Panajot Zoto: Shpirti lirik i një poeti

-Shënime për librin me poezi “Vajza e tangos së parë” të poetit Kristofor Mërkuri

                                                                                             - Nga   Panajot  Zoto-

 “Vajza e tangos  së parë” , vëllimi i ri  poetik i  poetit  Kristofor  Mërkuri, nuk është një  botim radhe, i pesti në numur. Është një aritje e re, një sukses i ri në krijimtarinë   e frytshme, pse jo dhe mbreslënëse të këtij autori, që i  ka ngjitur kujdesshëm ,por me guxim, shkallët e  “shtëpisë  së poetëve”, për të lënë aty emrin e tij, tashmë të mirënjohur.

I lexon të 50 poezitë e këtij vëllimi dhe  rikthehesh sërish e sërish të rilexosh  për shkak të këndjelljes së shpirtit prej  tyre,përftimit të një ndjesie  e kënaqësie   estetike që  buron nga shpirti lirik i poetit, që rallkund e gjen.

Poezitë  e këtij vëllimi konfirmojnë  rrugëtimin e tij  si poet i stilit esenian  dhe  mos ndarrjes  nga  tradita  e një poeti lirik në krijimtari, e dukshme kjo në  harmoninë melodike të fjalëve ,në poezitë ku shprehet bota e brendshme e autorit, uni i tij.  

Poezitë e këtij vëllimi  janë  poezi ku gërshetohet  simboli me  liriken.Poezi  të mbushura plot nostalgji për  vendlindjen, rininë, të dashurit  e  ndërviteve. Janë poezi  që shprehin dhimbje,dhe poezi dashurie  deri në dhimbje. Poezi që  kuvendojnë me   detin e pulëbardhave, me   dallgët e trazuara ,që  pasqrojnë  thyerje  të  peizazhit  nëpër sitinë.

  Kristofori  është  sa poet i detit, aq dhe i dashurive në tërësinë e kuptimit të kësaj fjale. Është poet i kujtimeve të dhimbshme por dhe  kujtimeve që  zgjojnë tek ai   ndjenja të  fshehura, ëndra   të cilave u jep jetë. Është poet i perëndimimeve të diellit dhe i nostalgjive të një kohe të shkuar,është poet që  di të  flas me errërat dhe sendet që janë  aty prej kohësh,por që  vetëm ai i sheh, i bënë të lëvizin dhe u flet, bisedon me to. I kujton, i zgjon nga gjumi i haruar.

Është poeti i detit, i dashuruari  pas  mitologjisë dhe heronjve mitik.Do ta cilësoja si poeti i Itakës dhe  hyjnive. Le të sjellim si shembull  pasazhe nga  dy poezi:

 Në poezinë  “Stoli i perëndimeve”, shkruan:

  Dhe  ish një stol atje, dikur,

  Nga shihnim perrëndimet.

 Dhe digjeshin purpur...

 Dhe ëndrrat, dhe  vështrimet.

Si ndjej me dhimbje më, vegimet,

Nga tjetër vend n’atë  qytet.

Magjinë...kur digjen perëndimet...

Ma dha një stol, i vjetër krejt.   

Dhe poezia  “Kalipso”

Hyra  padashur në ujdhesën tënde,

Kalipso.

Ndoqa shtegun që më thanë syt’ e tu,

Doja etjen të shuaja, më beso!

Jo të mbtesha, në ujvarën e syve blu.

Ish’vetëm një çast, qe vetëm një flakë;

Më tundoi...siç bëjnë  magjitë!

Se s’isha Odiseu, rrugës për Itakë...

Që kish’ me vete gjithë perënditë.

Poezia e  Kristofor Mërkurit, edhe në këtë vëllim është ‘gatuar’  me një ‘brum’ tepër cilësor, ku  gjuha  dhe  fjala  i bëjnë ato tërheqëse, plotësojnë  fort bukur funksionin  estetik dhe ngjallin kënaqësinë estetike të së bukurës te lexuesi. Në këtë kuptim autori i këtij vëllimi është kujdesur  që  çdo fjalë e përdorur të qëndrojë solide  në varg, si dhe tullat  e një muri,  që i japin ndërtesës  soliditetin e kërkuar. Në këtë kuptim  poeti  Mërkuri  është  vërtet një artist i fjalës, që e laton atë siç gdhend  mjeshtri gurin . Kjo i jep jetë  kuptimit leksikor të fjalës, si figurës së kuptimit të tyre dhe  figurës së shprehjes. Metonimia dhe  Sinekdoka janë figurat e kuptimit më të përdorura nga autori në poezitë e këtij vëllimi.

Ndërkaq  poezia e  Mërkurit, në këtë vëllim, është ,si të thuash, e tejngopur   nga figurat e shprehjes, ku  mbizotërojnë Metafora, krahasimi, dhe epiteti. Si  një stilist që i përkushtohet modelit, duke  gërshetuar në të figura që  zbukurojnë  veshjen, edhe Mërkuri  i “stilizon”  poezitë e tij  me figurat letrare të sipërthëna, duke  u dhënë atyre bukurinë dhe melodizmin  që harmonizojnë idenë  me  formën dhe përmbajtjen.

Poezitë: “Do vijë prilli tjetër”, “Akoma s’është tharë  dheu i nxirrë”, “Perëndime të trishtuara”,”Karafili i kuq-karafili i bardhë”, janë disa prej  poezive të këtij vëllimi që mund të sillen si shembull për konstatimin e mësipërm. Po ashtu dhe vargjet:

“Rritesh  e egër, si plagë që dhemb

Si fllad perëndimesh, ujitur në vesë”

Ose: “Dëgjoj si në jermë një histori”,   Apo si te poezia “Eja”:

“Eja si mjegull, në daç si hije

Dhe lerma fytrën si avull në xham”

 Në mbyllje të këtyre shënimeve  ia vlen të thuhen edhe dy fjalë për autorin,i cili në ndërim vitet e disa dekadave  nuk është përkëdhelur  nga fati  dhe se jeta   ka qënë për  të një ndeshje e përditshme, që siç thotë autori  “si njerkë e ka parë”. E megjithatë   dashuritë  me dhimbje  jetës ia ka marrë dhe  dashuri me dhimbje  asaj i ka dhënë.  Epilogu i këtij vëllimi poetik zbulon pikërisht  vlerat njerëzore dhe krijuese të këtij autori, që, nuk  futet në grupimin e “poetëve” të zhurmshëm,për të mos thënë se  ndodh  që  ‘thikat’ banale të smirës të tentojnë  uljen e vlerave të merituara të poezisë së tij.