Illo Foto
Përsiatje
( libri me tregime “Trandafili i zi “ i R. Osmanit)
Resmi Osmani , ka kohë , që ka bërë emër si romancier dhe si tregimitar . Këtë radhë do të ndalem në profilin e Resmiut si tregimtar . Kohët e fundit ai ka botuar librin me tregime , të titulluar “Trandafili i zi “ . Përvoja moderne botërore , mbi tregimin letrar , kërkon , që shkrimtari të permbledhij në volum sa më të vogël , përmbajtjen e temës , që shtjellon . Vëllimi ka 30 tregime , njeri më i bukur dhe më tematik se tjetri . Janë përshkruar tema , që i perkasin mbretërve , perandorëve , nënave , drurëvet , mardhënieve sociale , politikës dhe tregime humoristike
Në dekadën e fundit , në tregun tonë të librit , tregimet e shkurtëra kanë qënë rafti më konkurent , se të gjithë zhanret letrare të lëvruara , nga letrarët shqipfolës. Vetë fjala tregim ka kuptimin e një ligjërate të përmbledhur , në pak kohe. Kuptimin ja kanë dhënë të moshuarit e secilit komunitet , ku më i moçmi i fshatit tregonte ngjarjet , që patën ndodhur në fushë , ose me fshatarët në fqinjësi . Mbi bazën e këtyre ligjërimeve , ndërtohej puna e ardhme në fushë dhe rregullohej fqinjësia , në shërbim të punëve të fushës .
Me sa kam vënë re , në letërsinë shqiptare , kam veçuar si më të arrira , tregimet e Sotir Andonit dhe të Naum Priftit . Shumë tregime të goditura , kam lexuar në organin , “Fjala e lire “. Ç’do tregim , që lexoj e krahasoj , me “Troku i kuajve në mesnatë “ ose “Çesma e floririt “, ndoshta dhe “I fundmi i kavaloteve “. Gjykoja thjesht : Tregimi , që po lexoj sa i afrohet këtyre tregimeve si njësi mase(vlere) . Sa dhe si i vlerësoj këto tregime , jam shprehur , në analizën , që kam botuar në “FL” , mbi tregimin “ I fundmi i kavaloteve “.
Këtë njësi mase vlerësuese pata parasysh , kur lexova librin me tregime të prozatorit të njohur , Resmi Osmani . Librin e lexova në dorëshkrim . Krijohen kushte dhe mundësi , që lexusi ta ketë librin në dorë , për pak kohë , nga kjo recense timja .
Përpara se të jap një konsideratë shumë shkurt të tregimeve , po jap një mendim , për prozën e këtij autori të mirënjuohur . Stili i Resmiut , njihet me sy mbyllur . Në se dikush pas perdes lexon një prozë të Resmiut , pa përmendur autorin , personi , që dëgjon , nga ana tjetër e perdes , e gjen saktë , është prozë e shkruar nga Resmiu , ose nga dikush tjeter pa emer specifik .
Resmi Osmani , është një nga shkrimtarët e rrallë , që i kronometron frazat , paragrafët ,sythat . Është kursimtar , deri dhe te shkronjat . Nuk kam gjetur te Resmiu mendime dhe shprehje defiçitare . Është kursimtar , siç kursen brumin furrxhiu , ndoshta me kurrnac se ai.
Nje prozë e tillë e kronometruar , afrohet me poezinë , për të mos thënë me muzikën . Të tria nga fjalët janë përafruar ,në specifikën tregimtare të Resmi Osmanit . Stili konçiz i tregimeve të Resmiut të tërheq të lexosh pa lodhje , madje me ëndje . Kjo është arsyeja , që këtë prozë e krahasoj me gurgullimën e ujit të kroit malor. Ajo gurgullimë të deh . Ajo ve në gjumë edhe druvarin . Stili tregimtar i Resmiut krahasohet me atë të klasikëve letrarë .
Ketu poshtë po jap pak shembuj , nga këto tregime dhe ju gjykoni vetë , në se do të ketë një mundesi tjeter , për të shprehur mendimin adekuat .
