Qytetërime
Astrit Lulushi
Sigurisht që ka pasur shumë qytetërime të lashta. Megjithatë, janë 6 “djepat e qytetërimit”, për t’u veçuar; gjashtë rajone ku njerëzit u mblodhën në shtete më të mëdha, duke shkuar përtej fshatrave neolitike dhe formuan një lloj qytetërimi.
1- Gjysmëhëna pjellore, përfshirë. Mesopotamia dhe Levanti
2- Lugina e Nilit
3- Rrafshnalta Indo-Gangetike
4- Rrafshina e Kinës së Veriut
5- Bregdeti i Andeve
6- Bregu i Gjirit Mesoamerikan
Këto janë vendet ku qytetërimi mendohet se është zhvilluar individualisht dhe më pas është përhapur në të gjithë botën në epokën e bronzit, duke sjellë përfundimisht qytetërime të mëdha si ilire, greke dhe romake (e para është shkrirë mes tyre). Por një teori e tillë është paksa e thjeshtuar dhe përdoret kryesisht për të ndihmuar studentët e rinj të mësojnë veçmas disa kultura dhe t'i studiojnë ato. Kjo bëhet më e dukshme kur dikush kupton se Mesopotamia ishte në të vërtetë pjesë e rajonit më të gjerë të quajtur "Gjysmëhëna pjellore".
Ky është përsëri një term i sajuar, por gjëja është se, në varësi të përkufizimit të saj, Gjysmëhëna Pjellore ose e sheshtë përfshijnë Egjiptin së bashku me Mesopotaminë. Që do të thotë se këto dy “civilizime” janë shkrirë në një qytetërim. Por ne priremi të konsiderojmë Egjiptin dhe Mesopotaminë kultura të ndryshme, prandaj flasim për 6 djepe edhe nëse 2 prej tyre janë në thelb 1.
*
Thuhet se Toka është e rrumbullakët. Për shkak të kësaj, anija nga larg ndërsa afrohet, duket se po ngrihet ngadalë lart.
Nga këndi midis anijes dhe horizontit, ne mund të vlerësojmë distancën e anijes. Nëse përdorni një kalkulator, mund t'i merrni numrat në njësi metrike. Problemi është se në të kaluarën nuk kishte kalkulatorë. Kjo është arsyeja pse në det është e vështirë të llogaritet distanca duke përdorur njësitë metrike. Më e lehtë është të llogaritni distancën midis objekteve në det duke përdorur gradë. Mund ta matni duke përdorur një teleskop.
Një rreth i plotë ka 360 gradë. Kjo do të thotë se distanca e polit veri-jug është 180 gradë. Një gradë ose shkallë ndahet në 60 minuta harkore. Një minutë hark quhet 1 milje detare. Një milje detare në orë quhet knot, komb, nyjë nautike. Nyjet mund të maten gjithashtu duke përdorur një teleskop. Është vetëm një çështje se sa ndryshon këndi midis anijes dhe horizontit çdo orë. Për shkak se llogaritja e nyjeve është më e lehtë, për përdorim në det, është më popullor se km/h.
Këto nyje mund të përdoren për të matur shpejtësinë e anijeve të tjera (nëse shpejtësia e vetë anijes mund të përdorë GPS).
Për shembull, nëse jeni pirat dhe dëshironi të dini nëse mund të kapni një anije tjetër, është më mirë nëse shpejtësia e të dy anijeve matet duke përdorur të njëjtat njësi.
*
Ravenna, një qytet piktoresk i vendosur në pjesën verilindore të Italisë, u bë kryeqyteti i ri në vend të Romës për disa arsye. Ky vendim nuk u mor lehtë dhe u ndikua nga një kombinim i faktorëve politikë, gjeografikë dhe strategjikë.
Së pari, gjatë Perandorisë Romake të vonë, vendndodhja e Ravenës luajti një rol vendimtar në zgjedhjen e saj si kryeqyteti i ri. E vendosur në bregun lindor të Italisë, Ravenna ofroi mbrojtje nga pushtimet barbare që rrënuan Romën. Qyteti ishte i rrethuar nga këneta dhe laguna, duke e bërë atë praktikisht të padepërtueshëm për forcat armike. Ky mekanizëm mbrojtës natyror e bëri Ravenën një zgjedhje ideale për zhvendosjen e kryeqytetit, duke garantuar sigurinë e qeverisë dhe zyrtarëve të saj.
