Paradoksi kulturor
Dr Fatmir Terziu
Në vitin 1999, unë po udhëtoja me një organizëm të vogël folklorik të Shtëpisë së Kulturës dhe Teatrit, ose siç quhej ndryshe Qendra Kulturore, për të dhënë shfaqje të tipit folklorike në qendra të komunitetit dhe organizma ku sponsorizimi ishte pika kryesore, se askush nuk mund të fuste në xhepin e tij vetëm ato 25 dollarë amerikanë të konvertuar për udhëtimin dhe bukën e përditshme. Dhe kjo për të shkuar në qytetin e vogël me shumicë shqiptare në shtetin fqinj me autobusin tonë të rrënuar të verdhë nuk ishte diçka e vogël.
Pasi kishim kaluar nëpër Dragostun, në fillim të shkurtit, një borë e madhe na kishte ngadalësuar vrullin tonë drejt Strugës dhe Ohrid. Radiot e shumta kishin filluar të jepnin paralajmërimet rreth akullit të zi dhe shikimit të dobët, kështu që ne të prirur për të imponuar entuziazëm kërkonim të injoronim njoftimet e bujshme. Ai 25 dollarësh në xhepin tonë na bënte më shumë të sfidonim edhe ato paralajmërime. Shihni një shfaqje, dëgjoni vallen dhe këngën tradicionale: “Kjo është oferta jonë për të gjithë ata që kanë mall për kulturën”. Dhe kështu shfaqja ishte jo aq në orarin e paralajmëruar, por solli njerëz të shumtë, madje të habitur me kokëfortësinë tonë. Gjithësesi ajo u bë. Dhe aty ishte mrekullia. Unë në rolin e përkthyesit u ngjita në skenë. Kur dirigjenti dhe drejtuesi i trupës mori fjalën unë duhej të përktheja gati çdo gjë. Dhe ashtu ndodhi. Por kur unë përmenda emrin e dirigjentit, salla u ngrit në këmbë për mua. Ata nisën të më duartrokisnin me një ndjenjë të madhe. Unë shtanga. Salla kishte ngatërruar personin dhe ata kujtuan se dirigjenti isha unë. Por jo. Nuk ishte fare ashtu.
- Po pastaj si ndodhi?
- Ashtu mes duartrokitjeve u harrua për një çast e gjitha.
- Kaq thjesht?
- Pas shfaqjes, mjaft mirëdashës dhe miq të artit e të kulturës u mblodhën prapa perdes. Ata përqafonin pallton pallton time dhe silleshin rreth meje. Kujtonin ende se unë isha një njeriu i pasur.
- Si?!
- Po, nuk bëj shaka. Ata kishin parë pallton time dhe ajo pallto u kishte dhënë arsye tjetër. Me një pallto të tillë...
- Hë de, hë, mos bëj shaka. Të lutem kthehu në seriozitet.
- Jo ishte një zukatje. Unë nuk e kuptoja. Por me këtë lloj pallto atje një njeri i pasur bënte një emison televiziv dhe ai shfaqej papandehur kudo dhe dhuronte para.
- Dhe ata menduan vërtet se ishe ti?
- Po, me sa duket. Se një herë ai kishte bërë këtë surprizë në një koncert publik. Kishte hapur thesin dhe aty ishte bërë rrëmujë. As policia nuk kishte mundur të qetësonte sallën.
- E ku? Çfarë the në një shfaqje?
- Po në një koncert publik në Shkup, që kishte qenë një ditë e mrekullueshme, por që falë atij njeriu të pasur ishte kthyer në kasaphanë.
- E pse?
- Qindra njerëz u turrën duke shtypur njeri-tjetrin. Paratë binin sa nga tavani, aq edhe nga skena. Para dhe vetëm para. Shuma marramendëse. Pas një gjysëm ore aty kishin mbërritur mjaft të tjerë dhe policia ishte gjendur bllof.
- E sheh paraja ç’bën?
- E shoh dhe e ndjej tani më mirë e më qartë.
- Ende nuk të besoj.
- Vërtet? Një derë e gatuar fort prej metaleve të rënda mbeti e shqyer. Salla ishte e hapur dhe thuajse jashtë kontrollit të policisë dhe forcave të sigurisë. Njerëzit kishin hyrë nga të mund duke lejuar një shpërthim të ajrit të akullt, të ndryshonte atë atmosferë të ngrohtë. Aty nuk bëhej më fjalë për atë entuziazëm të burrave që shkelën borën me çizmet e tyre vetëm pak orë më parë për të dhënë ngrohje dhe atmosferë në atë sallë.
