
“Mitin e Sizifit “ i Albert Kamy-s
Miti i famshem i perendive greke , eshte pjese e fjalorit letrar , politik dhe i bisedave te niveleve me te larta te c’do natyre qofshin . Sizifi i denuar , nuk e arrin kurrre shlyerjen e denimit , per te ngjitur gurin ne majen e malit . Sa arrin afer majes , guri i mposht forcat e Sizifit dhe gjendet periodikisht ne fund te rrepires , ose ne nje pike “delta x ” , por kurre ne maje te rrepires . Vijon perpjekja e mundishme , per te ngjitur gurin ne maje , por perseritet situata e dites para ardhese . Tendenca e gurit eshte te rrukulliset , ne drejtim te kundert , nga ajo , qe e shtyn Sizifi fatkeq . Keshtu ndodh , sepse eshte graviteti , forca universale e renies se lire te trupave . Perballe ketij ligji te hekurt , Sizifi mbetet inferior dhe skeptik .
Vepra “ Miti i sizifit “eshte e gjinise ese kritike . Autori flet ne vete te pare duke i bere nje analize te thelle anatomose dhe fiziollogjise se njeriut , por jo ne kuptimin biollogjik , por ne kuptimin filozofik dhe psikollogjik . Vete autori kryen analiza te thella dhe jep percaketime fillozofike , per njeriun si qenie shoqerore , per mardheniet shoqerore , per nocionin e te vertetes , te absurdit , te genjeshtres , te ndershmerise te Don Zhuanizmit dhe te tera fenomene , qe e lidhin njeriun me mjedisin rrethus . Personazhet e veprav e letrare , te kujdo qofte , jane te ngarkuar me karakteristikat , qe percaketon eseja e Kamyse . Krijusi letrar personazhet me muskuj i vesh me karakteristikat jetesore , qe u pershtaten . Na jep ate pjese te jetes , qe autori deshiron .
Vepra, ne shqip, eshte botuar ne vitin 2016 , nga shtepia botuse “Fan Noli” shqiperuar nga Petrit Sinani . Letraret , te vjeter dhe te rinj , kane nevoje te njohin anen psikollogjike te personazheve , mbi veprimet e te cileve ndertojne veprat e tyre . Nepermjet kesaj vepre mesohet cili eshte formati psikologjik i nje personazhi te dhene dhe si evolon ai ne jete , kryesishrt ne marrdhenie me njerzit . Shkrimaret e dine sa e veshtire eshte te hysh ne boten e brendeshme te personazhit. Ne rraste ekstreme nje personazh , me vlera pozitive , ngarkohet me psikollogji te renduar dhe e kunderta . Ne kete veshtrim ana teorike dhe filozofike e zhvillimit te personazhit e kanalizon ne hulline , qe i pershtatet karakterit. Nje nga keto vepra teorike eshte vepra , qe kemi ne studim .
Autori i kesaj vepre , me permbajtje te spikatur filozofiko- psikollogjike, eshte kujdesur t’u japi shkrimtarve tiparet baze te personazheve , mbi te cilet ndertojne veprat e tyre . Personazhi , simbas Kamyse , vecohet nga konceptet , qe ka , per absurdin , per te verteten , per genjeshtren , per interesin dhe karakteristika te tjera , qe e lidhin me boten , me shoqerine , me familjen . Nje shkrimtar i pjekur , keto nocione jetesore , i ka provuar , ne vete qenien e tij dhe ne c’do rrast futet ne lekuren e personazhit te vet dhe flet me kopetence , ne emer te tij . Me nje shkrimtaruc , puna ndryshon . Ai nuk futet ne lekure , por e vizaton personazhin dhe nje personazh i vizatuar , as leviz as flet , por vetem ekziston ne letren e bardhe te studios te shkrimtarucit . Kjo eshte nje nga menyrat skematike te paraqitjes se botes , qe ka ulur dhe vijon te uli lexushmerine e letersise te prodhuar ne kembe e ne dore , pa analize psiko-filozofike.
