Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Nga Bostoni–Kembrixhi i Harvardit

Nga Bostoni–Kembrixhi i Harvardit, vendi i Fan S. Nolit dhe i Presidentit John F. Kennedy

Nga Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Nga redaksia e “Fjala e Lirë”

Në vigjilje të festave të nëntorit, gazeta Fjala e Lirë ka kënaqësinë të paraqesë një analizë të nivelit të lartë shkencor nga Prof. Dr. Fejzulla Berisha, profesor i së drejtës publike, të drejtave të njeriut dhe çështjeve të drejtësisë tranzicionale.

Ky reflektim, i përgatitur gjatë qëndrimit të autorit në Boston–Kembrixh, qendrën globale të dijes, filozofisë politike dhe mendimit liberal perëndimor, lidhet drejtpërdrejt me rrënjët historike të kombit shqiptar në SHBA: me trashëgiminë e Fan S. Nolit dhe me vizionin e Presidentit John F. Kennedy.

Artikulli ofron një interpretim të thelluar akademik mbi ndërthurjen e kulturës shqiptare me civilizimin perëndimor, si dhe mbi rolin historik të diasporës shqiptare në Shtetet e Bashkuara, duke e lidhur këtë trashëgimi me sfidat bashkëkohore të Shqipërisë dhe Kosovës.

Përmbajtja e artikullit:

1. Boston–Harvard: Metropoli intelektual që formësoi mendimin politik të diasporës shqiptare

Boston–Kembrixhi, me Harvardin si simbol universitar global, është një hapësirë ku diplomacia, akademia dhe kultura e qytetërimit perëndimor janë ndërthurur në mënyrë organike për të krijuar modele të reja të mendimit politik.

Në fillimshekullin XX, ky qytet u bë vendstrehimi i aspiratave kombëtare shqiptare dhe platforma prej së cilës nisi ndërkombëtarizimi i çështjes shqiptare. Me ardhjen e Fan S. Nolit në Boston, diaspora shqiptare fitoi qendrën e saj politike, kulturore dhe diplomatike.

Harvard University – me shkollat e tij të politikës publike, të drejtës dhe marrëdhënieve ndërkombëtare – ofroi mjedisin ku u krijua dhe u konsolidua kjo qasje strategjike.

2. Fan S. Noli – Rilindasi, diplomati modern dhe themeluesi i politikës së jashtme shqiptare në SHBA

Figura e Nolit qëndron në ndërgjegjen kolektive shqiptare si një prej personaliteteve më universale. Roli i tij në Boston ishte shumëdimensional:

2.1. Noli si arkitekt i diplomacisë shqiptaro–amerikane

Ai:-Themeloi Federatën Pan-Shqiptare “Vatra”, institucion që u bë qendra e gravitetit të politikës shqiptare në SHBA;

-Hartoi memorandume strategjike të cilat ndikuan në qëndrimet e Departamentit të Shtetit;

-Shtroi argumente të bazuara në të drejtën ndërkombëtare për njohjen e Shqipërisë;

-Përfaqësoi interesat shqiptare me një qasje moderne të diplomacisë publike dhe strategjike.

2.2. Dokument historik – Letra drejtuar Sekretarit të Shtetit Robert Lansing (1919)

Fjala e tij e famshme,përfaqëson një nga interpretimet më të qarta të parimit të jus cogens dhe të të drejtave legjitime të popujve të vegjël.

Dokumenti i ruajtur në arkivat e Harvardit është provë e rolit të tij si përfaqësues i një diplomacie që parapriu standardet moderne të së drejtës ndërkombëtare.

2.3. Noli – figura që ndërthur kulturën shqiptare me qytetërimin perëndimor

Përkthimet e Shakespeare-it, aktivitetet muzikore, ligjëratat teologjike dhe debatet publike e bënë Nolin modelin e parë të një “intelektuali diplomatik” shqiptar, të aftë të dialogojë me elitën politike dhe akademike amerikane.

3. Presidenti John F. Kennedy – Simboli i vizionit modern perëndimor dhe relevanca e tij për kombin shqiptar

John F. Kennedy, figura emblemë e liderit demokratik dhe strategjik, lidhet ngushtë me Bostonin dhe Harvardin.

Ai e transformoi politikën e jashtme amerikane në disa dimensione kyçe:

-promovoi të drejtat civile;

-fuqizoi rolin e shteteve të vogla;

-theksoi moralin si element të politikës;

-internacionalizoi mbështetjen për popujt që kërkonin liri dhe vetëvendosje.