- Po më tej si ndodhi?
- Njerëzit thuajse ishin bërë të pabindshëm. Nuk dëgjonin asnjë fjalë. Më mbanin mua të rrethuar. Nuk flisnin. Dy apo tre vetë ishin më të bëshmit. Njëri ishte trupmadh, i veshur me një triko leshi vendase, tjetri ishte aq i gjatë dhe i dobët, që ngjante si një pastrues oxhaku dhe i treti më i shkurtër, por më inatçi.
- Të torturonin?
- Jo përkundrazi. Më sillnin gjëra të nxehta. Çokollata. Biskota, vafera, bonbona. Më detyronin të haja mirë.
- Dhe ti nuk flisje?
- E ku më linin ata? U thashë se doja të flisja me dikë serioz. Por ata më kundërshtonin. Më falni u thashë disa herë. Unë jam përkthyesi... Unë nuk jam...dirigjenti. As kompozitori. Kompozitori dhe dirrigjenti i asaj cope muzikore kanë ndërruar jetë kohë më parë. Por ata më thoshin se ata e dinin se unë kisha trukun e radhës. Kushdo që nuk e mendon atë komedi, natyrisht e kupton tani se ajo është një formë e artit sigurisht. Dhe aty fillonte pikërisht kuptimi edhe për atë që nuk e ka lexuar shumë Shekspirin.
Ndoshta do të duhej kohë të kuptoja atë që kishte ndodhur me Parmak Qoshen. Do të duhej mjaft kohë, por ja që paraja dhe njeriu qenkan dy gjëra të kundërta në jetë. Njeri ecën në një kah dhe tjetra, ajo paraja hyn e del duke mos njohur asnjë kah. Asnjë drejtim. Nuk e di pse më sillej nëpër mend leximi i Nënë Terezës, dhe ai Parmak Qoshja ndërsa unë gjendesha në atë karrige. Dhe fjalët e saj më kujtoheshin apriori. Le të mos jetë i kënaqur njeriu me para, vetëm duke i dhënë para. Paraja nuk është e vetmja e mjaftueshme. Paratë mund ti marrë njeriu, por njeriu ka nevojë për zemrat tuaja. Dhe kështu paratë dhe njeriu duhen vënë në lëvizje që të duan ata, pikërisht ata njerëz që hutohen pas parasë. Pra, përdorni paranë për të përhapur dashurinë tuaj kudo që të shkoni. Dhe vetëm kështu njerëzit do të jenë të lumtur dhe paraja nuk do të jetë gjithshka.
- Por paratë kurrë nuk e kanë bërë njeriun të lumtur. As nuk ka gjë në natyrën e saj për të prodhuar lumturi. Më shumë të mbetesh njeri, më shumë je larg parasë.
- Pra ti mendon se ata njerëz e kishin humbur njerëzillëkun?
- E saktë, ndoshta..., jo fare e goditur, por..., diçka duhet kuptuar.
- Pra njeriu i asaj ane qenka transformuar?
- Jo vetëm i asaj ane. Jo vetëm i kësaj kohe. Ai dhe ky njeri, gjithkush ka një kanal pangopjeje në brendësi. Ai vetëm gërryen e prodhon maskarrallëk e pakënaqësi. Ai kërkon zullum.
- Ndoshta duhet të kuptojmë se paraja nuk mund të blejë paqen e mendjes. Ajo nuk mund të shërojë marrëdhëniet e shpërthyera, ose të ndërtojë kuptimin në një jetë që s’ka asnjë lidhje me jetën.
- Vërtet ashtu. A nuk ndodhi kështu me ata që iu sulën babait tim? A nuk ishte im atë një tregëtar i ndershëm? E pse duhej vdekja për të? Pse duhej gjithë kjo vuajtje? Pse duhej të përfundonim si fije të barit të thatë?
- Ë pra, e sheh që ka mijëra pyetje a miliona ndoshta. Dreqi ta hajë. Sa vite do vuajmë kusuret e asaj kose? Sa vite? Dhe akoma dukemi zverdhanakë në sytë e të tjerëve...