Kjo anlize nuk realizohet ne forme skolareske , por e zbulon vete zhvillimi jetesor , neper biseda , veprime konkrete , monologje ; te tera te thjeshta , rrafsh me token . Artistikja eshte e shkrire te thjeshtesia natyrale . Kjo eshte letersia klasike dhe kjo eshte kerkesa imediate e letersise ne te gjitha kohrat ; ne skemat , qe na rekomandon Kamyja , te vepra ne studim .

Vetvrasija vazhdon te mbetet nje problem i madh filozofik , duke gjykuar ne se jeta ja vlen , per te jetuar . Shprehja e fameshme hamletiane “ Te rrosh apo te mos rrosh kjoi eshte ceshtja “, i ka dhene zgjidhje filozofia kohore , ne favor te jeteses . Shumica dermuse e njerzve perpiqen ne jete te gjejne te verteten dhe te drejten . E kunderta e te vertetes eshte absurdi . Edhe absurdi , gjen perkrahje dhe ekzistence, por rezulton i humbur , ne nje bote me perpjekje , per te pare jeten me perparesi ndaj vetvrasies . Vetvrasjet vine gjithnje duke u rralluar . Ndarje e njeriut nga jeta , e aktorit nga dekori , qe ka pergatitur vete , perben ndjenjen e absurdit. Ne nje bote pa iluzione dhe pa te verteta , njeriu ndihet i huaj. Keto jane disa deduksione te autorit , per te vertetn , absurdin dhe vetvrasjen . Keto deduksione shtjellohen me analiza me praktike , gjat vepres , qe eshte 208 faqe .
Problemin e jetes dhe vdekjes , Kamy nuk ja le mitit arkaik , por e trajton ne frymen e filozofise kohore . Kjo nisme perben vleren e madhe intelektuale , qe merr libri filozofik , qe po diskutojme . Jeta nuk eshte mit , por miti eshte metafore e jetes .
Simbas vleresimit tim , shqiperusi ka bere nje pune te lavderushme . Kete ma lejon ta shpreh intuita ime , prej lexusi . Kjo eshte veper e veshtire , plot me pastulate , figura stilistike , percaketime te pa tjetersushme . Jane keto arsye , qe e vleresoj si veper shume te veshtire , per shqiperim dhe qe Z. Petrit Sinani ja ka dale , te na japi nje “Sizif “ te plote , orgjinal dhe ne pershtashmeri me larmine gjuhesore te shqipes zyrtare .
Autori e ka ndare vepren ne 4 sytha : Arsyetim absurd. Njeriu absurd, Krijimtaria absurdhe dhe Miti i sizifit . Mitit i ka lene vetem 19 faqe , pavaresisht , qe mban titullin e librit.
Me kete permase , qe i ka lene mitit , autori na ben me dije , se miti eshte perdorur si metafore jetesore . Ai perseri mbetet mit , per periudhen parahistorike , qe eshte krijuar , por libri nuk eshte mit . Eshte veper filozofike , nga A-ja te Zh- ja . Miti eshte perdorur , per metafore te jetes te sejcilit frymor mbi toke . Kjo metafore e zberthyer , perkthehet ne jeten e sejcilit , plot mundime dhe sakrifica , per te arritur nje objektiv , qe njeriu i gjalle e ve detyre vetes . Shumica e ketyre objektivave nuk arrihen . Njeriu mbetet nje Sizif , por i kenaqur nga jeta , deri sa eliminion vetvrasjen . Ne pjesen e analizes te Mitit , autori , brenda te 19 faqeve , na jep nje analize siperfaqesore te shkrimtarit te famshem , Kafka .

Per veprimtarine letrare te Kafkes , autori shprehet : “ I gjithe arti i Kafkes , eshte ta detyroje lexusin ta rilexoje “ ( Faqe 191) .
Kemi te bejme me nje opinion , qe nuk lejon asnje koment . Vete Kamy eshte nje bashkudhetar besnik i prodhimit te Kafkes se madh . Autori jep shkurtimisht permbajtjen e romanevet kafkane , “Procesi “ dhe “Keshtjella “ . Per karakteristikat e shkrimeve te Kafkes , autori shprehet : “ Kafka shpreh tragjedine , nepermjet te perditshmerise dhe absurdin , nepermje llogjikes “ .
