Mexhid MEHMETI: “Hëna mbi bar” – zgjedhje

POEZIA E PLAGËS QË REFUZON TË HARROJË

(Nehas SOPAJ: “Hëna mbi bar” – zgjedhje)

Nga Mexhid MEHMETI

Nana si mit dhe si plagë

Libri poetik “Hëna mbi bar” i Nehas Sopajt është një rrëfim i dhimbjes së brendshme dhe i historisë kolek-tive të plagosur, nuk është thjesht një përmbledhje tekstesh të shpërndara, por është një organizim poetik i kujtesës personale, i dhunës së pësuar, i ikjes dhe mallit, i humbjes dhe i rezistencës. Përmes një gjuhe shpesh të ngarkuar me metafora dhe refrene të ripërsëritura, Sopaj ndërton një poezi që e detyron lexuesin të përballet me kujtesën e jo ta shmangë atë.

Një nga kolonat kryesore të librit është figura e Nënës. Cikli “Pa Nanë” shndërrohet në një elegji të zgjatur ku përzihet intima me mitiken. Poezitë si “Nana. Ora e ndalur”, “Katër vite më vonë” apo “Vetmia” nuk janë thjesht kujtime familjare, por janë ikona të përbashkëta të dhimbjes që lexuesi mund t’i bëjë të vetat. Nana shfaqet si dritë dhe si mungesë, si kujtim i vyshkur dhe njëkohë-sisht si bekim i pashuar. Këto poezi i japin librit një ton ritualik, thuajse liturgjik, ku dhimbja e humbjes është e përhershme, por njëkohësisht edhe burim i forcës për të qëndruar.

Historia si dhimbje kolektive

Përtej plagës personale, poeti Nehas Sopaj e lidh poezinë me fatin historik të kombit shqiptar. Tekste si “Karadak Mahalla”, “Golgota shqiptare”, apo “Bllaca 1999” janë shembuj sesi poeti rikrijon një kronikë poetike të dhimbjes. Ato nuk janë thjesht përshkrime dokumentare, por ritrajtim metaforik i përvojës së dhunës, dëbimit dhe humbjes së dinjitetit. Në to gërshetohen imazhe biblike, toponime të njohura dhe simbole të natyrës, për të ndërtuar një poezi që e universalizon traumën.

Në shumë vargje të tij shfaqen korba, gjarpërinj, flutura, zjarre e detra të stuhishëm. Këto figura të natyrës shërbejnë si simbole të një apokalipsi të përhershëm që kërcënon jetën individuale dhe kolektive. Autori përdor një gjuhë të ngjeshur dhe shpesh të zymtë, por jo për të humbur shpresën - përkundrazi, për ta mbajtur gjallë kuj-tesën dhe për të ruajtur një vigjilencë morale. Në disa ras-te, refreni shfaqet si këngë brenda këngës: “Jeta ime është ujë që lëviz me vrull, në çdo hormon” - një shembull i mënyrës se si Sopaj ndërthur intimen me universalen, trupin me historinë.

Në tekstet e tij ndihen jehona të poetëve botërorë si Lorka, por edhe zëra shqiptarë që kanë shkruar nën dhunë e përjashtim. Poezitë si “Zjarri që ha dhe pi veten” dialogojnë me fatin e poetëve që nuk u kursyen nga historia. Ky intertekstualitet e vendos Sopajn në një rrjedhë poetike të hapur dhe e bën librin të lexohet jo vetëm si dëshmi kombëtare, por edhe si pjesë e një tradite më të gjerë letrare.

Forca kryesore e librit kujtoj se është sinqeriteti moral dhe ai emocional, ngase poezitë për Nanën, fjala vjen, janë ndër më të fuqishmet që janë shkruar në këtë temë në poezinë shqipe të viteve të fundit! Gjithashtu, tekstet si “Golgota shqiptare” dhe “Karadak Mahalla” krijojnë lidhje të pazgjidhshme mes kujtesës individuale dhe asaj kolektive. Ndërkaq, sipas mendimit tim, Kufizim kryesor është dendësia e metaforave, siç janë: vargjet e gjata dhe ngjeshja e tepërt stilistike që mund ta mbyllin lexuesin. Ndaj, një redaktim i lehtë - me shkurtime apo qartësime - do ta bënte librin më të qasshëm për publikun e gjerë, pa ia humbur fuqinë.

“Hëna mbi bar” është një poezi e plagës që refuzon të harrojë. Libër që ndërton një kujtesë të përhershme, është një “arkiv poetik” ku përzihen jeta intime me humbjet personale dhe me tragjeditë historike të një populli. Me këtë libër, Nehas Sopaj dëshmon se poezia nuk është vetëm strehë nga dhimbja, por është edhe mënyra më e denjë për ta ruajtur dhe për ta shndërruar atë në art të mirëfilltë.

Fushë Kosovë, 2025