Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Ballkani – Dimensioni Strategjik

Ballkani – Dimensioni Strategjik ndërmjet Perëndimit dhe Lindjes si Urë Afirmimi në Arkitekturën e Re Ndërkombëtare

Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1. Pozicioni gjeostrategjik i Ballkanit

Ballkani ka qenë gjithmonë një urë lidhëse dhe një hapësirë përplasjeje midis Perëndimit dhe Lindjes. Në arkitekturën e rendit të ri botëror, roli i tij është i dyfishtë:

-Korridor energjetik dhe tregtar, që lidh Mesdheun me Evropën Qendrore dhe Lindjen e Mesme;

-Zonë sigurie dhe stabiliteti, nga e cila varet drejtpërdrejt paqja dhe arkitektura e sigurisë evropiane.

2. Ballkani si fushë e interesave globale

Ballkani është shndërruar në arenë rivalitetesh ku fuqitë e mëdha matin ndikimin e tyre:

-SHBA dhe BE: e konsiderojnë si pjesë të projektit të stabilitetit euroatlantik;

-Rusia: synon ruajtjen e ndikimit përmes ortodoksisë, energjisë dhe politikës;

-Turqia: rikthehet duke u mbështetur në lidhjet historike, ekonomike dhe kulturore;

-Kina: depërton përmes nismës “Rruga e Mëndafshit” dhe kredive infrastrukturore.

Ky rivalitet e kthen Ballkanin në një pikë takimi ku përcaktohet balanca e rendit të ri botëror.

3. Kosova dhe Shqipëria – epiqendra e boshtit shqiptar

-Kosova: shteti më i ri në Evropë, një provë e suksesit të ndërhyrjes ndërkombëtare;

-Shqipëria: anëtare e NATO-s dhe faktor i sigurisë euroatlantike;

-Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi dhe Luginë: faktor gjeopolitik që mund të kontribuojë si në konsolidim, ashtu edhe në destabilizim të rajonit.

4. Rendi i ri botëror dhe Ballkani

Në botën multipolare, Ballkani është test për qëndrueshmërinë e normave ndërkombëtare, sidomos për vetëvendosjen dhe sovranitetin.

-Çështja e Kosovës mbetet nyja më delikate, ku përplasen e drejta ndërkombëtare dhe interesat gjeopolitike;

-Njohja e Kosovës nga Serbia është çelësi për mbylljen e një kapitulli shekullor të tensioneve në Evropë.

5. Ballkani si laborator i rendit të ri

-Integrimi evropian: Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe Kosova janë prova e seriozitetit të BE-së;

-Ndërhyrja humanitare dhe drejtësia tranzicionale: Gjykata Speciale për Kosovën është një shembull i mekanizmave ndërkombëtarë;

-Multietniciteti dhe bashkëjetesa: mund të shërbejnë si model, por edhe si paralajmërim për kriza të ardhshme.

6. Dimensioni strategjik

Ballkani nuk është “periferi e Evropës”, por një nyje me rëndësi strategjike:

-Portë hyrëse e ndikimeve lindore;

-Bastion i sigurisë euroatlantike për NATO-n;

-Qendër e kontrollit energjetik (gazsjellës, naftësjellës, energji e gjelbër);

-Arenë diplomatike ku fuqitë botërore matin ndikimin e tyre.

7. Raste konkrete historike – mësime për të ardhmen

-Dayton 1995: paqe përmes kompromisit territorial;

-NATO 1999 dhe Kosova: ndërhyrje ushtarake që krijoi shtet të ri, por pa zgjidhje të menjëhershme për njohjen;

-Ohri 2001: shembull i suksesit të modelit “power-sharing”;

-Prespa 2018: kompromis identitar për përfitime strategjike;

-Dialogu i Brukselit 2013+: marrëveshje praktike, por ende pa njohje finale.

8. Skenarë për të ardhmen

-1–3 vjet: normalizim gradual përmes marrëveshjeve teknike (energjia, transporti, komunat);

-3–7 vjet: paketë e madhe ndërkombëtare që lidh njohjen me integrimin në BE/NATO;

-7+ vjet: krijimi i një “Unioni Rajonal” me institucione të përbashkëta dhe autonomi strategjike.

9. Rekomandime për aktorët shqiptarë

-Të zhvillojnë një strategji fitim–për–fitim, duke lidhur kompromiset e brendshme me përfitime ndërkombëtare konkrete;

-Të diversifikojnë ekonominë për të shmangur varësinë nga aktorë të jashtëm;

-Të përdorin instrumente juridike ndërkombëtare për pronën, reparacionet dhe legjitimitetin;

-Të ndërmarrin iniciativa rajonale konkrete në fushën e energjisë, hekurudhave dhe tregut të përbashkët.

10. Ballkani është nyja e vogël që mban zinxhirin e madh të sigurisë botërore. Historia, politika, siguria dhe ekonomia globale ndërthuren pikërisht këtu. Kosova, Shqipëria dhe faktori shqiptar janë boshti kryesor që do të përcaktojë nëse rajoni do të mbetet vatër konfliktesh apo do të shndërrohet në model stabiliteti.