Kjo karakteristike e romaneve te Kafkes , eshte keshille e Kamyse , per romancieret e rinj . Brenda perditshmerise te zakonshme , duhet te gjejne dhe te pershkruajne tragjiken . Brenda perditshmerise ndodhet dhe absurdi , por ai nuk flet vete . Ate e zbulon llogjika e bashkebisedusve , qe drejtohen nga romancieri , simbas kigjit universal absurdi pengon zhvillimin shoqeror dhe natyror.
Duke analizuar perfundimet e dy romaneve kafkane , autori yne , konkludon : “ C”do kapitull eshte nje deshtim , por dhe nje fillim nga e para . Eshte fjala, per kembengulje.... Sa me ekzaltuse eshte jeta , aq me absurde eshte ideja se mund ta humbesh “ ( F 196 ).
Kamy , mitit sizifjan i ka dhene kuptimin kohor. E ka cmitizuar . E ka futur brenda qenies njerezore .Nje Sizif , qofte dhe gjysem perendi , do te qendronte mbi njerzit e thjeshte , shkrimtari e ka barazuar me frymoret , duke u bere jo vetem i barabarte , por dhe teresisht i besushem . Shkrimtaret e shquar , jane gjithmone modest , sepse modestise i jane falur personazhet e tyre . Kamy nuk merr shkopin dhe te spjegoi njeriun , ne tabelen e zeze . Ai flet perpara filozofeve . Konsultohet gjeresisht me ta dhe analizon njeriun psiqik , kryesisht sipas problemit kyc te filozofise : A ja vlen te jetohet dhe si duhet te evitohet vetvrasja .” Kuptimi i jetes eshte problemi me i ngutshem... Njeriu rralle e vret veten . Do te thote se ke mbetur prapa nga jeta . Te jetosh natyrshem nuk eshte e lehte “ Ky eshte thelbi i “Sizifit “ te Kamyse ( F. 17-18 ) .
Thelbesor mbetet koncepti , per jeten dhe vetvrasien . Jeta eshte e veshtire , prandaj eshte e bukur dhe ne progres te vazhdushem . Eshte e veshtire sa dhe guri i Siuzifit , por duke qene e veshtire , ja vlen te kerkohet nje jete e lumtur , qe ekziston , por nuk dihet se ku . Vijon kerkimi pa fund dhe me pafundesi perfytyrimesh . “Ne nje bote pa iluzone dhe pa te verteta , njeriu ndihet i huaj” ( F 19 ) .
Autori na spjegon se ne jete absurdja , shpresa dhe vdekja replikojne me njera tjetren . Te tjere filozofe na kane spjeguar se “shpresa vdes e fundit “ . Ambicja , per nje jete cilesore mbetet , ne qender te vemendjes se njeriut .
Te njeriu shkruan autori ka gjithnje dicka , qe nuk e kapim dot , por Ai thote se i njef njerzit , nga veprimet e tyre , nga sjelljet , nga rrjedhojat e qellimeve te tyre ne jete . Te njohesh njeriun , nekupton boten e tij te brendeshme . Nje aktor , shkruan autori , mund ta shofesh shume here ne te njejtin rol dhe te mos arrish ta njohesh . E njef , kur analizon te tera rolet , qe ka lojtur ne teater . “Njohia e vertet eshte e pa mundur . Vetem mjedisi mund te njihet “ ( F25)
Me kete shprehje autori hyn ne fazen didaktike , per krijusit , por nuk merr rrolin e mesusit autoritar , por keshillon me modesti . Krijusi , per tipat dhe karakteret duhet te niset nga mjedisi , qe mund te njihet me lehte . Karakteret formohen brenda mjedisit dhe ne pajtim me te . Jeta eshte e mbushur me karaktere te kunderta.
“Njerzit gjithashtu prodhojne jo njerezoren .Ne disa caste qartesie aspekti mekanik, i veprimeve te tyre , pantonimat e tyre te pakuptimta , bejne idiote gjithcka , qe i rrethon “ ( F 31 )
Ne kete keshille , per krijusit e veprave te medha , autori , na ben me dije , se njerzit ne jete luajne teater pa ze dhe veprimet e tyre te pa kontrolluara e cojne jeten ne situata idiote , por me rrezikshmeri te larte . Populli yne ka proverbin e goditur , mendja ben kala , mendja ben hata .
