Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Nga Arkitekturat Klasike të Sigurisë te Vizionet Integruese të Shekullit XXI

UNIONI AMERIKANO-BALLKANIK, NATO DHE BE: TRE VIZIONE, NJË QËLLIM STRATEGJIK

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Në kontekstin aktual të një bote gjithnjë e më multipolare, me tensione të theksuara gjeopolitike, me rritje të rivaliteteve sistemike dhe dobësim të rendit ndërkombëtar të pas Luftës së Ftohtë, Ballkani Perëndimor paraqitet si një hapësirë e brishtë dhe gjeopolitikisht e papërfunduar. Në këtë kontekst, koncepti për krijimin e një Unioni Amerikano-Ballkanik (UAB), i artikuluar në mënyrë vizionare nga Prof. Dr. Mehdi Hyseni, përbën një alternativë strategjike, që jo vetëm që adreson boshllëqet aktuale të arkitekturës euroatlantike, por ofron një qasje të re integruese, multidimensionale dhe transformuese për rajonin e Ballkanit.

Ky vizion nuk është thjesht një model i ri institucional, por një kornizë gjeostrategjike për riartikullimin e rendit të sigurisë, të drejtësisë dhe të zhvillimit demokratik në Ballkan, me Shtetet e Bashkuara të Amerikës si promotorin, garantuesin dhe arkitektin e këtij projekti historik. UAB nuk vjen në kundërshtim me NATO-n dhe Bashkimin Evropian, por synon të plotësojë, dinamizojë dhe përshpejtojë misionin e tyre në rajon, aty ku ato janë ngadalësuar, ngurtësuar ose kanë munguar në efektivitetin e tyre.

I. NATO: Garancia e Sigurisë Kolektive dhe Kufizimet Strukturore në Ballkan

NATO, si aleanca më e fuqishme ushtarake në historinë moderne, ka qenë një faktor i pazëvendësueshëm në stabilizimin e Ballkanit, veçanërisht gjatë dhe pas shpërbërjes së Jugosllavisë. Roli i saj në ndalimin e gjenocidit në Bosnje (1995) dhe në ndërhyrjen humanitare për çlirimin e Kosovës (1999) janë dëshmi të angazhimit të saj për parandalimin e krimeve masive dhe ruajtjen e paqes.

Megjithatë, NATO mbetet një strukturë e sigurisë ushtarake, me mandat të kufizuar. Traktati i Uashingtonit nuk i jep asaj kompetenca për ndërhyrje në çështjet e brendshme të shteteve, reformimin institucional, ndërtimin e demokracisë apo për drejtësi tranzicionale. Ajo mund të garantojë siguri nga kërcënime të jashtme, por nuk ka aftësi transformuese për të zgjidhur krizën e legjitimitetit shtetëror, tensionet ndëretnike apo polarizimin politik.

Këtu qëndron edhe ndryshimi thelbësor mes NATO-s dhe vizionit për UAB: ky i fundit shkon përtej kornizës ushtarake, duke synuar të përfshijë dimensionet e ndërtimit institucional, reformimit demokratik dhe përmbylljes së projektit të shtetformimit në Ballkan, në një kontekst ku SHBA-ja luan rolin e garantuesit të drejtësisë historike dhe arkitektit të rendit të ri rajonal.

II. Bashkimi Evropian: Një Model i Integrimit Supranacional me Dinamika të Ngadalta dhe Selektive

Bashkimi Evropian përfaqëson projektin më të avancuar të bashkëpunimit dhe integrimit politik në botë. Fuqia e tij transformuese është e njohur në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore, ku ai ka kontribuar në ndërtimin e shteteve demokratike, në forcimin e sundimit të ligjit dhe në zhvillimin ekonomik.

Megjithatë, për Ballkanin Perëndimor, BE ka funksionuar më shumë si një premtim i largët sesa një realitet afatmesëm. Procesi i anëtarësimit është i ngadalshëm, burokratik dhe i mbingarkuar me kondicionalitete politike. Për më tepër, mungesa e konsensusit të brendshëm në BE, veçanërisht rreth çështjes së njohjes së Kosovës, ka penguar zbatimin e një qasjeje të unifikuar dhe efikase për rajonin.

Kjo situatë ka krijuar një vakum strategjik, të cilin e kanë shfrytëzuar fuqitë joperëndimore – si Rusia, Kina dhe Turqia – për të avancuar agjendat e tyre në Ballkan. Kjo ndërhyrje ka kontribuar në polarizimin e mëtejshëm të rajonit dhe në zbehjen e ndikimit euroatlantik.