Të shkruarit shkurt , nuk është thjesht profesion . Është art dhe ky art , nuk është pjesë e mjeshtërisë letrare , por pjesë përbërëse e gjithë profesioneve . Sa me përgjegjësi e pret stofin rrobaqepësi , ose drrasen marangozi . Të supozojmë se dora e rrobaqepësit lëviz pa ndonjë disiplinë rigoroze , pantallonat do të dilnin tumane dhe xhaketat llabane e çobanit.
Stili konçiz i Resmiut Është bërë pjesë integrale e vetë personalitetit te tij . Edhe të doje , me zor , Resmiu , nuk shkruan dy hunj e një purteke , siç thotë një aforizëm . Kam parasysh një shprehje të shkrimtarit shkodran , Fadil Kraja . Ky shkrimtar , kryesisht dramaturg , është shprehur : “ Unë isha pjesë patollogjike e teatrit “Migjeni”të Shkodrës “ . Resmiu është pjesë e stilit te tij . Nuk mund të shkruajë shkel e shko . Kjo nuk mund të ndodhij kurrë.
Resmiu njeh veten dhe jetën , për rreth dhe nuk i dorëzohet pasioneve . Pasionet i ve në shërbim të subjektit letrar , duke ruajtur indiferencën , ndaj brendive problemore , që u perkushtohet . Lidhur me këtë problem të mprehtë të mjeshtërisë te shkrimtarit , po sjell një mendim të një shkrimtari shqiptar .
Quhet Ndin R. Bardhi dhe shkrimin e ka botuar në organin e mirënjohur “Fjala e lire “.
“Vepra letrare është një kërkim i zellshëm i fjalës, i vendosjes së saj me art në strukturën e tekstit. Fjala, si energji aktive vizaton, shkruan, flet edhe si njësi më vete, që gatuan mendimin e gjithëçka shpirtërore. Përshkrimin e subjekteve apo të personazheve e arrin në marrëdhënie me togfjalësha e fjali të plota. Studimi i tekstit letrar, prej krijuesit shkrimtar, është përparësi filologjike e tij, në planin fonetik, leksikor, morfologjik e sintaksor. Më tej, nga vetë natyra e letërsisë, gjuha në tekstin letrar merr veçori specifike nga çdo tekst tjetër, qoftë shkencor, historik apo publicistik.”( “Fjala e lire “- dhjetor 2021 )
Ky citat i shprehur nga një shkrimtar me përvojë , i shkon për shtat subjekteve të shtjelluara nga Tregimtari me përvojë të gjate , Resmi Osmanit .
Të tëra subjektet e rrahura nga Resmiu , në” Trandafili i zi “ janë në pajtim me këtë përkufizim profesional te z. Bardhi. Pak do të merrem me përmbajtjen e tregimeve , sepse atë e zbulon vete lexusi.Do të analizoj anën funksionale të tregimit , që është gjuha frazallogjike dhe kuptimi figurativ i mendimit letrar .
Në tregimin e parë , titullin e të cilit e ka tregimi dhe libri pershkruhet një mardhënie , deri në trill i mbretëreshës së Naubias, diku në një cep të Egjiptit me Perandorin e Botes , Aleksandrin e Madh të Maqedonisë. Takimi i tyre , të nisura nga Mbretëresha , shpejt u kthyen në mardhënie intime . Është një subjkt i veshtirë , por jo për Resmiun . Ai njeh gjuhën e dinjitarëve të lartë , dëshirat e tyre dhe jetën e luksit , me të gjithë aksesorët , që shoqërojnë këtë jetë , specifikisht të veçantë .
Lexusi krijon idenë se është dëshmitar i këtij takimi perandorak . Gjuha eshte ajo e salloneve, si dhe mjedisi , me objektet karakteristike te luksit . Unë nuk kam ndeshur ndonjë autor tjetër , që t’i përqëndrohet fantazia , në mjedise kaq specifike të kohëve shumë të lashta dhe shume luksoze .
