Mendim shkencor , per kongresin e vitit 1972

Mendim shkencor , per kongresin e vitit 1972

Keto ditet e fundit , ndoqa nje interviste , qe I merrte bibliotekaria , Arta Marku , publicistit dijetar , Mehmet Elezi . Nuk ishte hera e pare , qe e degjoja studimin serioz dhe me vlera te rendesishme gjuhesore , por perseri e ndoqa me vemendje , per faktin e thjeshte , se e vleresoj maximalisht mendimin dhe punen , qe k akryer individualisht , krejt i vetmuar , ky dijetar i letersise dhe i gjuhesise .

Kisha shume kohe , qe nuk e degjoja , ndonje zhvillim , per problemet , gjuhesore , qe ngriti z. Elezi . Kam pare ne interrnet se jepet fjalori i tij , me 40 mije fjale , qe formojne 53 mije shprehje . Jo rralle e kam perdorur fjalorin “Fjale “ , per te korigjuar veten , per barbarizmat ne gjuhe .

Gjithmone kam menduar se Mehmet Elezi , ka bere nje pune te lavderushme dhe do te kete gjetur konsesusin real , me kopetentet shkencetare , qe merren me gjuhen . Ndodh krejt e kunderta . Kete boshllek institucional , e mesova nga intervista , qe i mori Z Elezi , zonja Marku . Ne kete interviste , analizohej libri i z. Elezi , botuar kohet e fundit , me titullin e drejtperdrejte . “ Drejteshkrimi i gegerishtes “ . Ka shume vite , qe z. M. Elezi , punon i vetmuar , per te gjetur vendin e duhur , dialekti geg , ne reformen gjuhesore te kurorezuar , me kongresin e Drejteshkrimit , te zhvilluar ne 1972 . Ne kete kongres , per here te pare u bashkuan dhe diskutuan shkencetrae , nga te tera trevat arbenore . Kongresin nuk e realizoi diktatura , por vullneti i shkencetareve .

Une , qe shkruaj kete ese , ne pajtim me mendimet dhe punen e Z. Elezi , nuk jam kopetent i fushes gjuhesore , por kjo nuk me pengon aspak te gjykoj mbi pretendimet e drejta , qe ngre z. Elezi dhe , qe deri sot duhet t’i ishte dhene nje pergjigje nga shkencetaret e fushes , qofte duke e arguentuar ndoshta te kunderten . Ne te gjitha rrastet , heshtja nuk mund te jete zgjidhje , vecanerisht , kur behet fjale , per nje problem madhor , sic eshte reforma gjuhesore , indikatoria e kombit .

Studjusi Elezi , ngre dy probleme te rendesishme : Ne kongresin e drejteshkrimit , eshte injoruar dialekti geg , qe nuk eshte dialekt periferik dhe pa veprimtari historikisht te shkruar. Kjo mund te mos kishte ndodhur , ne 1972 , por duhet gjetur menyra , pa dhembje , kjo te riparohet .

Behet fjale , per nje ndreqje te domosdoshme , kur kemi parasysh faktin , qe dialekti geg , eshte afersisht i barabarte me ate tosk . Kjo eshte njera ane . Ana tjeter , edhe me e rendesishme eshte fakti , qe ne dialektin gege , kane shkruar autore te te hsquar te shqipes : At Gjergj , Fishta , Martin Canaj , Errnest Koliqi , Arshi Pipa , Frederik Reshpja , Vehbi Bala , Kol jakova , etj . Ka te dhena te sakta , se ish Kryeministri i qeverrise se pushtimit , Mustafa Kruja ( Merlika ) , ka pas shkruar gramatike dhe fjalor te gjuhes shqipe . Mustafai ishte albanollog produktiv . Shembulli i Kryeministrit gjuhetar , na ndricon faktin , qe gjuha jone eshte e vleresuar ne te tera instancat dhe shtresat shoqerore . Pa harruar herojte , qe jane therorizuar , per gjuhen , kur ate e ndalonin qeverrite pushtuse sic ishin turqit osmane dhe grekrit pseudo kristjane .

Si mund te lihet jasht vemendjes kjo prodhimtari , qe e njef edhe bota mbare , sepse Fishta ka qene kandidat , per cmimin Nobel . Personalitet e tjera , qe kane shkruar gegerisht , jane te njohur ne bote . Si mund te ndodhi , qe femijte e shkolles , mos kene dienine minimale , per dialektin geg dhe edhe me keq , te mos njohin autore te famshem te gjuhes dhe bashke me ta edhe “Visaret e Kombit “ dhe Kanuni i Leke Dukagjinit , qe jane ne dialektin gege . Eshte nje nonsens gati flagrant .