- Të tjerëve? E kush na qenkan këta të tjerët? Ne jemi vetvetja dhe asvetja. Ne jemi dhe s’jemi në këtë botë. Me torbën në krah nuk quhet jetë. Jetë muti më mirë të them. Ku shkuan ata emra të fëmijërisë? Ku u shuan Ergana, Lorgresa, Murduni, Pirkanti, Loksina, Brikena, Mardena e Kumi. Ku shkoi morali i atyre prindërve që ushqenin me sakrifica dhe gatuanin fëmijë të shëndetshëm e me moral të fortë? Ku shkoi ajo sakrificë?
- Ja pra jemi ndryshe. Jemi me shkollë. Kemi edukim. Kemi kulturë. Dhe jemi ne që mbajmë moralin lart.
- Hundën lart më mirë. Ne jemi pordhacë. Jemi racë e degjeneruar. Mbushim gazetat me maskarrallëqe. Jemi bërë racë e degjeneruar. Jemi në një batak që s’na lan as edhe një oqean. Janë ndoshta po ata vrasës që lanë hesapet me xhaxhain tim në atë kohë, janë ndoshta po ata që na ndoqën e s’na poqën dot në hell të gjithëve. Por ama...
- Çfarë ama? Vetëm stres prodhon me këto fjalë. Vetëm mërzitje dhe vetëm... Ky është paradoksi i jetës?
- Ah, harrova njeriun e ri. Mos do që të qesh me zor. Buzëqeshje socialiste? Apo mos ka të bëjë me lirinë e plotë të gruas? Çlirimi i gruas? Boll mbeta e çliruar. Ja shiko edhe brekët po më bien. E këtë nuk e bëj dot më. Jo. Iku ajo kohë. Iku si në ato historitë me Fijebelkën dhe Kadjan. Iku siç ikim ne pa e kuptuar. Dhe jeta është bërë si një kulaç, që nga brumi e merr e bën topth dhe pastaj me një okllaji e bën petë. Pastaj e pjek. Dhe pas pjekjes e kapërdin poshtë në fyt. Dhe atje askush nuk bën pyetjen për kulaçin, por shton të tjera gjëra. Ishte me kripë, apo ishte me sheqer. Kjo sipas menusë dhe recetës së gatimit.
- Po të dëgjoj me vëmendje. Ne të gjithë kemi gjëra të ndryshme që ndodhin në jetën tonë të përditshme, dhe është e vërtetë e rëndësishme ti mësojmë vetëm në fund të ditës. Kjo nuk ka rëndësi se me çfarë ne jemi përballur. Ne e dimë vetëm një gjë se ajo që ne mundohemi do të fitojë në fund të ditës. Dhe mendoj se ka ardhur koha për të besuar në veten tonë. Është koha për të besuar në Zot, e vetëm Ai do të na marrë në duart e tij për të na lehtësuar gjithë këto strese. Ajo ishte një ëndërr, si gjithë ëndrrat që ne shohim përditë, por sa herë mbesim tek ajo nuk bëjmë përpara. Le të shohim të tjera gjëra, të tjera...
- Të tjera ëndrra? Kështu mendon ende? Kjo është aq e vërtetë në jetën e përditshme, pasi ajo është si në betejë, ne jemi të dhënë për një jetë dhe vendimi është i yni nëse do të presim për rrethanat që trazohen në mendjen tonë, apo nëse do të veprojmë. Dhe në këtë aktrim, mendoj nuk është një formë e vetme për të jetuar.
- Ti mendon se ne aktrojmë? Ne boll kemi eksperimentuar.
- Pjesa më e madhe e jetës së përditshme është e mbushur me mundësi të tilla që të jenë të hutuara. Pronat tona ... format argëtuese ... shqetësimet dhe frika ... dhe madje edhe dëshirat e pasionuara dhe ndjekja e gjërave, ku disa janë të mira dhe disa jo aq të mira, mund të mbajnë mendjet dhe zemrat tona kapur pas njëri-tjetrit. Kapur fort, pas njërit-tjetrit, deri në një stuhi të dashurisë tonë. Ja kështu...
E gjitha më pas ishte një përhumbje. Fjalët kishin kapërcyer zbrazëtinë. Frymëmarrjet e përshpejtuara kishin mbetur në qetësinë e tyre. Vetëm disa hije iknin e vinin nga dritarja e më pas bëheshin palë në një pikë të vetme. Aty thuajse formonin një hije. Një hije që tërkuzej sa majtas e djathtas, duke shtuar ankth e frikë.
