Mexhid MEHMETI: “Fajkoi i ëndrrave” të Xheladin Mjekut

UDHËTIM POETIK QË BASHKON

ËNDRRËN ME REALITETIN

(Vështrim kritik mbi përmbledhjen poetike “Fajkoi i ëndrrave” të Xheladin Mjekut)

Nga Mexhid MEHMETI

Poezia shqiptare e mërgatës gjithnjë ka qenë një fushë e begatë e krijimtarisë letrare, sepse aty gjenden të përmbledhura jo vetëm emocionet individuale të poetit, por edhe përvoja kolektive të një populli që bart mbi vete kujtesën e dhembjes, mallin e gjenezës dhe shpresën e rikthimit.

Libri i fundit i Xheladin Mjekut, “Fajkoi i ëndrrave” (Motive nga Nju-Jorku), i botuar më 2023, hyn natyrshëm në këtë traditë duke e shtrirë poetikën e tij midis kujtesës kombëtare dhe realitetit të metropoleve moderne.

Tematika dhe motivet

Përmbledhja ndërtohet mbi dy boshtet kryesore: “emigracioni dhe identiteti kombëtar”. Poezitë, që autori i quan një “ditar poetik”, janë frymëzuar nga përjetimet në Nju-Jork, qytetin që për poetin është njëherësh “hapësirë ëndrrash” dhe “hapësirë ngufatjeje”. Tekste si “Amerika”, “I dhashë fre jetës”, apo “Sa ngushtë në këtë hapësirë qiellore” përshkruajnë udhëtimin, dilemën ekzistenciale dhe ndjesinë e përhershme të pezullimit midis dy botëve. Nga ana tjetër, poezitë “Dy fjalë me Mit’hat Frashërin”, “Jeleku i Faik Konicës”, “Edhe një pasaportë (Për Nolin)” e lidhen përjetimin personal me kujtesën historike e kulturore shqiptare, duke e shndërruar librin në një urë të gjallë mes brezash.

Xheladin Mjeku ndërton një lirikë të fortë mbi “mallin për atdheun”, ku Atdheu nuk përjetohet vetëm si truall gjeografik, por si “substancë dashurore”, siç shprehet në poezinë “Atdheu në mënyrën dashurore”. Ky dimension i dhimbshëm dhe njëkohësisht krenar përshkon pothuajse çdo varg.

Struktura poetike dhe stili

Një nga veçoritë kryesore të Xheladin Mjekut është “metaforika e ngjeshur” dhe “figuracioni i guximshëm”. Në tekstet e tij hasim shpesh përdorimin e simboleve të mëdha: “Fajkoi i ëndrrave”, “Pegasi i dëshirave”, “Shpata e Damokleut”, apo “Urithët e hekurit” (për metrotë e Nju-Jorkut). Këto figura krijojnë një gjuhë poetike të dyfishtë: njëkohësisht mitike dhe moderne, ku përplasen bota e lashtë shqiptare dhe realiteti i Amerikës bashkëkohore.

Poezia shpesh është “e gjatë, e rrëfimshme, me një rrjedhë të lirë vargjesh” që mbajnë ritmin e një ditari intim. Autori nuk i shmanget patosit, përkundrazi e përdor si mjet për të rritur emocionin. Në këtë aspekt, teksti i tij ngjan më shumë me një “himn poetik” se sa me një lirikë introspektive. Kjo i jep vëllimit tonin e një “epopeje të mërgatës”.

Dialogu me historinë dhe letërsinë

Një dimension tjetër i rëndësishëm është “dialogu me figurat e mëdha historike e letrare”: Mit’hat Frashëri, Faik Konica, Fan Noli, Skënderbeu, por edhe autorë botërorë si Hemingvei, Edgar Allan Po apo Mark Tveni. Ky intertekstualitet e vendos Xheladin Mjekun në një “traditë të dyfishtë”: të letrave shqipe dhe të kulturës universale. Përmes këtij dialogu, autori pohon se identiteti shqiptar nuk është i izoluar, por është pjesë e një mozaiku më të gjerë të qytetërimit.

Vlerësim estetik

“Fajkoi i ëndrrave” është një libër që bart një “emocion të sinqertë” dhe që ndërton një univers të veçantë përmes përjetimeve të diasporës. Poeti ka një aftësi të veçantë për të lidhur “intimen me kolektiven”, duke e bërë mallin personal për atdheun një mall të përbashkët. Pavarësisht ndonjëherë teprimit stilistik apo ngarkesës patetike që mund ta rëndojë vargun, forca e këtij libri qëndron pikërisht në “intensitetin e emocionit” dhe në “autenticitetin e përjetimit”.

Me këtë përmbledhje, Xheladin Mjeku dëshmon se letërsia e mërgatës vazhdon të mbetet një shtyllë e rëndësishme e poezisë shqipe. “Fajkoi i ëndrrave” është një udhëtim poetik që bashkon Amerikën me Kosovën, ëndrrën me realitetin, historinë me përditësinë. Është një libër që ia vlen të lexohet jo vetëm si dokument i përjetimit të mërgimtarit, por edhe si krijim artistik që pasuron mozaikun e poezisë bashkëkohore shqipe.

Fushë Kosovë,

2025