Kjo ndodh se Resmiu , lexon , studjon dhe përgjitheson . Mbasi përshkruan kufijtë e perandorisë së saj perandoresha , shpjegon : “E ndodhur midis djemve fatosa , që më admirojnë , por nuk më afrohen , se i djeg zjarri im . Për ta jam e largët sa yjet .Dashuria , për mua mbetet një mirazh “ ( Libri “Trendafili i zi” faqe 6 ).
Ne këto dy fraza janë përmbledhur një sërë problemsh njerëzore , mbretërore , fiziollogjike , të mbështjella nga erotizmi i natyrshëm, që mbretëresha e solli me vete .
Zhvillimin e skenes erotike , autori e ka pershkruar me te tere dufin e dy dashnorve mbretërore , në krahët e njeri tjetrit , shkëputur nga përditshmeria e lodheshme .
“Dielli dhe hëna perenduan dy herë , por ata nuk dolen nga çadra . Të mrekulluar shijuan hiret e njeri-tjetrit “ ( F 17 )
Besoj se jemi të një mendimi se kjo lloj proze është një tregim i sinqertë dhe i plotë , që edhe vetë persoinazhet nuk do të na i tregonin , më qartë dhe pa u menduar gjatë , për këtë eveniment njerëzor , që e ka emrin , eros .
Së fundi , si pjesë e skemës erotike , shpjegohet skema e xhelozisë të gruas ligjore të Aleksandrit , një robinë e bukur . Ja si e shtjellon tregimi : “ I tillë është fati i atyre dy grave , të përfshira në jetën e mbretit të Botës. Fatit s’i shpëton dot . Ështe si vdekja .” ( F21)
Xhelozia është ndjenja rebele , që mbetet pezull dhe rrall i përmbahet ligjeve te hekurta te llogjikes . Ështe ndjenja , që kerkon liri , më shumë se sa i jep shoqëria dhe ligji .
Ne tregimin “Sulltani dhe Damjani “, sulltani Sulejman i madherishem, hodhi syte nga Italia . Ne 1537 zbarkoi ne Vlore. Resmiu, na e përshkruan këtë eveniment , siç di veç ai . Në përshkrim dhe në të tërë tregimin , ke pershtypjen se je në mes te rreshtimit ushrtarak. Ja si na i jep autori ynë :
“Perpara çadrës perandorake , ishin rreshtuar pashallarët , për raportin e mengjezit . Sulltan Sulejmani ishte zgjuar heret . Piu shurupin e ëmbelsuar me mjaltë dhe të ftohur me borë . I ëmbel shurupi .Të hidhura lajmet . U rehatua ne divanin , mbuluar me lekura tigri ( F 45 )
Autori Resmi , është i pa arritshëm , në njohjen e detajeve të jetesës , në ç’do kohë të historisë dhe në të tëra nivelet klasore të shoqerisë. Mjafton të përmendim , shurupin e ëmbelsuar me mjalte , të ftohur me borë , divan’ i mbuluar me lëkure tigri . Përfytyrimi është i plotë , për shekullin e gjashtëmbëdhjetë të jetes sulltanore .
Në antitezë me këtë jete , na jepet jeta dhe idealet e himariotëve , që në kërkim të lirisë sakrifikohen , për të vënë në vënd nderin kryengritës . Ja si na e jep , autori këtë eveniment të nderit ushtarak të himariotëve të kohës:
“Trimat himariotë , natën pa hënë ,hyne në fushim , vranë rojet dhe morën trupin e martirizuar , të pajete të Damian trimit . E varrosën ne kishën e Shën Marisë , me kryet përballë detit.Nata e qau me lote yjesh , deti me shkulme valësh , nën ison e erës . ( 54 )
Sa larg është jeta sulltanore , nga jeta kryengritëse e himarioteve, që shkëmbejnë lirinë me jetët e tyre . Jo vetem lirinë , por dhe nderin e dëshmorëve , që mbeten në fushebetejë .
Marrja e trupit të trimit Damian himariotit , na fanepset , sikur dëgjojmë një vaj himariot të polifonisë së fameshme .