Në këtë dritë, Unioni Amerikano-Ballkanik paraqitet si një model më fleksibël, më funksional dhe më i adaptueshëm, që ofron ndihmë të drejtpërdrejtë amerikane në të gjitha sferat e ndërtimit të shteteve moderne – nga legjitimimi i shtetësisë (si në rastin e Kosovës), deri te ndërtimi i institucioneve funksionale dhe i një mjedisi të qëndrueshëm të bashkëjetesës ndëretnike.

III. UAB: Një Arkitekturë Inovative për Stabilitetin e Zgjeruar dhe Drejtësinë Historike

UAB nuk synon të jetë një strukturë e zakonshme bashkëpunimi rajonal, por një arkitekturë hibride dhe strategjike, që ndërthur sigurinë, zhvillimin, drejtësinë dhe demokratizimin në një projekt gjithëpërfshirës dhe afatgjatë për Ballkanin.

Elementet përbërëse të UAB do të përfshijnë:

-Sigurimin e paqes së qëndrueshme nëpërmjet adresimit të shkaqeve strukturore të konflikteve, e jo vetëm me praninë ushtarake;

-Ndërtimin e mekanizmave për drejtësi tranzicionale, me theks të veçantë në dokumentimin, gjykimin dhe njohjen ndërkombëtare të krimeve të regjimeve serbo-sllave;

-Përshpejtimin e procesit të shtetformimit të Kosovës, duke i dhënë fund politikës së “neutralitetit statusor” dhe duke e kthyer Kosovën në një shtet të plotë e të barabartë në sistemin ndërkombëtar;

-Krijimin e një identiteti të ri ballkanik demokratik, të bazuar në barazi sovrane, bashkëpunim ndërshtetëror, integrim euroatlantik dhe mbështetje strategjike amerikane.

Në këtë arkitekturë, SHBA-ja nuk do të jetë vetëm mbështetëse apo ndërmjetëse, por një garantuese aktive e drejtësisë dhe stabilitetit.

IV. Drejt një Arkitekture Post-Atlantike të Sigurisë dhe Bashkëpunimit Rajonal

Krijimi i Unionit Amerikano-Ballkanik nuk duhet interpretuar si një alternativë apo sfidë ndaj NATO-s dhe BE-së, por si një komplement strategjik, që synon të mbushë boshllëqet që këto organizata nuk kanë arritur t’i adresojnë plotësisht në Ballkan.

Në fakt, UAB do të funksionojë si një strukturë post-atlantike, në kuptimin që nuk mbështetet vetëm te arkitekturat e vjetra të Luftës së Ftohtë, por reflekton nevojat reale të sigurisë dhe të zhvillimit të shekullit XXI – me dinamizëm, fleksibilitet dhe efikasitet.

Në këtë projekt, SHBA-ja paraqitet si fuqia e vetme globale që gëzon kapitalin moral, legjitimitetin historik dhe kapacitetin strategjik për të realizuar një projekt të drejtë, të qëndrueshëm dhe të përbashkët për Ballkanin, që shkon përtej logjikës së interesave të ngushta kombëtare dhe drejt krijimit të një hapësire të përbashkët euroatlantike demokratike dhe të sigurt.

Një Vizion i Ri për Ballkanin në Partneritet Strategjik me SHBA-në

Unioni Amerikano-Ballkanik përfaqëson një vizion realist, por gjithashtu transformues – një alternativë strategjike ndaj fragmentimit, paternalizmit institucional dhe politikave të vonuara të integrimit. Ai mishëron besimin se vetëm SHBA-të mund të ofrojnë një mbështetje të pakushtëzuar, një vizion të qartë dhe një garanci të besueshme për paqen, drejtësinë dhe zhvillimin demokratik në Ballkan.

Në këtë kuptim, UAB nuk është vetëm një projekt rajonal – por një kontribut amerikan ndaj arkitekturës së re të sigurisë evropiane, duke e kthyer Ballkanin nga një vatër konflikti në një zonë të paqes së përhershme dhe bashkëpunimit të ndërsjellë.

THE AMERICAN-BALKAN UNION, NATO, AND THE EU: THREE VISIONS, ONE STRATEGIC GOAL

By Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

From Classical Security Architectures to Integrative Visions of the 21st Century

In today’s increasingly multipolar world, marked by rising geopolitical tensions, intensifying systemic rivalries, and the erosion of the post-Cold War international order, the Western Balkans emerges as a fragile and geopolitically unfinished space. Within this context, the concept of creating an American-Balkan Union (ABU)—as visionary articulated by Prof. Dr. Mehdi Hyseni—represents a strategic alternative that not only addresses the existing gaps in the Euro-Atlantic architecture but also offers a new, integrative, multidimensional, and transformative approach to the region.

