Nikolla Sudar: NJË AKTIVITET MBRESËLËNËS

       NJË AKTIVITET MBRESËLËNËS E ME VLERA TË SPIKATURA INFORMUESE DHE EDUKATIVE.

        Dje, me datën  19 Shtator 2025, në  sallën e aktiviteteve të shkollës 9-vjeçare "14 Nëntori",  Durrës, u organizua promovimi  i librit "112 vjet Arsim në Krahinën e Ishmit, 1944-2024", i autorëve Agim Lika, Shezahir Kërtusha dhe Laureta Kulla. Ky aktivitet mbresëlënës dhe me vlera të spikatura informuese dhe edukative u organizua në bashkëpunim me Shtëpinë e shkrimtarëve dhe Artistëve të Durrësit, me përfaqësues të bizneseve të Ishmit, me drejtorë të shkollave të njësisë administrative Ishëm, me Shoqatën e ushtarakëve në lirim dhe rezervë, OJF "Ishmi", me Akademinë e artit, shkencës dhe letrave "Mirdita",  me organizatën e Veteranëve të Luftës dhe Bashkinë Durrës.

         Moderatore e aktivititetit ishte znj. Merita Kuçi-Thartori, publicistite, poete dhe drejtoreshë e shkollës. 

           Në promovim referuan zz. Agim Bajrami, Kujtim Xhepexhiu, Skënder Milaqi, Vladimir Muça, Isuf Shehu, Vaso Papaj, Fatmir Minguli, Vaso Papaj dhe Nikolla Sudar, të cilët analizuan aspekte të ndryshëm të veprës.

    REFERAT:

ISHMI – TREVË E SHQUAR NË ATDHETARI DHE ETJEN E MADHE PËR DIJE E KULTURË.

(vështrim i shkurtër historik).

      Atdhetari i flaktë, martiri i gjuhës dhe shkollës shqipe, Petro Nini Luarasi, në çastet e fundit do të thoshte: “Vramëni, por gjakun mblidhmani, se do t’u duhet nipërve të shkruajnë gjuhën shqipe”.

       Pikërisht atdhetarë të tillë, me përkushtim vetmohues, shkrinë të gjitha energjitë e tyre fizike e shpirtërore për ruajtjen e gjuhës dhe përhapjen e shkollës shqipe, si themele të identitetit kombëtar, prandaj sot kanë zënë vend nderi në altarin e shenjtë të lirisë.

      Shëmbull i madh në plan kombëtar është edhe  vetë krahina më e thellë dhe dikur më e varfra në qarkun e Durrësit, Ishmi, me një popull krenar, trim dhe arsimdashës. Fshatrat mikpritëse të kësaj treve si Shetaj, Draç, Fush-draç, Bizë, Lalaz, Shkafane, Rrotull, Kërktushaj, Likmetaj e Kapidanaj në dekada kanë lanë gjurmë në histori. I pozicionuar në skajin verilindor të qytetit të Durrësit dhe mbi 30 kilometra larg tij, me atë terren të pyllëzuar dhe kodrina të thepisura, Ishmi konsiderohej “pothuajse i panënshkruar“ nga pushtuesit e ndryshëm në shekuj. Shumë saktë e ka përcaktuar këtë trevë studjuesi dhe shkrimtari, tashmë i mirënjohur, Agim Lika, i cili thekson:

    “Ishmi është si një kështjellë në historiografinë shqiptare, jo nga fortesat që gjënden në të, por ai është i tillë  nga pozicioni i tij gjeografik dhe nga historia e vet shumë e pasur.

     Ishmi, duke qenë një nga vendbanimet e hershme, është njëra nga krahinat që ka trashëguar traditat dhe kulturën ilire. Kjo trevë përmendet në lashtësi nga autorët antikë si Polibi dhe Gai Livi Secundi. Si e tillë ajo duhet të zërë vendin e vet në historinë e Shqipërisë.”    

      Duke shfrytëzuar pozicionin e volitshëm gjeografik heroi ynë kombëtar, Skënderbeu, ndërtoi portin-kala në Shetaj, i cili u shërbeu mjaft shkëmbimeve tregtare të kohës.