3.1. Doktrina e Kennedit dhe rëndësia e saj për Shqipërinë dhe Kosovën

Kennedy ishte ndër presidentët që krijuan instrumente ndërkombëtare për mbështetjen e shteteve të vogla e të sapoformuara. Këto instrumente do të shërbenin dekada më vonë për të justifikuar mbështetjen ndaj Kosovës.

Qasja e tij përforcon idenë se demokracia dhe pavarësia nuk janë privilegj, por përgjegjësi.

3.2. Thirrja historike

Ky parim është jashtëzakonisht aktual për shoqëritë shqiptare dhe kosovare, të cilat kalojnë faza vendimtare të konsolidimit shtetëror.

4. Ndikimi i Bostonit dhe Harvardit në çështjen e Kosovës – një raport shekullor

Lidhja e Kosovës me institucionet akademike dhe diplomatike të Harvardit është më e thellë sesa njihet në opinionin publik.

4.1. Paneli i Harvard Kennedy School (1993)

Në këtë panel u trajtuan shkeljet sistematike të të drejtave të njeriut në Kosovë. Raportet e panelit u përdorën më pas nga:

-Human Rights Watch,

-Amnesty International,

-komitete të Kongresit Amerikan.

Kjo u bë një instrument i parë i ndërkombëtarizimit të kauzës së Kosovës në nivel akademik dhe politik.

4.2. Shkrirja e dy traditave: ajo noliane dhe ajo kennediane

Boston–Harvard u bë qendra ku u bashkuan dy filozofi:

-humanizmi dhe etikimi politik i Nolit,

-vizioni strategjik dhe moral i Kennedit.

Kjo ndërthurje përbën sot themelet e aleancës shqiptaro–amerikane.

5. “Vatra” – Institucioni më i vjetër kombëtar i shqiptarëve jashtë atdheut

“Vatra” është një institucion unikal në historinë shqiptare. Ajo mbetet:

-qendra e ruajtjes së identitetit kombëtar;

-mekanizëm lobimi me ndikim të jashtëzakonshëm në Uashington;

-platformë e artikulimit të interesit kombëtar shqiptar për më shumë se një shekull.

5.1. Roli i “Vatrës” gjatë krizës së Kosovës

Dokumentet e viteve 1998–1999 tregojnë se “Vatra”, e mbështetur nga intelektualë të Harvardit dhe nga lidershipi politik i Massachusetts, ishte ndër zërat e parë që kërkonte:

-ndërhyrjen e NATO-s,

-mbrojtjen e popullit shqiptar,

-ndërprerjen e gjenocidit,

-ndihmë humanitare emergjente.

Kjo e vendos “Vatrën” në pjesën qendrore të arkitekturës së lobimit diplomatik për Kosovën.

6. Reflektim akademik dhe diplomatik nga Boston–Kembrixhi

Qëndrimi im akademik në këtë qendër globale të dijes më përforcoi bindjen se:

-trashëgimia e Nolit nuk është thjesht historike, por strategjike;

-vizioni i Kennedit është busull morale dhe politike për liderët shqiptarë;

-diaspora shqiptare përbën një potencial të jashtëzakonshëm diplomatik;

-Shqipëria dhe Kosova kanë nevojë urgjente për një diplomaci të matur, të institucionalizuar dhe të përputhur me parimet euroatlantike;

-miqësia shqiptaro–amerikane ka rrënjë të thella të cilat duhet kultivuar me mençuri.

Boston–Harvard: Vendtakimi ku historia shqiptare lidhet me të ardhmen euroatlantike

Boston–Kembrixhi, me figurat e Nolit, Konicës dhe Kennedit, përfaqëson jo vetëm një hapësirë gjeografike, por një alfabet civilizues që i mëson botës shqiptare:

-se liria është detyrim moral,

-se diplomacia është mision afatgjatë,

-se partneriteti me SHBA-në është shtylla e sigurisë kombëtare,

-se vlerat perëndimore janë pjesë e pandashme e identitetit tonë.

Nga ky vend unik – Boston–Harvard, zemra kulturore, akademike dhe historike e marrëdhënieve shqiptaro–amerikane – kombi ynë frymëzohet të ecë drejt së ardhmes me vizion të qartë, unitet gjithëkombëtar dhe besim të patundur në orientimin euroatlantik.

Ky është mesazhi i Bostoni–Kembrixhit: Shqipëria dhe Kosova, pjesë e pandashme e botës së lirë.