Sakip Cami: HAFIZ VILDAN FAIK DIBRA (1852 – 1925)

Mbrojtësi i Alfabetit Shqip në  Kongresin e Manastirit

Nga Sakip  Cami

 “Feja dhe Kur’ani nuk kanë kurrfarë lidhje me alfabetin. Mësimi i gjuhës shqipe me alfabetin latin nga pikëpamja fetare s’ka asnjë ndalim. Mësimi i gjuhës shqipe me këtë alfabet është më i lehtë”. Reka e Dibrës është një nga vendet ku kanë lindur shumë personalitete të lëvizjes kombëtare. Ata nuk janë vetëm luftëtarë me armë, por edhe luftëtarë me penë. I tillë ishte edhe Vildan Faik Dibra, nga Rimnica e Rekës.

Vildan Faik Dibra lindi në vitin 1852 në fshatin Rimnicë të kazasë së Dibrës. Babai i tij Abduselami ishte aga i njohur i atyre anëve, ndërsa e ëma, Zylfija një edukatore e mirëfilltë. Kur Vildani u bë tetë vjeç, familja u shpërngul dhe u vendos në lagjen Yskudar të Stambollit. Njohuritë e para i mori në mejtepin “Fistikli” nga kryeimami i xhamisë “Selimije” hoxhë Hafiz Sabri Efendiu. Vazhdoi studimet e mëtejshme në medresenë e lartë “Kara Mustafa Efendi” dhe në vitin 1882 u emërua ligjërues në xhaminë “Yeni Valide Camii” në Yskudar dhe mësues në mejtepin pranë asaj xhamie; pastaj u bë mësues në mejtepin e lartë të Yskudarit. Në këtë pjesë të Stambollit, gjatë viteve të fundit të shekullit XIX, ishin vendosur shumë shqiptarë.[1]

Vildani arsimin fillor dhe atë të mesëm e bëri në Dibër, ku kishte një arsim të zhvilluar në gjuhë të huaj turko-arabo-persiane, nga ku dolën shumë patriotë të shquar si Haxhi Vehbi Dibra, Said Najdeni (Hoxhë Voka i Dibrës), Hafiz.Maliq Tanusha, nga Tanusha e Rekës, idhtar i zjarrtë i Klubit të Stambollit, Hafiz.Abdurrahim Dauti, propagandues dhe mësues i gjuhës shqipe etj. Studimet e larta i përfundoi në Stamboll me rezultate të shkëlqyera dhe në përfundimin e medresesë së lartë. i vlerësuar për përgatitjen e lartë që kishte fituar, u emërua profesor në medresenë e lartë të Yskydarit. Në këtë pjesë të Stambollit, gjatë dhjetëvjeçarit të fundit të shekullit të kaluar dhe sidomos gjatë dhjetëvjeçarit të parë të shekullit tonë, ku ky shërbente aty, pati shumë shqiptare në këtë qytet. Më vonë aty u hap edhe një shkollë shqipe, shkolla "Kosova" me nxënës refugjatësh shqiptarë. Vildan Dibra u aktivizua në lëvizjen kombëtare të fillimit të shekullit XX, duke përqafuar programin e saj. Ai mori pjesë në Klubin "Bashkimi" të Stambollit dhe e përfaqësoi atë në Kongresin e Manastirit të 1908-ës. Qëndrimi i tij në këtë Kongres, pro ose kundër alfabetit të Stambollit, kishte një peshë të madhe. Shumë nga pjesmarrësit prisnin nga do të anonte Hafiz.Vildan Faik Dibra dhe ai  duke shprehur pikëpamjen e tij në bazë të thënieve Kur’anore, theksoi: "Feja dhe Kur’ani nuk kanë kurrfarë lidhje me alfabetin. Mësimi i gjuhës shqipe me alfabetin latin nga pikëpamja fetare s’ka asnjë ndalim". Duke pasur parasysh anën praktike, ai tha se mësimi i gjuhës shqipe me këtë alfabet është më i lehtë.

Kongresi i Manastirit, me vendimet që mori, shënoi një hap të rëndësishëm përpara në rrugën e zgjidhjes përfundimtare të çështjes së alfabetit të shqipes dhe ndikoi fuqishëm në bashkimin politik dhe kulturor të kombit shqiptar. Një kontribut të rëndësishëm këtu ka dhënë Haxhi Vildan Dibra, si përfaqësues i klubit shqiptar të Stambollit.Sipas gazetës “Besa” të Stambollit për Kongresin e Afabetit në “Arnautlluk” (Shqipëri) ishin dërguar këta persona: Ismail Haki, Haxhi Vildan efendiu, Shaqir efendiu, Riza bej Dibra, Fazli pashë Toptani, Fuat Pashë Prishtina dhe Maliq bej Luma, të gjithë anëtarë të klubit “Bashkimi”. Sipas Haki Stërmillit[2] në një mbledhje që u bë në Stamboll në shtëpinë e Reshit Aqif pashës, për cështjen e gërmave latine të alfabetit shqiptar, Vildan Dibra me një diskurs oratorik e zgjidhi cështjen shumë mirë duke përkrahur tezën e përdorimit të gërmave latine sikurse popujt e tjerë të Europës. Në këtë mbledhgje ishin të pranishëm disa hoxhallarë të famshëm si Ismail Hakiu nga Manastiri, Haxhi Ibrahimi nga Kavaja, Shaqir efendiu nga Gjirokastra, Haxhi Zeneli nga Prizreni etj. Pas Kongresit të Manastirit, Komiteti i Stambollit që drejtohej nga Hafiz Vildan Faik Dibra dërgoi një Shqipëri një grup të përbërë nga Fadil Toptani dhe Ali Riza pashë Valikardha me qëllim që të ngjallte te shqiptarët dashurinë për gjuhën shqipe dhe kombin shqiptar.