Problemi tjeter , po kaq i thuket eshte fakti , qe sot kemi shkrimtare , shkencetare dhe gazetare , qe jane rritur dhe perdorin dilektin geg . Si do t’u thuhet ketyre , mesoni toskerishten ? Ka shume vepra boterore te perkthyera ne dialektin geg , nga Gjon Shllaku , i cili ka thene se gjat perkthimit te “Iliades “ , nuk hasi asnje veshtiresi . Gegerishtja e Shllakut ishte aq e larmishme sa dhe greqishtja e vjeter , duke folur me tej : Kur lexova “Iliaden” , shkruan Shllaku , besoja se ishte shkruar shqip nga vete Homeri . Kjo eshte gjuha jone , qe kane shkruar me aq perkushtim shkrimtaret toske dhe ata gege .

Me eshte dukur krejt jashte sensit , te “perkthehet “ toskerisht , vepra e fameshme “Komedija hyjnore “ . Nuk besoj se gjendet nje shqiptar , qe te gjykoi se gegenishtja nuk qendron ne kembe si dialekt . Me gjithe kete realitet te njohur , Mehmet Elezi , ka bere perpjekje individuale , ka shkruar fjalor dhe tani na jep edhe librin shkencor,“Drejteshkrimi i gegerishtes.“ Autori Elezi , nuk ka kritikuar kongresin , por ka bere zgjidhje , qe duhet falnderuar , nga instancat kopetente .

Ndonje shkrim sporadik dhe pa themel , eshte dukur ,kundra Kongresit te Drejtshkrimit . Ne ato shkrime eshte thene , qe kongrresi , ka percare shqiptaret . Kjo teze eshte krejtesisht pa baza . Drejtshkrimin , nuk e beri as diktatori , as Diktatura . Kongresin e realizuan te gjithe shkencetaret e guhes , te ardhur , nga te gjitha trojet shqiptare . Ne krye te kesaj pune kolosale , kane qene Cabej dhe Kostallari , dy vigane te gjuhes shqipe. Ai kongres ishte dhe mbetet model i nje pune themelore , per nje komb te ndare pa drejtesisht ne 5 shtete . Produkti I Kongresit eshte i plote dhe shkencor .

Problemi , qe ngre Elezi , as e kritikon dhe as e tjeterson kongresin . E vlereson , per aq sa eshte , per gjykimin e tij . Ndryshimi me te tjeret qendron , ne faktin se Elezi ka nje pretendim . Kerkon te kete nje drejtshkim paralel edhe per dialektin gege dhe nje kod drejtshkrimor , per kete dialekt . Pa pritur , qe kete mangesi te Kongresit ta riparonte vete kongresi , e ka realizuar Elezi , me forcat e veta . Ai kerkon te gjykohet propozimi i tij dhe te miratohet , drejtshkrimi i dialektit gege .

Une ne rolin e shikusit teelviziv dhe lexusit krijus te shtypit , gjykoj se gjuhetari – shkrimtar , Mehmet Elezi , ka kohe , qe ngre nje problem te rendesishem shkencor , per persosjen e vendimeve te Kongresit mbarekombetar te gjuhes , te vitit 1972 . Organi kopetent gjuhesor , duhet te studjoi kete variant , qe propozon Z. Elezi dhe t’I japi zgjidhje . Ashtu si Kongresi , nuk kishte ngjyra politike edhe Mehmet Elezi nuk eshte polikan , por shkencetar i gjuhes dhe krijus letrar .

Une , me sa kumtova ne kete ese , gjykoj se Gjuhtari Elezi ka te drejte , ne ate , qe shkruan dhe ate , qe mbron . Mbase organi kopetent ka mendim tjeter . Po qe keshtu le te na bindi , sepse e ka detyre . Me sa kemi lexuar dhe degjuar nga Z. Elezi , na ka bindur , per te dy kerkesat e tij , qe duhet t’i bashkengjiten vendimeve te atij kongresi , qe formatoi gjuhen e kombit . Si do te ndiqen procedurat dhe teknicitetet e bashkengjitjes , eshte detyra e specialisteve perkates . Autor i Elezi , ate qe dinte e tha publikisht dhe e formatoi , ne liber specifik dhe ne fjalor .

Topi eshte ne fushen e zyrave te gjuhetareve , te kombit . Ky problem nuk mund te duroi me te rrije i varur , ne cengelin e indiferences burokratike . Shqipja e meriton nje kod drejtshkrimor dhe fjalor , qe te perfaqesoi te dy dialektet . Illo Foto , Studjus ne NY – Prill 2023