PROFESORI

PROFESORI Ngjarje e jetuar. Ashtu si pylli ka zogj dhe rrugicat e ngushta, me kalldrëm janë me fëmijë. Këta jemi ne... Sheshi i fushës së futbollit kryqëzim rruge shtruar me gurë të lëmuar. Këmbët tona të zbathura janë mësuar me trillet dhe tekat e fushës së futbollit. Në verë gurët të ngrohtë, dashamirës, topi i vogël prej llastiku kërcen gëzueshëm. Në pranverë gurët të ftohtë. Në vjeshtë të lagësht, të trishtueshëm, sepse shumë shpejt mbulohen nga bora e bardhë, e trashë dhe s’do ndjenin muaj me radhë shputat e zbathura të lojtarëve të vegjël. Në qoshe të shtëpisë së ‘Profesorit’ ishte një çezmë me lëfyt bronci ku lagnim buzët e zhuritura dhe nënat mbushnin ujë me gjyma dhe stomna balte. Muret e shtëpisë së ‘Profesorit’ ishin të larta si kështjellë. S’guxonim të luanim pranë asaj shtëpie, pas saj qëndronte një grua plakë e thatë, tmerri ynë, na bombardonte me ulërima kur dëgjonte bërtitjet tona të gëzuara në shënim golave. Lojtarët e vegjël s’kishin kohë të vrisnin mendjen përse e quanin prindërit tanë mes tyre: njeriun enigmë, ‘Profesori,’ korracuar nga plaka nevrike. Të katër rrugicat e kalldrëmta dhe sheshi i lojës mbështilleshin rreth shtëpisë si rreth botës enigmë. Donim të luanim, të bënim gola, të dërmonim këmbët e zbathura, të gjakosnim gjunjët, gishtërinjtë e këmbëve dhe bërrylat. Ishim çunakë pa pretendime, kënaqeshim me pak të ngrënë. kur kërkonim bukë dhe hasnim në heshtjen e prindërve. Rrëmbenim një copë bukë, çfarë kishte shtëpia dhe turreshim jashtë ku priste loja e nxehtë. Na ish bërë e zakonshme, para se të fillonte ndeshja dikush nga ne shfaqej me bukë të zezë në dorë e ngrinte lart dhe bërtiste: ‘Kush e gjen me se e kam bukën, do kafshojë njëherë?’ ‘Me vaj dhe me kripë?’ ‘Jo.’ ‘Me sheqer dhe me vaj? ‘Jo, jo!’ ‘Me sheqer dhe me ujë?’ ‘Jo, jo, jo!’ ‘Me marmelatë?’ ‘Jo, jo, jo, jo!’ ‘Me lëng fasule?’ ‘E gjete, kafsho njëherë.’ Kjo ndodhte çdo ditë dhe nuk bezdiseshim. Të pesta këto ishim menytë më të mrekullueshme të fëmijërisë sonë. Fund gushti, e dinim, së shpejti gurët e rrugicës do bëheshin të lagësht, të ftohtë, ndaj donim të shfrytëzonim kohën e mbetur në maksimum. Mua më përfshiu loja dhe mërzia, skuadra ime po humbte. Më erdhi një top dhe pa e menduar gjatë e gjuajta fort me majë, sa më theri në shpirt, thoi i madh i këmbës së majtë u gjakos. Topi u ngrit lart e mori era dhe, për inat tonën, shkoi ra matanë murit të lartë të plakës së tmerrshme. Të gjithëve na ngriu zemra. Shokët më vështruan me inat dhe mëri. ‘Shkoi dhe vatë topi,’ ia bëri Ilo në të qarë. Topi i vetën që kishim. Kush guxonte të hynte në shtëpinë e zymtë, me mure të larta, mbi hatulla zgjateshin degët e pemëve. Dritaret e mbyllura me grila, asnjëherë s’hapeshin. Na ngjante shtëpi e shpirtrave. Shokët u tërhoqën në qoshe me trishtim. Mbeta vetëm. U çapita me hapa të ngadaltë duke u dredhur. U afrova derës së vjetër me dru pishe. Qëndrova një moment u mbusha me frymë. Shokët ma bënin me dorë nga larg të hyja brenda. Në sytë e tyre dallohej shkoqur frika. Më kot përpiqesha të ndaloja drithërimën e lukthit, dorë plogët kërkova rripkën prej spangoje të thurur që gjendej fshehur diku në cep të derës. Më në fund e gjeta e tërhoqa me frikë, ngadalë, gjuhën e çelësit, u dëgjua një kërcitje e lehtë. Kanati i rëndë i derës u drodh, lëvizi. Shtyra kanatin me sup, dera u hap sa të zgjatja kokën, të vështroja çfarë bëhej. Oborri shtruar me pllaka të mëdha guri dhe një pastërti e akullt. Anash harliseshin trëndafila të mëdhenj shumëngjyrësh. M’u ndal fryma. Për fatin tim të keq, topi qëndronte mbi trëndafilin e madh, të kuq, më të bukur të kopshtit, varej trishtueshëm. Zonja e shtëpisë ish e çmendur mbas trëndafilave. Ma shtoi akoma më tepër ngurrimin të hyja brenda. ‘Hyrë ç’ pret,’ dëgjova zërin qaraman të Ilos: ‘Plaka do ta çajë topin, bëjë fërtele.’ E dinin ata se topi kish këputur trëndafilin më të bukur të kopshtit! Ngulmimi i tyre ish i padurueshëm: ‘Hyr!’ Oborri dergjej në qetësi. Në pragun e derës së korridorit qe shtrirë një mace bardhoshe, symbyllur lëpihej me endje. ‘Hyr, hyr!’ Dëgjoja nga pas zërin e Takes. ‘Le të bëhet ç’të bëhet,’ thashë me vete: ‘S’do ta le topin të çahet.’ Hodha një hap në pllakën e oborrit, lëviza rrëshqanthi, hyra brenda, dera mbas meje u mbyll. Qetësia e rëndë, sfilitëse. Vështrova rreth e rrotull me kujdes. Në të dy anët e kopshtit harliseshin pemët e larta. Si qenush i vogël ngrita veshët, tendosa përgjimin. Nga qetësisë zotëruese ndjehesha, i plogët si i futur në qese plastike. Çdo hap që hidhja, qëndroja, përgjoja. Më dukej sikur oborri dhe shtëpia lëvizte dhe unë shkisja së bashku me të. Dreq o punë sa i madh ky oborr, zemra kërcente në kraharor! Flaka tutje plogështinë dhe frikën, vrapova drejt topit dhe trëndafilit të kuq, të këputur. Më në fund mbërrita, mbështeta i lehtësuar gjoksin në gardhin e thurur me rrjetë teli. Mora frymë i lehtësuar. Nuk qe aq e vështirë sa dukej, të zotët e shtëpisë flinin. I shpenguar zgjata duart të rrëmbeja topin dhe të zhdukesha. Një shungullimë e tmerrshme si krismë rrufeje u dëgjua në krye të shkallëve. Ajri u drodh dhe unë ngriva me duart e vendosura në top. Rrezik të vdisja nga frika, zemra gati sa s’ pushoi së rrahuri. Lëviza me shumë vështirësi qafën. Në ballkonin e vogël, në krye të shkallëve, krahëhapur si shqiponjë, gishta hapur si të bllokonte qiellin, të çirrte ajrin me thonj, qëndronte e frikshmja, plaka, e profesorit. Ishin sekonda të tendosura në tmerr e llahtar. As rija, as ikja. Ngurtësia ime ngurtësoi dhe plakën. Atëherë kur ajo po shkriftohej, turrej mbi mua, më ndëshkonte për hatanë e madhe, këputjen e trëndafilit. U dëgjuan trokitje të ngutura në xhamin e dritares. Ajo u kthye me të shpejtë si me urdhër, hyri brenda. Në krye të disa sekondave, u gjend pranë meje, fytyra i kuqëlonte prej inatit, mpirja ime ishte gjithëpërfshirëse. Pa më thënë gjysmë fjale më mbërtheu nga krahu dhe më tërhoqi brenda në mugëtirën e shtëpisë. ‘O nëne, do më lidhe, vdesë në dru,’ thashë me vete. Gjuhën e kisha të thatë trokë. Për habi më la në dhomë dhe u largua duke sharë e bërtitur: ‘Plak i rrjedhur. S’më lë t’i jap dru me muzikë, e fut në shtëpi! MIstreci këputi trendafilin. ‘Eja bir, ulu,’ dëgjova zë të ëmbël. Vështrova nga erdhi zëri. Ulur në stol të thjeshtë druri, dallova një plak. Dhoma rëndonte nga librat e llojeve të ndryshme, kapakë të trashë, sikur do përmbysej. Prej dritares derdhej duke vallëzuar dritë e lehtë. ‘Mos ki ndrojtje bir,’ ngulmoi ai me zë si gurgullimë burimi. ‘Plak i çmendur,’ hungëriti plaka, zgjati kokën në dera. Ai bëri me dorë një lëvizje të plogët, të bezdisur. Gjaku po më shkrihej dalë ngadalë. Upërpoqa të përqendroja vëmendjen. Koka më gremisej prej morisë së librave. ‘Të pëlqejnë librat?’ më pyeti. Ngrita supet. ‘Eja ulu këtu,’ dëgjova zërin e ëmbël të tij. Dukej shumë plak me tesha të zbardhura, të pastra dritë. Kokë të shndritshme, pa flokë, fytyrë pastër, ballë madh, sy të zgjuar. S’kisha parë dhe nuk kam parë deri më sot kokë më të bukur plaku se e tij Ishte profesori, i madhi Spiro Konda, albanologu më i shquar shqiptar. Më ftoi të vija sa herë të doja. Ditën e nesërme trokita në portën e tij, ma hapi plaka duke hungëritur, më qerasi me llokume dhe doli. Profesori u ngrit ngadalë, duke u kollitur tërhoqi një libër me kapak të trashë nga rafti i madh. -Është Homeri,- më tha:- Iliada, Odisea, shkruar në greqishten e vjetër... U bëra sy e veshë. Më kishte folur diçka babai për këta heronj, i kishim dhe libra por na i dogjën në kontrollin e plaçkitjen e tretë kur s’kisha lindur akoma. Ndaj ime kureshtja ishte e pa rrëfyer. Profesori pa përtuar nisi të shfletojë ngadalë fletët e trasha, zverdhura nga koha dhe, të tregojë për gjëra padëgjuar më parë. S’më durohej të shkoja në shtëpinë e profesorit. Plaka priste më butë, nuk hungërinte më. Në mot të mirë profesori rinte në oborr pranë trëndafilave. Plaka afronte stol të vogël, ulesha pranë tij. Mësova për Aleksandin e madh, Pirron, Baton, Teutën dhe Gencin. Të gjithë Ilirë, Epirotë, Shqiptarë të lartë dhe njëri më i madh se tjetri. Vonë babai më tha që, Profesori është i pari historian që mbrojti tezën e prejardhjes së shqiptarëve nga pellazgët. Vargjet e eposit homerik:” O mbret Zeus dodonas pellazgjik” dhe “ popull hyjnor i pjellë drejt për drejt nga dheu”, do të ishin hapa të para nga u nis Profesori fillimisht për rrugën e gjatë e të vështirë... Ndodhte hapej dera dhe zgjatej kokë e bardhë plaku, që thoshte: -Profesor, dil bre nga lulishtja bëjmë një dorë domino. Mjaft u more me libra dhe këtë fëmijë. Profesori buzëqeshte ëmbël, ua kthente: -Eh o Çome, të ri me juve do mësoj të gjitha llojet e sëmundjeve, ndërsa librat më japin dritë, dhe ky fëmijë më jep jetë. Vizitat e mia u ndërprenë kur më kapi gripi, me kollë e temperaturë të lartë. Zura shtatin. Nuk më kujtohet sa kohë qëndrova rënë në shtrat, kur u bëra më mirë dëgjova nënën që tha: -E sollën të balsamosur Profesor Kondën. -Përse të balsamoset profesori?- e pyeta zë qarë. Ndërroi jetë i mençuri. Miqtë, kolegët e dikurshëm erdhën nga Viena e largët, balsamosën burrin e shquar. Pa e bërë të gjatë, u vesha dhe dola me vrap, -Dale o bir, je akoma i pamundur,- dëgjova nga pas ankimin e nënës. Rrugicat e ngushta nuk nxinin turmën kureshtare të njerëzve. Hipa mbi një gur postafi dhe, vështrova i hutuar arkivolin me trupin e balsamosur të Profesorit, sjellë nga Viena. S’më besohej të ishte brenda, në xham, i vdekur, plaku me kokë të bukur, i dituri i madh Spiro Konda, që me kujdes dhe dashamirësi hapi kanatin e dritares dhe më tregoi të shoh përtej, ku gjendej lëndina e dijes dhe diturinë...

Spiro Konda u mor qysh në rini me problemin pellazgjik, kur ishte student në Universitetin e Athinës, ku u diplomua për filologji klasike. Atje u u miqësua me disa autoritete shkencore të atij Universiteti si prof. Haxhillaqis dhe profesori i arkeologjisë me origjinë shqiptare Dhimitër Arvaniti. Spiro Konda ishte ndër artikuluesit e fundëm të interesit kombëtar mbi pellazgët. Vepra e tij më e njohur ishte "Shqiptarët dhe problemi pellazgjik", botuar me 1964. Konda u harrua nga akademia shqiptare, e cila ishte nën influencen e Eqrem Çabej-it.