Për më tepër, afërsia e Ravenës me Perandorinë Romake të Lindjes, e quajtur zakonisht Perandoria Bizantine, ishte një tjetër faktor domethënës në përzgjedhjen e saj. Ndërsa Perandoria Romake Perëndimore u shkatërrua, Perandoria Romake Lindore mbeti e fuqishme dhe vendimi për të zhvendosur kryeqytetin në Ravenna lejoi komunikim dhe koordinim më të lehtë midis dy rajoneve. Ky avantazh strategjik forcoi mbrojtjen e perandorisë dhe lehtësoi tregtinë dhe shkëmbimin kulturor me bizantinët.
Një arsye tjetër pas ngritjes së Ravenës si kryeqyteti i ri i Italisë ishte trashëgimia e saj e gjallë artistike dhe arkitekturore. Qyteti shërbeu si një qendër e shquar për artin, duke shfaqur mozaikë mahnitës dhe dizajne të ndërlikuara që zbukuronin kishat dhe pallatet e tij. Perandorët panë mundësinë për të krijuar një kryeqytet të ri që do të ishte jo vetëm i rëndësishëm politikisht, por edhe i pasur kulturalisht. Ky lulëzim kulturor e forcoi më tej pozicionin e Ravenës si një alternativë e denjë për Romën.
Për më tepër, Ravenna krenohej me një infrastrukturë të zhvilluar mirë, duke përfshirë një sistem të sofistikuar të rrugëve dhe rrugëve ujore. Ky rrjet lehtësoi transportin dhe tregtinë efikase, duke e bërë atë një zgjedhje praktike për kryeqytetin. Për më tepër, porti i qytetit ofronte akses në detin Adriatik, duke lejuar lidhje detare me pjesë të tjera të Mesdheut.
Qëndrimi i Ravenës si kryeqytet nuk ishte i përhershëm. Me kalimin e kohës, peizazhi politik u zhvendos dhe Roma rifitoi statusin e saj si qendra e pushtetit. Arsyet për këtë tranzicion janë të shumëanshme, duke përfshirë ngritjen e perandorëve të rinj që kërkuan të rivendosnin prestigjin e Romës dhe rënien graduale të rëndësisë strategjike të Ravenës.
*
Legjionet romake nuk kishin shërbim prapavije. Kjo lind pyetjen: Si ushqeheshin ushtarët?
Nuk kishte kafeteri si në kohët moderne, çdo legjionar duhej të merrte ushqim të papërpunuar dhe ta gatuante vetë.
Shumica e racioneve romake përbëheshin nga drithëra, të cilat shypeshin, dhe më pas përziheshin me ujë për të krijuar një qull, ose piqeshin për të bërë bukë.
Legjionarët merrnin gjithashtu perime dhe mish, meqenëse ushqimi furnizohej në vend, përbërja e saktë e dietës legjionare varej nga krahina ku ata ishin: disa zona me bujqësi të zhvilluar do të rezultonin në një dietë kryesisht vegjetariane, ndërsa në provinca të tjera që mbështeteshin më shumë te mishi i bagëtive dhe bulmeti, përforimi i tyre ishte më i përhapur. Ndonjëherë legjionarët mund të përdorin paratë e tyre për të blerë më shumë përbërës si mjaltë, peshk, vezë, qumësht ose erëza për të përgatitur ushqime më të mira.
Legjionarët kishin si pjesë të kompletit një tenxhere hekuri, një thikë dhe një lugë, pirunët nuk ishin shpikur ende.
Kur ndodheshin në një bazë, legjionarët mund të përdornin një mulli dore për të prodhuar miellin dhe më pas të piqnin bukën e tyre në një furrë të përshtatshme.
Por nëse ata ishin në lëvizje gjatë një fushate një zjarr kampi do të mjaftonte.
Misteri i gjithësisë
Astrit Lulushi
Jetojmë në një univers që shpërtheu në ekzistencë nga absolutisht asgjëja, - kështu përpiqen të na bindin - një shfaqje kozmike, me Big Bang si aktin madhështor të hapjes.
Por nga erdhi energjia për këtë spektakël qiellor?
Nuk është vetëm një pyetje për astrofizikanët; është një zhytje në fundin e thellë, ku e njohura shtrëngon duart me të panjohurën. Kapërcejmë kërkimin shkencor, dhe prekim strukturën e ekzistencës, duke sfiduar atë që mendojmë se kuptojmë. Ndoshta, vetëm ndoshta, përgjigja për këtë gjëegjëzë kozmike nuk është atje mes yjeve, por e varrosur thellë brenda vetëdijes sonë të paeksploruar.
