të veçantë në Stamboll dhe Edërne por aty u kapën nga policia dhe u futën në burg, ku u mbajtën 15 muaj[2]. U pëpoqën  ta thyenin vullnetin e Hoxhës, por ai sapo doli nga burgu vazhdoi një aktivitet patriotik edhe më të madh. Atë e gjejmë në Manastir, në Dibër, në Shkup, Mitrovicë etj. mes mëmëdhetarëve duke shpërndarë libra shqip e duke i nxitur të mësonin të shkruanin gjuhën kombëtare. Shkoi për t’u takuar edhe me patriotë të kolonive shqiptare në Rumani, Bullgari, Libi (Tripoli), në Itali (San Demetrio Korone), në Brindisi, Bari, Napoli e Romë.

Nga mundimet e shumta e sidomos nga qëndrimi në qelinë e gurtë, të ftohtë  e të lagësht të burgut, Saiti u sëmur rëndë nga tuberkulozi. Eshtë shumë prekëse biseda me të jatin i cili, kur e sheh ashtu të zbetë e të tharë dhe me gjunjë të këputur, e këshillon të heqë dorë dhe të kujdeset për shëndetin. “Shëndeti yt i keq po më tremb, i thotë i ati. Ty s’po due me të pa të vdekur para mejet. Prandaj dëshiroj të qetësohesh, të të kthehet fuqia e shëndeti…”. Saiti iu përgjigj: “Sakrificat qi ke ba ti për mue nuk më përkasim mue por Shqipërisë, e cila ka nevojë për sakrificat e të gjithë kombit. Pushka, plumbi, burgu, litari e të tjera mundime s’janë gja për ne. Po shkon Shqipnia, babë, po shkon nderi i shqiptarit e shqiptari rrin në gjumë e s’e din se çështja qendron deri në këtë shkallë.. Sakrificat e vetëmohimi i tij për shkollën shqipe dhe çështjen shqiptare në përgjithësi ishte në kufijtë e shenjtërisë. Fenë e vuri në shërbim të kombit, të shkollës dhe shkrimit shqip. “Feja myslimane urdhëron dhe detyron çdo mysliman me dashtë atdheun” thoshte Hoxha Voka i Dibrës. “Shqehtë, bullgarët e grekët duen me e copëtue Shqipninë midis tyne” dhe “ne rrimë në gjumë” thotë Hoxha. Për këtë qëllim shkroi edhe librin “FE-RRËFENJËSEJA E MYSLIMANËVET”, shtypur në Sofje, ndë Shtypëshkronjë Shqipe “MBROTHËSIA”, 1900.

Në vitin 1900, bashkë me patriotë të tjerë, Sait Najdeni hapi për të tretën herë shkollën shqipe në qytetin e Dibrës së Madhe, siç ishin hapur  në Prizren, në Gjakovë, në Pejë. Por edhe kësaj here ajo nuk pati jetë të gjatë. Sait Najdeni botoi në Sofje edhe një “Abetare e gjuhës shqipe” ndë të folë gegërisht”, prej 16 faqesh (1900). Vokacioni kombëtar i Hoxhë Vokës përbën një elegji më vete.Për përgatitjen e një kryengritjeje  kundër Sulltan Hamitit në bashkëpunim me xhon turqit, Seid Najdeni  në vitin 1903 udhëtoi me pasaportë false  për në Kongresin e Tripolit  ku u takua edhe me Rexhep Matin. [3] Në Tiranë ai u strehua në shtëpinë e Refik Toptanit, delegat i Tiranës dhe bashkë me të udhëtuan drejt Tripolit.

Vdiq në qytetin e lindjes më 21 nëntor 1903 në moshën 39 vjeçare. Në çastet e fundit të jetës i la amanet familjes: “Në vorrin tem mos më veni gurë deri sa të lirohet Shqipëria dhe kur të fitohet liria, më veni gurë, tue m’i shkrue shqip. Në këto gurë të ngrini edhe flamurin e kombit, të cilin unë për fat të keq s’un po e shof për së gjalli, po munde barem ta kem afër”.

Said Najdeni, ky pionier i arsimit kombëtar, mik dhe bashkëpunëtor i respektuar i vëllezërve Frashëri, i Ismail Qemalit, Rexhep pashë Matit, Dervish Himës, Hamdi Ohrit, Seremedin Seit Toptanit, Kristo Luarasit, Shahin Kolonjës, Josif Bagerit, P. N. Luarasit, Nikolla Naços e shumë patriotëve të tjerë shqiptarë, mbeti një figurë e shquar, e dashur dhe e nderuar e gjithë  kombit shqiptar.

Publicisti rilindas Sotir Kolea e përshkruan  kështu Seid Najdenin: “Një atdhetar  i rrallë, i lindur për cështjen  kombëtare, për të cilën propogandoi me mish e me shpirt.”[4]

[1] Mahmud Hysa, Kumtesë në sesionin “Dibra dhe etnokultura e saj , 1993

[2] Haki Stërmilli, “Dibra në prag të historisë” Faqe 222 Sh B M&B 2023

[3] Haki Stërmilli, “Dibra në prag të historisë” Faqe 222 Sh B M&B 2023

[4] Haki Stërmilli, “Dibra në prag të historisë” Faqe 222 Sh B M&B 2023

[i] Sakip  Cami “Dibra, ngjarjje dhe luftëtarë” 2022 faqe 225