     Në shekujt në vazhdim, gjatë përpjekjeve të parreshtura për liri e pavarësi, në këtë trevë u shquan atdhetarë të nderuar, siç janë Andrea Manzi, Ibrahim Kërtusha, Dan Rrahmani, Hajdar Bushi, Sheh Adem Roda, që mbajtën gjallë fymën e atdhedashurisë. Është fakt i pamohuar historik, që i bën nder gjithë vendit, Çeta heroike e komanduar nga trimi ishmak, Ibrahim Kërtusha, në shekullin e 18, që u ba tmerr për taborret turke. I rrethuar, pas dyndjeve të vazhdueshme armike, ai dha jetën në një betejë të përgjakshme. Ajo që duhet theksuar është se koka e këtij trimi, sipas legjendës, me urdhër të sulltanit, u ekspozua në Stamboll, që përbën rastin e dytë, pas atij të Ali Pash Tepelenës.

      Gjurmë të pashlyera ka lënë edhe atdhetarët e shquar Sheh Adem Roda dhe Tom Nikoll Brahimi, të cilët sollën në Ishëm alfabetin shqip. Njëra nga meritat më  kryesore të Sheh Rodës është iniciativa e tij e guximshme për të hapur shkollën e parë shqipe në Ishëm. Ky atdhetar mori nën mbrojtje “Mësuesin e popullit”, Sulejman Zalla, i cili, zyrtarisht, më 4 mars 1913, hapi shkollën e parë shqipe në prefekturën e Durrësit, në Ishëm, në atë kohë treva më e prapambetur e prefekturës. Do të kalonin vite dhe ndryshimet në arsim do të ishin të vogla edhe në kohën e mbretërisë. Këtë panoramë të paraçlirimit na e ka dhanë shumë të qartë studjuesi i nderuar Agim Lika, në librin e tij shkencor kushtuar arsimit në periudhën e paraluftës në krahinën e Ishmit, që është promovuar kohë më parë.

      Sot kemi në duar librin monumental, në këndvështrimin tim, të titulluar “112 vjet arsim në krahinën e Ishmit”, të autorëve fisnikë Agim Lika, Shezahir Kërtusha dhe Laureta Kulla. Ky botim me nivel të lartë shkencor do t’i bënte nder çdo krahinë të Shqipërisë, për vërtetësinë e parashtruar, për informacionin e bollshëm si edhe për gjuhën e përsosur. Kolegët referues e kanë analizuar këtë vepër në aspekte të ndryshme të zhvillimit të arsimit në këtë krahinë.

       Në referimin tim, në pamundësi për të dhënë gjithë kontributin e shkëlqyer të brezave të tërë arsimtarësh (gjë që e kanë bërë më së miri autorët e veprës) do të përmend disa nga ata luftëtarë të dijes, të trevës fisnike të Ishmit, të cilët kanë lanë dhe vazhdojnë të lënë gjurmë të pashlyeshme në këtë zonë. Si të tillë do të përmend mësues të nderuar si Haxhi Gjyli, Isuf Shehu, Ali Gjyli, Dervish Agasi, Ymer Shtufi, Vesel Dervishi, Dervish Mysja, Hamit Shehu, Gëzim Qevani, Hysen Sala, Naim Gjoka, Bilal Mullai, Shpresa Demiri, Adem Muharremi, Martin Caca, Ylli Bineri, Skënder Hyzoti, Agim Muharremi, Hashim Kërtusha, Rifat  Veliu, Sabaje Likërama, Gjyle Doda, Shazie Hyzoti, Fatime Doda, Mark Proja, Natasha Gjyli, Luçie Bushi, Vesel Kërtusha, Hatixhe Muharremi, Fife Kërtusha, Viktor Plaku, Selman Gjyli etj.

       Haxhi Gjyli ishte dhe mbetet ikona e arsimit, jo vetëm për Ishmin, por edhe për rrethin e Durrësit; mbi 25 vjet punë si drejtues ka bërë transformime të thella në shkollat ku punoi. Ai ka shkëlqyer edhe në krye të organeve të pushtetit në Ishëm. Madje mjafton vetëm periudha si drejtues në disa shkolla tetëvjeçare dhe në të mesmen, për ta ngritur në sferën më të lartë të vlerësimit si njërin nga kuadrot më të sukseshëm në rrethin e Durrësit.

       Hamit Shehu, drejtues energjik shkolle, i cili ka dhanë një kontribut të shquar në transformimin e shkollave të krahinës. Kontributi i tij 17-vjeçar në drejtimin e shkollës së mesme të ishmit, ëshë fakt kuptimplotë i punës së tij të përkushtuar.