Autori eshte marre edhe me fenomenin e vdekjes , si faze jetesore , qe nuk mund ta shmangim . “ Njerzit i ruhen vdekjes , por te gjithe jetojne , sikur asnje te mos e njifte . Kjo ndodh sepse nuk ekziston pervoja e vdekjes “ .( F32 )
Kemi degjuar shume percaketime , per fenomenin vdekje . Autori na i ka dhene vdekjen si fenomen , qe nuk vjen nga ndonje pervoje . Nuk ka si te kete nje pervoje , per kete faze fundore te jetes . populi yne e ka shprehur tamam , keshtu , por me fjale te tjera . Nuk ka ardhur njeri nga bota e pertej varrit , eshte shpreja omanistike e popullit tone .Jeta ndeshet edhe me absurden dhe jo rralle here . Absurde quhet nje veper e pa mundur , por dhe kontradiktore . Absurdia nuk eshte brenda njeriut dhe as e sundon jeten , por ekziston si perjashtim i llogjikes .
Nuk mund te operohet me nje veper filozofike , pa percaketuar qendrimin ndaj Zotit . Autori shprehet se “ Njeriu eshte viktime e te vertetave te veta “.Ai nuk mund te shkeputet prej tyre . Kur arsyetimi njerezor , nuk ka rruge spjegimi , njeriu i drejtohet Zotit . Ky veshtrim ndodh , per te arritur te pa munduren . Qendrimin ndaj ketij problemi madhor , autori i jep kete pergjigje :
” ... Atij duhet t’i besojme edhe ne se ai nuk perkon me asnje nga kategorite tona racionale . .. Per te krishteret vdekja nuk eshte fundi i gjithckaje dhe ajo ka me teper shprese se vete jeta , qofte dhe kur gezojme shendet te plote dhe shprese .” ( F. 65 )
Vihet re me sa elokuence dhe besushmeri na i paraqet kete problem kardinal , kur , kane qarkulluar mendime nga me absurdet . Autori u le shteg te tera besimeve te zhvillohen , ne te gjithe gjeresine e mundeshme , qofte dhe kur bien ndesh me idete racionale , qe nen kupton shkencen . U provua qendrimi antifetar , ne shtet staliniste te lindjes . Populli nuk e miratoi kete thirrje anti Zot dhe sot te tera keto shtete gezojne lirine absolute te besimit fetar .
Njeriu duhet ta mbroi ate , qe e quan te vertete , madje dhe kur nuk me pelqen , duhet ta mbeshtes theksoin autori . Liria e mendimit dhe e veprimit , rrjedh ne perpjekje , per mbrojtjen e te vertetes . Ja si e percaketon lirine absurde , autori yne :
“ Te jetosh do te thote te besh te jetoi absurdja. Jeta duhet te jetohet sa me miire , ndryshe nuk ka kuptim ... Sipas menyres se vet , vetvrasja i jep nje zgjidhje absurdes .. Une mund te provoj vetem lirine time . Skllavrit e lashtesise nuk i perkisnin vevetes . Por ata e njifnin lirine . Njeriu absurd eshte i kundert me njeriun e ripajtuar” ( F90 ) .
Me kete postulat nenkuptojme se njeriu absurd jeton ne jeten e akullt , ku asgje nuk eshte e mundur , por gjithcka jepet dhe pertej tij eshte shkaterrimi dhe hiçi.
Te jeshe i lire duhet te te karakterizoje ndjenja e revoltes , per te neutralizuar absurdin , te pa frytshim , te pa shpresin . Autori arrin ne konkluzionin universal : Rendesi nuk ka te jetosh mire , por te jetosh gjate .
Lidhur me kete problem , autori i jep spjegim , nocionit te hicit :
“ Ne nje nga aspektet e tij , hici perbehet saktesisht nga shuma e jeteve te arthme , qe nuk na pekasin neve “ .
