Sakip Cami: Kontributor për shkollën e parë shqipe

Hysen Bej Dibra (Ballanca) (1868 - 1914)

Kontributor për shkollën e parë shqipe

Nga Sakip  Cami

Hysen Ballanca ose Hysen Ballëheuza, i njohur  edhe me emrin Hysen Qaniu, u lind në qytetin e Dibrës në vitin 1868.

Që në moshë të re studioi në Stamboll. Ky ishte besimtar i sektit mysliman, bektashi, simpatizonte frashërllinjtë, kryesisht Naim Frashërin.  Thirrej Dervish Hyseni, por nuk bënte dallim midis myslimanëve dhe bektashinjve.  Ai luftonte  për të mësuar e  futur në të shkruar gjuhën e kulluar shqipe dhe për frymën e lartë patriotike. Në Stamboll ai u njoh dhe bashkëpunoi me udhëheqës të Rilinjdes Kombëtare Shqiptare. Sipas Sotir Koleas  Hyseni shkroi  librin me vjersha “Vdora e dimrit mbi lulet e verës”. Ja disa vargje të një prej  vjershave të tij :

“Në mos sot, nesër  po e po/ Vallen tonë do t’a shtojmë

Hysen Ballanca punoi në Elbasan e Korçë ku gjeti shokë korcarë si Nuci Naci, Orhan Pojani e të tjerë.  Ra në sy të autoriteteve turke, të cilët i kontrolluan shtëpinë atij, Nucit dhe Orahnit  për të parë nëse kishte libra shqip.[1]   Në historikun e Mësonjëtores së parë shqipe të Korcës  krahas kontributit të Naim e Sami Frashërit, Jani Vretos e Nuci Nacos  për hartimin e teksteve , të drejtorëve Pandeli Sotiri, Thanas Sina, Kristaq Vaja, Petro Nini Luarasi flitet edhe për mbylljen e dhunshme të saj më 24 qershor 1902 dhe arrestimin e drejtorit Nuci Naci, të Orhan Pojanit, Thimi Markos, Dr. Leonidha Nacit  si  dhe të patriotit dibran Hysen Ballanca, i cili ndodhej në Korcë dhe ndihmonte në mbarëvajtjen e shkollës shqipe të Korcës.[2] 

Për këtë shkak në fillim u burgos Nuci Naci dhe u dërgua  në Manastir. Më vonë edhe Hysen bej Dibra (Ballanca) bashkë me Orhan Pojanin e  Thimi Markon u arrestuan dhe mbas vendimit të Gjykatës Ushtarake të Selanikut  u internuan  në qytetin Mersin në Anadoll.

Në kryengritjen e dibranëve kundër serbve në vitet 1912 dhe  1913 Hyseni dha një kontribut të cmueshëm. Bashkë me disa atdhetarë të tjerë hartuan një notë proteste dhe ua dërguan kancelarive të Europës për pandashmërinë e Dibrës dhe të tokave shqiptare.  Hyseni vdiq në vitin 1914 në Stamboll  ku pati shkuar për mjekim.

Hysen Ballanca, Hysen Qaniu ose Hysen Dibra, ndikoi në formimin atdhetar  e patriotik të nipit të tij Hasan Ballancës, publicistit të shquar  me pseudonimin Miron Dibra.

[1] Haki Stërmilli, “Dibra në prag të historisë” 2022, faqe 223

[2] Historiku i  Mësonjëtores së parë shqipe të Korcës