Shkenca tregon për grimcat, valët, energjinë, por e humbet pikën. Big Bengu, një iluzion spektakolar, nuk ka të bëjë me përplasjen e grimcave; ka të bëjë me të kuptuarit e Majës, iluzionin e madh, ndarjen mes teje, meje dhe kozmosit; është pikërisht kjo - një iluzion.
Energjia e Big Bangut nuk ka ardhur nga askund, sepse në jo-dualizëm, nuk ka asnjë 'nga', as 'për', është vetëm një valle e pafund ekzistence.
Çelësi i mirëkuptimit kozmik është se Ego-ja i do enigmat, misteret, origjinën. Ajo lulëzon në ndjekje. Por këtu është kthesa - për të kuptuar me të vërtetë burimin e energjisë së Big Bengut, duhet të thyeni egon. Kjo nuk është për ata me zemër të dobët.
Bëhet fjalë për punën në hije të thellë, për t'u përballur me qoshet më të errëta të psikikës dhe për të kuptuar se nuk jemi të ndarë nga universi; ne jemi universi. Energjia e Big Bangut është e njëjta energji që ushqen mendimet tuaja më të thella, ëndrrat tuaja më të egra. Është një udhëtim i vetë-realizimit; në rrugë për të kuptuar se gjithçka që shihni është një reflektim i vetvetes suaj të brendshme.
Më në fund, ne kalojmë përtej kufijve të kohës dhe hapësirës.
Imagjinoni një gjendje ku e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja bashkohen në një. Kjo është fusha e jo-dualizmit, ku koncepti 'Big Bang' humbet kuptimin e tij.
Këtu, energjia e krijimit nuk është një ngjarje nga e kaluara; është një realitet i vazhdueshëm, që shpaloset vazhdimisht brenda dhe rreth nesh. Ky është zgjimi përfundimtar, duke kuptuar se nuk jeni një spektator i universit; ti je krijuesi, vëzhguesi dhe krijesa e tij, të gjitha përnjëherë.
Big Bang-u ka qenë brenda jush gjatë gjithë kohës. Kërkimi i vërtetë nuk është të gjesh një burim të jashtëm, por të njohësh dhe të shfrytëzosh energjinë e pakufishme brenda vetes.
Ky udhëtim kapërcen sferat e shkencës dhe hyn në mistik, ku çdo moment është një Big Bang, çdo mendim një krijim, çdo frymë një univers në vetvete. Rruga drejt këtij realizimi nuk është e lehtë, por është udhëtimi më shpërblyes që do të filloni ndonjëherë. Si përmbledhje, energjia e Big Bengut nuk u shfaq thjesht nga askund. Është një pjesë e iluzionit madhështor, një kërcim ekzistence ku ti je pjesë integrale.
Thyejeni egon tuaj, zhyteni thellë në vetëdijen tuaj dhe do të zbuloni se nuk jeni vetëm në univers; ju jeni universi. Përqafojeni këtë të vërtetë dhe do të zhbllokoni një fuqi përtej imagjinatës – fuqinë për të krijuar, për të kuptuar, për të qenë.
*
Cila ishte gjëja e fundit me të cilën po punonte Albert Einstein para se të vdiste?
Në shtratin e tij të spitalit menjëherë pasi ai ndërroi jetë; kishte lënë stilolapsin dhe letrat sipër tavolinës së vogël anësore. Dokumentet ishin mbi pasionin e tij, Teorinë e Fushës së Unifikuar. Mbrëmjen para se të vdiste, Ajnshtajni ishte duke punuar shumë duke shkruar dhe shkruar mendimet dhe punimet e tij mbi këtë teori. Pak më vonë ai i tha infermieres së tij: "...Mendoj se do të pushoj pak" dhe i vendosi sendet në tavolinë.
Ka një histori të këndshme që kjo infermiere e tregonte. Ajo ishte, në fakt, personi i fundit që pati një bisedë me Ajnshtajnin. Infermierja e kishte çuar Ajnshtajnin me karrocën me rrota drejt dritares së spitalit për të admiruar pamjen e kopshtit të vogël të rrumbullakët nga dritarja pranë shtratit.
"Profesor Ajnshtajn, a mendoni se Zoti e krijoi kopshtin?"
Ai u përgjigj: "Po, Zoti është edhe kopshtari edhe kopshti", të cilës infermierja u përgjigj: "Oh, nuk do ta mendoja në atë mënyrë", të cilës Ajnshtajni u përgjigj: "Po, dhe unë e kam kaluar tërë jetën vetëm duke u përpjekur për të kapur një paraqitje të shkurtër të tij në punën e tij.
