MYSLIM MASKA: NJË ZË I VEÇANTË POETIK…

Prof Dr Fatmir Terziu
Sep 2
6 min read

KUJTIMIT TË MIKUT TIM TË PAHARRUAR, GRIGOR JOVANI

NGA MYSLIM MASKA

Sa herë na vjen në dorë një vepër e bukur artistike është e natyrshme të gëzohemi

Shkruan Myslim Maska.

Kjo për faktin e thjeshtë, se në kohën tonë shkrimtarët janë bërë aq të shumtë sa sfidojnë edhe poetët vietnamezë, dhe aq shumë “Τalente të mëdhenjë” janë shfaqur sa hutohesh dhe s’di kujt t’i vësh kurorën e dafinës.Që ka vërshime kjo s’ka asgjë të keqe përveç të mirës, por çështja është inflacioni!

Krijimi i një psikologjie të tillë, i mosvlerës për vlerë, i bakrit për flori, është një sëmundje serioze mjaftë e rrezikshme dhe e dhimbëshme, do të thosha është një atentat, një krim i madh që i bëhet letërsisë dhe artit cilësor, me ose pa dashje.

I përmenda këto si një kundra-punto për të ardhur tek libri me një titull të gjetur, poetiko-metaforik “Punishtja e ëndrrave” i poetit Grigor Jovani. Ky libër del në dritë pas shtatë vitesh nga botimi i librit të parë me poezi “Botë pa dashuri” Përse një vonesë kaq e gjatë?-Arsyet mund të jenë të shumta, por , sipas mendimit tim është kriza e kohës dhe kriza e personalitetit.Kemi një fakt. Pas vitit 90-të, i gjithë vendi u përfshi në një krizë të përgjithëshme ekonomiko-shoqërore, e cila domosdo u shoqërua me një krizë të përgjithëshme shpirtërore Patjetër u prekën nga kjo krizë edhe krijuesit si pjesa më e prekshme, më e ndjeshme, më e dridhshme e vibruese e shpirtit njerëzor. Po t’I hedhim një vështrim të shpejtë “Historisë së letërsisë botërore” , do të vëmë re se pas çdo lloj krize të madhe kanë lindur mënyra të reja të perceptuarit dhe konceptuarit të realitetit, të cilat tentojnë të ndërfuten , të zhbirojnë, zbulojnë dhe abstragojnë mënyra të reja të shkruari , mënyra të reja të interpretimit të diagramave të shpirtit të njeriut dhe të shoqërisë.

Pikërisht në këto periudha krizash janë shfaqur manifeste të rrymave të reja letrare, të cilat i kanë sjellë vlera të reja të pallogaritshme, poezisë, prozës, dramës dhe gjithë artit në përgjitësi në plane kombëtar e botëror.

Në këtë kontekst, vonesën shtatë vjeçare nga libri në libër jo vetëm nuk e quaj të dëmshme, por një akt tepër sugjestiv, gjë që e çoj autorin tek majaja e formave dhe e kristalizimit të stilit të tij artistik. Unë mendoj se krijuesit e vërtetë seriozë edhe kur nuk ka kriza ekonomiko – shoqërore duhet t’i vetshpikin ato në kuptimin e riballafaqimit të vetes në raport me të tjerët (në plan kombtar dhe të përbotshëm), për të bërë një bilanc, për të mënjanuar ripërtypjen, monotoninë dhe njëtrajtshmërinë e të shkruarit në veprat e tyre.

Libri “PUNISHTJA E ËNDRRAVE” është arkitektuar nga autori me gjashtë korpuse dhe 146 dritare. Konkretisht kemi gjashtë cikle: Fërshëllej, Burimet rrjedhin, Hotel parajsa, Rezidenca e qiejve, Koha e karnavaleve dhe ishulli i erërave. Me përjashtim të ciklit “ishulli I erërave” ku janë studiuar dhe menduar mirë motivet për personalitete të shquar artistik e politiko- shoqëror si Çarli Çaplin, Majakovski,, për i. Kadarenë, për V. Zhitin, Pinoçeti, Gonxhe Bojaxhiut etj.në ciklet e tjerë nuk ndodh një gjë e tillë. Fare lehtë motivet e njërit cikli mund t’I përfshish në ciklin tjetër. Por më duket se pak rëndësi ka se ku është floriri në kodrën matanë apo këtej lumit. E vrteta është se gjejmë poezi të ndjera artistikisht të shpërndara në të gjitha ciklet. Larmia tematike në librin “Punishtja e ëndrrave “ ka një diapazon mjaftë të gjërë nga poezia intime lirike e gjer tek poezia thellësisht shoqërore – filozofike. Për format dhe sintaksën poetike mendoj sedo të qe me interes të analizoheshin nga studiuesit e letërsisë.Do dëshiroja të ndalesha pakë vetëm në dy poezi nga shumë poezi që më kanë pëlqyer. Poezia e parë është kompozuar me pesë vargje, që një poet tjetër ndoshta do t’a shkruante me pesëmbëdhjtë vargje a më shumë:

Luante me time bijë/ kukafshehti/

Pa zë.../ U fsheh\ dhe s’e pamë më. (Im Atë)