Te perqendrohemi,te tregimi“Ora“.Kushdo mund të dyshojë , se bëhet fjalë , për një orë , që tregon pikën e takimit , për një veprim të caktuar. Në biseda të zakonshme njerëzit , thonë : “nuk ka ardhur ora , për këtë ose atë veprim”. Autori na përshkruan orën , si objekt fizik , brenda të cilit ne menyre te vetvetishme regjistrohen jetët njerëzore , bëmat dhe pendesat , për sa nuk janë kryer .
Tregimi të befason , për mënyren e gjetjes dhe të zgjidhjes te konfliktit letrar . Këtë befasi , na i sqaron paragrafi i shkeputur nga tregimi , si me poshte : “ Kjo orë është si një organizëm i gjallë . Zemra e saj rrihte pa prerë : tik-tak, tik- tak . Sikur donte te thoshte :“ O njerëz , e djeshmja iku . Të sotmen si e jetuat ? Për të nesërmen ç’fare menduat ? “( F 68)
Është ky tregim letrar , që na mban zgjuar , për të tashmen dhe të ardhmen e sejcilit lexus , i moshuar , ose femije qofte . Këtë mësim autori nuk na i jep në formë didaktike dhe as me urdhër , por lehtë e lehtë , me ledhatimin , që presupozon letersia tregimtare , e prodhuar nga pena e mjeshtrit të tregimit , Resmi Osmani .
Pak më sipër përmënda se proza e Osmanit është e ngjashme me prozën e shkrimtarve klasikë . Në tregimet dhe të gjitha shkrimet e Resmiut , merr përparësi përshkrimi i hollësishëm i mjedisit , ku kryehet sejcili veprim jetësor . Në përshkrimin e natyrës, Resmiu , është i pa krahasushëm ose krahasohet me klasikët .
Një nga këto evente , gjëndet , në tregimin “Fluturimi i pëllumbeshes.“ Ja si na i përshkruan autori fshatin e zakonshëm shqipptar : “ Të bukura fshatrat , te medha hallet . Lagjia e Gurrasit , që i jep emrin gjithë fshatit , qe ndërtuar ne prehër të malit . Prane rrjedhjes së lumit , rriteshin shelgje dhe rrepe . Ajo , që e dallonte ishte kroi me nam , me ujët të ftohtë , brisk , duke mermeritur , per ne lume” . ( F97 ) .
Në të gjitha shkrimet e Resmiut , gjejmë paragrafe dhe faqe të tëra , ku natyra është prezente.Kjo kondicionohet edhe nga jeta praktike e Resmiut , zhvilluar në gji të natyrës dhe të prodhimit bujqësor shqiptar . Natyra është personazh , që merr pjesë , në të gjitha evenimentet njerëzore , herë për mirë dhe herë për keq , sipas veprimeve te personazheve dhe rrjedhës së narativit .
Për efekt të mos dalë e gjatë persiatja ime , po ndalem në analizën e tregimit të fundit , në radhë , sepse tregimet e këtij vëllimi janë të gjithë një lloj të vlerësuar , me përmbajtje edukuse dhe me veshie adekuate artistike . Tregimi i 30-të i vëllimit , mban titullin ,“Sikur të ishte fundi i botës “ .
Në një fshat malor të shpopulluar patën mbetur dy çifte pleqsh.Mbesa , Lena u shërbente gjyshërve të saj . Agronomi Dritan kishte mbetur në fshat,për t’u shërbyer pemishteve të familjes dhe vreshtit. Pandemija e coronavirusit 19 , pati krijuar një gjendje patetike , tek këta pak banore .
Degjoheshin këshillat në televizion , për pandeminë . Njeri prej opinionistëve, ne mediat tona pat thënë , që gjëndja është aq acarruse, sa duket se po vjen fundi i botes! Në një ditë me borë , Lena dhe Dritani , dolën jashtë fshatit , për shëtitje dimërore dhe bënë dashuri . Midis bisedave Lena - Dritan , vendin më të rëndësishëm e zuri dashuria dhe deklarata e analistit të Tv. që u shpreh se po shkohet drejt fundit të botës .
