Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Qytetarët e Kosovës …

– pronarë dhe bartës të vetëm të sovranitetit të Republikës

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Në çdo shtet demokratik, sovraniteti nuk është koncept abstrakt, por është shprehje e drejtpërdrejtë e vullnetit qytetar. Për Kosovën, një shtet i lindur nga sakrifica e madhe kombëtare dhe i afirmuar në arenën ndërkombëtare përmes mbështetjes së partnerëve euroatlantikë, ky parim është themeli mbi të cilin ngrihet legjitimiteti i institucioneve dhe i çdo procesi politik. Qytetarët e Kosovës janë bartësit dhe pronarët e vetëm të sovranitetit të saj – parim i sanksionuar në Kushtetutën e Republikës dhe i mbrojtur nga e drejta ndërkombëtare.

1. Sovraniteti si themel kushtetues dhe ndërkombëtar

Neni 2 i Kushtetutës së Kosovës është i qartë: sovraniteti i Republikës buron nga populli dhe i përket vetëm atij. Ky nen është në harmoni me parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe të Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut, të cilat afirmojnë se popujt kanë të drejtë të zgjedhin lirisht statusin e tyre politik dhe të ndjekin zhvillimin e tyre ekonomik, social e kulturor.

Në rastin e Kosovës, kjo e drejtë është përforcuar nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (2010), e cila konfirmoi se shpallja e pavarësisë nuk shkel të drejtën ndërkombëtare, sepse është shprehje e vullnetit politik të qytetarëve dhe përfaqësuesve të tyre. Pra, në plan juridik, qytetarët e Kosovës kanë të drejtë ekskluzive mbi sovranitetin, ndërsa shteti është vetëm forma institucionale për ta ushtruar atë.

2. Krahasime ndërkombëtare: sovraniteti qytetar në praktikë

a) Rasti i Zvicrës – demokracia direkte

Në Zvicër, një nga demokracitë më të avancuara në botë, qytetarët vendosin drejtpërdrejt përmes referendumeve të shpeshta për çështje të brendshme dhe ndërkombëtare. Asnjë institucion nuk mund të kalojë mbi vullnetin e qytetarëve. Ky model tregon se sovraniteti nuk është vetëm parim kushtetues, por mekanizëm praktik për të garantuar legjitimitet të përhershëm

b) Rasti i shteteve baltike – rikthimi i pavarësisë

Në Estoni, Letoni dhe Lituani, pas shpërbërjes së BRSS, qytetarët ishin ata që përmes votës dhe manifestimeve masive e rikthyen sovranitetin shtetëror. Ata refuzuan çdo vendim të imponuar nga qendra sovjetike dhe u mbështetën në vullnetin popullor për të shpallur pavarësinë. Sot, këto shtete janë pjesë e BE-së dhe NATO-s, duke dëshmuar se sovraniteti i garantuar nga qytetarët është themel i stabilitetit ndërkombëtar.

c) Rasti i Skocisë dhe Katalonjës – e drejta për vetëvendosje

Në Skoci (2014) dhe Katalonjë (2017), qytetarët u bënë subjekt i drejtpërdrejtë i procesit politik përmes referendumit. Edhe pse rezultatet dhe konteksti politik ishin të ndryshëm, mesazhi mbetet i njëjtë: nuk ka sovranitet pa u pyetur populli. Për Kosovën, kjo është një paralajmërim i qartë që çdo marrëveshje ndërkombëtare duhet të reflektojë vullnetin qytetar.

3. Sovraniteti i Kosovës në sfidë

Sot, sovraniteti i qytetarëve të Kosovës sfidohet nga tri rrafshe:

-Nga brenda, për shkak të krizave të përsëritura institucionale dhe mungesës së transparencës në proceset vendimmarrëse.

-Nga jashtë, për shkak të dialogut të vështirë me Serbinë dhe presioneve ndërkombëtare që shpesh synojnë kompromise mbi kurriz të vullnetit qytetar.

-Nga vetë elitat politike, të cilat shpesh shohin sovranitetin si instrument pushteti dhe jo si pronë të qytetarëve.

4. Sovraniteti si garanci e demokracisë dhe paqes

Përvoja ndërkombëtare dëshmon se shtetet që e respektojnë sovranitetin qytetar kanë institucione më të qëndrueshme, demokraci më funksionale dhe marrëdhënie më të balancuara ndërkombëtare. Për Kosovën, kjo do të thotë se çdo proces politik – qoftë zgjedhje, qoftë dialog ndërkombëtar – duhet të kthehet te qytetari si burim legjitimiteti.

Qytetarët e Kosovës nuk janë vetëm votues në zgjedhje – ata janë pronarët e pakontestueshëm të sovranitetit të Republikës. Institucionet duhet të jenë shërbyes të këtij sovraniteti, jo pronarë të tij. Asnjë marrëveshje ndërkombëtare, asnjë projekt politik, dhe asnjë elitë e përkohshme nuk ka të drejtë të tejkalojë këtë parim themelor.

Nëse Kosova do të ndërtojë të ardhmen e saj euroatlantike mbi baza të qëndrueshme, duhet të nisë nga respektimi i sovranitetit qytetar – sepse aty qëndron burimi i vërtetë i demokracisë, stabilitetit dhe lirisë.