Më duket s’ka nevojë për koment.Lexuesit i vetndizet fantazia. Në poezinë tjetër që do e citojë më poshtë me titull “Burimet rrjedhin” të çudit mënyra e re të perceptuarit të realitetit, këndvështrimi origjinal dhe tepër i emancipuar i një fenomeni shoqëror bashkëkohor në raportin femër mashkull ose e kundërta. Të gjithë ne, pa përjashtim(ose me ndonjë përjashtim të rrallë), na pëlqen, duam, sepse kështu është ngulitur thellë në ndërgjegjen tonë, mbase dhe nga tradita, që gruan, dashnoren. Për dashnoret s’e kam fjalën për moshën time e përpjetë, por për të rinjtë, megjithëse Stendali thotë se më të rreyikshëm janë pleqtë. Pra, duam që gratë,dashnoret, t’i kemi pronë të patundur private, siç kemi kostumi n, bibliotekën, makinën, një copë toke me tapi ose një shtëpi që kemi në Shqipëri, sepse këtu i kemi me qera. Ja se ç’thotë poeti GRIGOR JOVANI: Dashurinë që buronte gjiri yt/ Erdhi njjë kohë/Që shpirti im/ s’e nxente/ Nisi ta pikojë/ nga dejet./ E mblodha pikë- pikë/ Që t’ia dhuroj / Atij që do dashurosh/ Pas meje.

Poezitë e realizuara bukur artistikisht në vëllim janë të shumta. Do përmëndja disa prej tyre: 1 Prill, Punishtja e ëndrrave, Starti, Loja, Fëmija i vogël, Kuajt, Vdekja, Im Atë, Ujqërit, Kur?, Gruaja ime, Triptiku, Rrjeta, zjarri, Burimet rrjedhin, Netët, Hotel parajsa,

Bota , Viktimë, Dallëndyshja,, Rezidenca e qiejve, Tatuazhi,,Mikesha e vjetër, Prindi,

Mali me gropa, Ishulli i erërave, Përse?, Gjyqi i fundit etj.

Poeti Grigor Jovani ka tërhequr vëmëndjen e poetit dhe prozatorit Nase Jani që eshtë njëkohësisht redaktori dhe botuesi i tij, të Belul Korkutit(doktor i shkencave), të poetit dhe studiuesit të letërsisë Foto Malo, të shkrimtarit Pirro Loli, ndërsa poeti dhe prozatori Robert Goro në shkrimin shoqërues me rastin e botimit të një cikli me poezi në o monopate{TRIBUNA ndër të tjera thotë...”Grigor Jovani luan me poezinë e tij, sepse e ka nënshtruar plotësisht atë, vendos ai se në ç’monopate apo bulevarde do ta shpjerë, sa hapsirë do t’i lejojë e në ç’hapsirë do t’i lejojë e në ç’ oktavë ta ngrejë apo ta ulë zërin.Në cikin e tanishëm të bën tmerrësisht përshtypje një ndjenjë tepër e hollë autosarkazme, produkt i sikleteve e derteve që i rezervon njeriut koha e sotme, të cilën Grigori - njeri, kam mendimin se e përballon me një farë fataliteti”...Nga sa thamë lind pyetja: Cila është e veçanta e poezisë të Grigor Jovanit?

Sipas meje, ajo që e shqetëson dhe e trondit poetin është si jeta dhe ëndrra me ankthet me shqetësimet dramatike që flenë brenda tyre. Ky është trualli ku gërmon e zbulon poeti, pa u trembur nëse do gjej aty shpirtra vibrues të dashuruarish apo dhimbje të pafundme njerëzore. Në fund të fundit ky është misioni i poetit në përgjithësi. Kjo është esenca e vëllimit poetik “ Punishtja e ëndrrave “. Grigor Jovani është pa dyshim një zë i veçantë në poetikën shqipe. Sigurisht s’do ishim objektiv nëse do mohonim pararendësit e kësaj mënyre të shkruari si në rrafshin botëror dhe atë kombëtar. Pavarësisht nga kjo, poezia e tij na

rrëmben e na bën për vete me autocintetin dhe me nuancat e reja që sjell si: dhimbja njerëzore, sinqeriteti, naiviteti gati fëminor ( shpesh herë) , ekstrati d.m. th.

Kocentrati poetik dhe thjeshtësia e të shkruarit janë thelbi i poezisë së tij. Poezia e Grigorit ka një qartësi dhe transparencë që të habit, ka humor e sarkazëm, siç ka edhe një ngashërimë të padukshme të shkrirë me një lojë cinike që bëhet brënda dilhemave shpirtërore të njeriut të ndershëm e të drejtë me padrejtësitë çnjerëzore. Pra ka refleksione dritëzash nga përthyerjet që bëhen në prizmat poetik dhe jetësor.

Syri i hollë vëzhgues, depërtimi në labirinthet dhe të fshehtat e shpirtit të njeriut, seleksionimi, përzgjedhja, veshja me një vello të butë hënore e motiveve jetësore të ngritura në art i japin poezisë së tij brishtësi, freski dhe veçanti. Poezia e Grigor Jovanit është jashtë çdo lloj proliksiteti e përshkrimi që e gjejmë rëndom në poezinë e sotme. Përgjithësisht poezia e tij kompozohet me ca penelata të shpejta ( por jo të nxituara d. m. th. Të studiuara e të menduara mirë), si tek impresionistët mbi bazën e një mikrofabule, një gjetje origjinale poetike dhe me një mbyllje befasuese që të bënë të biesh në mendime. Mirë na bënë të gjithëve të marrim pakë shqetësim, dhimbje, Dashuri dhe mënçuri nga poezia e tij. Dhe sidomos me tre librat e fundit të mrekullueshëm artistikisht, si “ Blu e thellë “, “ Vreshtat e Dionisit”, dhe “ Arqipelagu i grisë”, të cilin e botoi një muaj para se të largohej nga kjo jetë. Dritë e pastë ... se dritë i la kësaj bote me veprën e tij artistike. Me shumë DHIMBJE,MYSLIMI.

Athinë, Gusht, 2025.