Tema e ketij tregimi , është një jehonë e aktualitetit të sotëm shqiptar , në rrafshin ekonomik dhe atë psikollogjik , madje dhe mjekesore- shkencore . Mbi të gjitha e ve theksin te shpopullimi i fshatit , që është shum’ i thellë , por jo fatal . Ka shpresë se fshati ynë do të ripopullohet , mbi bazën e fuqisë punëtore , qe lypin teknollogjitë e reja të bujqësie – blegtorisë dhe frutikultures . Shembullin rinise emigruse ia jep çifti Lena – Dritan , në të gjithë larminë e saj .
Kemi të bëjmë me një kritikë të thukët , për analistët e medias , që pa gjë të keq , deklarojne , per fundin e botes .
Agronom Dritani , shkencëtar i botës së gjallë , e spjegon shkencërisht funksionimin e botës . Jeta , thotë Dritani , kur duket sikur zhduket , gjallërohet në formë tjetër, në përshtatje me kushtet e reja ambjentale dhe se natyra kujdeset për krijesat e saj. Lidhur me këto fenomene , Dritani , spjegon mentalitetet fetare mbi botën dhe jetën . Optimizmi dhe realiteti i spjegimit të fenomeneve jetësore , nga agronom Dritani , janë ilumuiniteti i shkencës së sotme botërore . Jetën ta jetojme , siç na jepet eshte konkluzioni i spjegimit të Dritanit . Më poshtë po shënoj mendimet e Dritanit :
Lena: “Kam dëgjuar të thonë se pas vdekjes ka një tjetër botë. Kam dëgjuar që kur dikush ikën nga jeta , thonë “Pushoft ë në paqe . Ti e beson? Ai rrudhi supet . Pyetja nuk i pëlqeu. Kishin ardhur këtu për të gëzuar jetën e jo për të kujtuar vdekjen. - Si të shkon mendja në të tilla gjëra? Kështu thuhet . Kështu thuhet në librat e shenjtë . Ka shumë që e besojnë, por prej andej andej askush nuk është kthyer të na e thotë! Lenës nuk i pëlqeu përgjigja. Dukej që Dritani nuk besonte në atë botën tjetër, kurse ajo donte që të ishte e vërtetë. Mbaruan së ngrëni e më pas bënë dashuri. U ledhatuan, u puthën dhe u lëpinë sa u laturisën “ ( F 390 )
Po jap disa setenca te personazheve , te ketij tregimi sa shkencor , aq dhe letrar :
“Lenës ju duk si shkretëtirë e bardhë , por e bukur , e virgjër . “
“ E puthi sa ju muarr fryma . Ajo u tulat në gjoksin e tij “
“ Opinionisti tha , gdhihemi , por nuk ngrysemi . Kohë pandemie, si të jetë fundi i botës “
Këto shprehje figurative dhe nënkuptimet , për realitein shkencor , e bëjnë këtë tregim kritik , për mediat dhe optimist , për njerzit , që i jane perkushtuar jetës, shkences dhe përparimit
Vepra e shkrimtarit R. Osmani , që e komentuam fare tagent , është nga më të arrirat në repertorin e këtij shkrimtari. Nderkohe vlen , per t’u theksuar se e gjithë vepra e ketij shkrimtari është nga më të arrirat në letrsinë e kohëve të reja .
Resmiu nuk ka ç’të rishikojë dhe as të korigjojë , në të gjithë veprën e tij të shumëllojshme ne tematike dhe ne shtjellim . Është materjal , nga më të pjekurit artistikisht , për të frymëzuar nxënës e studentë , në përvetësimin e letërsise kohore shqiptare . Organet kompetente , jane të vonuar , në se nuk i kanë përfshirë veprat e Osmanit , në programet e tyre , për njohjen e letersise tonë kombëtare . Unë mendoj se të njëjtën vëmendje duhet të tregojnë edhe në Kosovë dhe trojet e tjera arbërore , rreth Shqipërise londineze.
Illo Foto , Studjus , ne NY . Dhjetor 2021
Comments