This vision is not merely a new institutional model; it constitutes a geostrategic framework for reconfiguring the architecture of security, justice, and democratic development in the Balkans—with the United States of America as the initiator, guarantor, and architect of this historic project. The ABU is not in contradiction with NATO and the European Union but is rather designed to complement, energize, and accelerate their missions in the region—particularly where those efforts have stagnated, hardened, or failed to be effective.

I. NATO: The Pillar of Collective Security and Structural Limitations in the Balkans

NATO, as the most powerful military alliance in modern history, has been an irreplaceable factor in stabilizing the Balkans—particularly during and after the disintegration of Yugoslavia. Its role in halting the genocide in Bosnia (1995) and the humanitarian intervention to liberate Kosovo (1999) stands as clear evidence of its commitment to preventing mass atrocities and preserving peace.

However, NATO remains a military security structure with a limited mandate. The Washington Treaty does not authorize it to intervene in the internal affairs of states, to reform institutions, build democracy, or administer transitional justice. While it can safeguard against external threats, NATO lacks the transformative capacity to resolve internal crises of legitimacy, ethnic tensions, or political polarization.

Herein lies the fundamental difference between NATO and the ABU vision: the latter goes beyond military frameworks to encompass institutional development, democratic reform, and the completion of state-building processes in the Balkans, with the U.S. assuming the role of guarantor of historical justice and architect of a new regional order.

II. The European Union: A Supranational Integration Model with Slow and Selective Dynamics

The European Union represents the most advanced project of political cooperation and integration in the modern world. Its transformative power is well-documented across Central and Eastern Europe, where it has contributed to democratic state-building, rule of law, and economic development.

Yet, for the Western Balkans, the EU has operated more as a distant promise than a medium-term reality. The accession process is slow, bureaucratic, and heavily laden with political conditionality. Moreover, the EU’s internal lack of consensus—especially regarding the recognition of Kosovo—has hindered the implementation of a unified and effective approach to the region.

This vacuum has been exploited by non-Western powers—such as Russia, China, and Turkey—to advance their agendas in the Balkans, thereby deepening regional polarization and undermining Euro-Atlantic influence.

In this light, the American-Balkan Union emerges as a more flexible, functional, and adaptive model—offering direct U.S. support in all spheres of modern state-building: from the international legitimization of statehood (as in Kosovo’s case) to the construction of effective institutions and a stable environment of interethnic coexistence.

III. The ABU: An Innovative Architecture for Expanded Stability and Historical Justice

The ABU is not envisioned as an ordinary regional cooperation structure, but as a hybrid and strategic architecture—intertwining security, development, justice, and democratization into a comprehensive and long-term project for the Balkans.

The ABU would be composed of the following core elements:

-Ensuring lasting peace through addressing the structural causes of conflict, not merely by maintaining military presence;

-Building mechanisms for transitional justice, with a particular focus on documenting, prosecuting, and internationally recognizing crimes committed by Serbo-Slavic regimes;

-Accelerating Kosovo’s state-building process, putting an end to the policy of “status neutrality,” and affirming Kosovo as a full and equal sovereign member of the international system;

-Creating a new democratic Balkan identity based on sovereign equality, interstate cooperation, Euro-Atlantic integration, and strategic American support.

Within this architecture, the United States is not merely a supporter or intermediary but a proactive guarantor of justice and stability.

IV. Toward a Post-Atlantic Architecture of Regional Security and Cooperation

The establishment of the American-Balkan Union should not be interpreted as an alternative or challenge to NATO and the EU, but rather as a strategic complement—aimed at filling the gaps those organizations have been unable to fully address in the Balkans.

In fact, the ABU would function as a post-Atlantic structure, in the sense that it does not rely solely on the outdated Cold War-era architectures, but instead reflects the real needs for security and development in the 21st century—with greater dynamism, flexibility, and efficiency.

Within this project, the United States emerges as the only global power that possesses the moral capital, historical legitimacy, and strategic capacity to realize a just, stable, and shared vision for the Balkans—going beyond narrow national interests toward the creation of a democratic, secure, and shared Euro-Atlantic space.

Conclusion: A New Vision for the Balkans in Strategic Partnership with the United States

The American-Balkan Union represents a realistic yet transformative vision—a strategic alternative to fragmentation, institutional paternalism, and the delayed policies of integration. It embodies the belief that only the United States can provide the unconditional support, clear vision, and credible guarantees necessary for peace, justice, and democratic development in the Balkans.

In this sense, the ABU is not merely a regional project—it is an American contribution to the architecture of a new European security order, turning the Balkans from a hotbed of conflict into a zone of lasting peace and mutual cooperation.