Në Kongres morën pjesë edhe klerikë të tjerë myslimanë e të krishterë. Kryetari i Komisionit të Kongresit të Manastirit, Mithat Frashëri, nuk e kishte fshehur entuziazmin e tij për pjesëmarrjen e krerëve fetarë në këtë ngjarje. Për më tepër, ai edhe në ditarin e tij, të cilin e boton në gazetën “Lirija” më 1908, shkruan se “në këtë ngjarje pritet të vijë edhe Haxhi Vildan efendi Dibra, i dërguar nga klubi i shqiptarëve të Stambollit dhe misioni i tyre ishte për të dhënë këshilla në Shqipëri”. Qëndrimi i i Haxhi Vildan Dibrës në këtë Kongres kishte një peshë të madhe. Gjergj Qirjazi pohon se “fjalët e Vildan Faik Dibrës patën ndikim shumë të fuqishëm në mendjet e shumë myslimanëve që mendonin se ata nuk duhet të shkruanin si të krishterët.

Si i dërguar i Komitetit Stambollit në hapësirat shqiptare, Haxhi Vildan Faik Dibra mbajti një varg ligjëratash. Janë me interes ligjëratat rreth shkrimit të shqipes me alfabet latin, të cilën ky e mbronte, duke qenë edhe kryetar i Komisionit për përhapjen e shkollave shqipe në vilajetet e Manastirit dhe të Shkodrës. Përzgjedhja e tij në këtë detyrë nuk ishte e vështirë, sepse ai ishte një personalitet i njohur dhe një veteran i arsimit në Perandorinë Osmane. Studiuesi Stavro Skëndi, vë në dukje se nga mesi i vitit 1908 ishte krijuar Lidhja Kombëtare për Mbarësinë e Shkollave Shqipe, e cila ishte e anagzhuar edhe për çështjen e arsimit. Nga disa burime shihet se kjo Lidhje punonte për ta përhapur arsimin shqip në trevat shqiptare. Veprimtaria e kësaj organizate pothuajse u ishte besuar hoxhallarëve. Sipas një shënimi, Komiteti i Stambollit u kishte caktuar rregullore të veprimit hoxhë Vildan Dibrës, hoxhë Ismail Hakiut dhe përkrahësve të tyre. Kjo rregullore përbëhej prej dymbëdhjetë pikave, ndërsa pika një dhe dymbëdhjetë, siç vë në dukje edhe shënimi i vitit 1908 i Konsullatës austro-hungareze në Manastir, ishin këto: “Në të gjitha viset e Shqipërisë do të dërgohen hoxhallarë, për të bërë propagandë nacionale shqiptare dhe hoxhallarët e dërguar ndër fshatra do të zgjedhin me kujdes personat e përshtatshëm, duke u njohur mandateve të tyre emrat dhe pastaj dega e Komitetit ka për të dërguar një person të përshtatshëm dhe do të krijojë një degë të re të Komitetit”.

Përveç kontributit në fushën e arsimit, Haxhi Vildani dhe anëtarët e klubit “Bashkimi” të Stambollit që erdhën në Shqipëri, bënë përpjekje për të penguar ekspeditën e Xhavit Pashës kundër shqiptarëve të Kosovës. Një delegacion i përbërë nga Ibrahim Temo, Vildan Faik Dibra dhe Sami Kulla, me anë të një letre i kërkuan Ministrit të Punëve të jashtme të Perandorisë Talat Beut, që të hiqet dorë nga ekspedita ndëshkuese e Xhavit Pashës. Ata i propozuan Ministrit që të bëhet një marrëveshje dhe të formohet një komision që të sqarojë se përse po ndodhin këto trazira, pavarësisht se kërkesa e tyre nuk u muar parasysh.

Haxhi Vildan Faik Dibra është autor i disa veprave letrare-fetare e filozofike në gjuhët e Lindjes. Gjithashtu ai është autor edhe i monografive në lëmin e drejtësisë, në kuadrin e së drejtës së sheriatit. Vdiq në Stamboll në vitin 1925. Për kontributin e dhënë në çështjen e alfabetit të sotëm të shqipes dhe në përhapjen e arsimit shqip, emri i tij ka hyrë në historinë e arsimit shqiptar dhe roli i tij është i njohur e i vlerësuar nga studiuesit e arsimit.

[1] Drita  Islame  për Hafiz Vildan faik Dibrën dhe klerikët e tjerë myslimanë

[2] Haki Stërmilli, “Dibra në prag të hitorisë”  2023, faqe 220