Ne konkluzion te keti sythi autori shkruan : “ Une nxjerr nga absurdia tre perfundime , qe jane , revolta ime , liria ime dhe pasioni im .. Ekziston dicka ,qe ja vlen te jetosh mbitoke , si per shembull , arti , virtyti , vallja , muzika, arsyeja “ ( F99 )
Ne kete syth autori gjen forca njerezore , qe e mundin absurdin , sic jane ato , qe permendem ne paragrafin me siper .Njeriu absurd eshte ai , qe nuk ben asgje per perjetesine. Veprimi i tij perjashton c’do mendim , vec mendimit te vet .” Ne nje bote absurde vlera e jetes matet me shterpesine e saj “ ( F 107 )
“Po qe se njerzit vetem do te dashuronin , gjerat do te ishin shume te thjeshta . ...C’do qenie e shendeteshme deshiron te shumfishohet . Keshtu ndodh dhe me Don Zhuanin . Ky dashuron nje grua . Nje grua e bukur dashurohet , por Don Zhuani dashuron edhe nje tjeter dhe kjo nuk eshte e njejta gje . Disa jane bere , per te jetuar , te tjere jane bere , per t’u dashuruar . Don Zhuani nuk mund te koleksionoje grate Ai do te kaloi sa me shume dhe bashke me to , ai shteron dhe shanset e jetes se tij “ ( 112 )
Donzhuanizmit , autori i ka kushtuar nje syth te gjate , ne liber . E karakterizon vesin me te demshem shoqeror , qe lidhet jo vetem me jeten boshe , qe cifti i imponon njeri tjetrit , por me humbjen e energjive pozitive , per krijimin e familjeve , bazen e shtimit progresiv dhe pa limit te shoqerise.
Nje kapitull i rendesishem eshte “ Filozofia dhe romani “ Ja si shrehet , per krijusin : “ Te krijosh do te thote te jetosh dy here “. Na jep dhe nje citat te Niches :” Ne kemi artin , per te mios vdekur nga e verteta “ . Te tera keto percaketime , krijojne nje atmosfere shume ekzigjente te krijusit , vecanerisht te romancierit . Ne nje arsyetim te gjate te veprimtarise krijuse , konkludon : “ Ideja e nje arti te shkeputur nga krijusi eshte jo vetem i vjeteruar , por shume i gabuar.. Artisti dhe mendimtari angazhohet dhe ndryshon vetveten dhe vepren e tij. Vepra e vertet artistike , eshte gjithmone e permasave njerezore . Krijusi edhe ndien edhe mendon.Ne se ndonje art eshte privuar nga dhenia e keshillave , kjo eshte muzika . I ngjan aritmetikes . Ata , qe rrezohen rruges , nuk meritojne te mbijetojne . “ ( F148 /152)
Nga sa pame ne kete kumtese modeste , Vepra e Kamyse “ Miti i Sizifit“ , eshte nje kontribut me vlere te madhe , ne filozofine e letersise . Percaketon korrnizen e karaktereve dhe e tipave , mbi te cilet ndertohen veprat letrare , kryesisht romanet . Vepra nuk kufizon lirine krijuse te romanciereve , por i nxit ata te hyjne thelle , ne te fshehtat e jetes , qe na rrethon dhe mundesia e ndryshimit te saj , ne favor te zhvillimit te pa nderprere shoqeror .
Kur romancieri i hyn punes , per te shkruar nje roman , duhet te mbaje parasysh , qe nepermjet tregimit dhe bisedave te thjeshta , ka pershkruar filozofine , qe karakterizon kohen , per te cilen behet fjale .
Illo Foto- studjus , ne NY- Qershor 2021
Një koment i thelluar që detyron të rishikosh qendrimin ndaj jetës, ekzistencës. Më tërhoqën vemendjen disa thënia të forta, të cilat do nuk do fytesh në mendine. Ndalemi tek njëra:
(autori yne , konkludon : “Çdo kapitull është një dështim , por dhe një fillim nga e para . Është fjala, për këmbëngulje.... Sa më ekzaltuse është jeta , aq më absurde është ideja se mund ta humbësh"). Një konkluzion i shumë interpretimeve, por unë e lidh me jetën e njeriut. Dhe them: "Çdo njeri është një dështim (sepse në fund vdes), por dhe një fillim (lindjet e fëmijëve), etj). Pra, njeriu i rtitur e di që gjatë jetës do ketë të mira por dhe shumë vështirësi, vuajtje, halle, padrejtë…