    Në vazhdën e kuadrove shumë të suksesshëm të shkollave të krahinës ia vlen të pëmenden edhe drejtues shkollash si Hysen Kapxhiu, Fatime Doda, Viktor Plaku, Agim Muharremi, Idriz Demiri, Jetmir Xhixha, Altin Dervishi etj.

     Kur flasim për Ishmin patjetër duhen përmendur me konsideratën më të lartë të lartë dy figura, që i bëjnë nder kësaj krahinë të shkëlqyer. Fjala është për artistin e shquar, piktorin me përmasa ndërkombëtare, Ibrahim Kodra, i cili në amanetin e tij theksoi se dëshiron të prehet në vendlindjen e tij të dashur, në Ishëm, gjë e nderon lart këtë krahinë dinjitoze.

    Kjo trevë me të drejtë krenohet edhe me njërin nga bijt e saj të shquar, dëshmorin Rexhep Mezini (emrin e të cilit mban shkolla e mesme e Ishmit). Një fakt kuptimplotë flet qartë për këtë intelektual, që e priste një e ardhme e madhe. Në vitin 1938, Ministria e Arsimit e Francës, shpalli një konkurs ndërkombëtar në lëndën e matematikës. Rexhepi e dërgoi zgjidhjen në adresën e duhur. Siç dihet rrethanat e kohës, do ta kalonin në plan të dytë këtë konkurs. Por çudia nuk do të vononte. Në vitin 1947, Ministrisë së Asimit e të Kulturës të Shqipërisë, i vjen njoftimi nga Parisi, ku ndër të tjera thuhej: “Studenti shqiptar Rexhep Mezini është njëri nga fituesit e Konkursit ndërkombëtar, të vitit 1938, prandaj është i lutur të paraqitet për të marrë çertifikatën dhe shpërblimin e rastit”. Për fat të keq drejtuesit e atëhershëm në Tiranë nuk e vunë ujin në zjarr dhe kështu u la plotësisht në harresë, kjo ngjarje mjaft domethënëse.

        Me rastin e këtij promovimi dinjitoz kam dëshirë të ngre një shqetësim, në dukje i vogël, por me nëntekst të madh. Lidhur me të do të perifrazoj të madhin e të paharruarin Dritëro Agolli, i cili gjatë një bisede, është  shprehur: “Gjithmonë e më tepër, po më bën përshtypje një fakt tashmë i rëndomtë, saqë dashje apo pa dashje, jemi bërë vasal të tij. Me orë të tëra rrimë nëpër kafene, s’lëmë njëri pa marrë nëpër gojë, por, kur vjen puna për të thënë një fjalë të mirë për dikë, apo për ta vlerësuar për kontributin e tij, ngurojmë, duke shprehur hapur hipokrizinë tonë. Sa më parë të ndryshojmë në këtë drejtim, aq më mirë do të ishte për shoqërinë”.   

       Duke jetuar në një epokë globaliste harrohet në ekstrem kontributi i atyre që kanë dhënë dhe japin gjithçka për popullin dhe atdheun, gjithashtu edhe në fushën e arsimit e të kulturës. Me sa jam i informuar, shumicës së njësive bashkiake në të gjithë vendin, nuk u bie ndër mend se arritjet në të gjitha fushat janë bërë me mund, me djersë, shpesh edhe me sakrifica të mëdha dhe është në nderin e shoqërisë së sotme që të të vlerësojë me dekorata e tituj, pse jo edhe materialisht, ata që nuk kanë kursyer dhe nuk kursejnë asgjë për të.

      Edhe një herë me sinqeritetin më të madh përgëzoj tre autorët, zz. Agim Lika, Shezair Kërtusha dhe zj. Laureta Kulla, të cilët i kanë dhuruar jo vetëm Ishmit, por edhe vendit këtë vëllim me vlerë të madhe. Nuk është tepër të theksohet se një vepër e tillë dinjitoze do të nderonte, jo vetëm biblotekat e kuadrove të arsimit, por edhe çdo qytetar ishmak, madje edhe përtej.

                                                                                                                                             Ju faleminderit!

                                                                                                                                                Nikolla  Sudar,

        Durrës, më 19 shtator 2025.                                         historian e përkthyes, “Mjeshtër i madh”.