Fjalen “meditim” , nuk e permban fjalori i gjuhes shqipe , madje nuk e ka dhe fjalori “Fjale “. Faktikisht kjo fjale eshte e perdoreshme , kur kemi te bejme , me mendim per nje periudhe te shkuar . E analizojme ate situate , brenda vetvetes .Shkencetaret kopetente te gjuhes, lipset te gjejne kohen ta perfshijne kete fjale ne fjaloret tone . Mendoj eshte fjale krejt shqip . Ne kete rrast e kam fjalen , per nje liber filozofik te botuar ne shqip dhe e ka titullin kuptimplote dhe lakonik , “Meditime “ te autorit romak Marco Aurellio . E ka botuar , “Plejad “ , nen perkthimin e Alma Muklit . Viti i botimit 2004 . Autori ka pas qene perandor romak .Ka lindur ne vitin 121 p.k. Eshte i vetmi perandor , qe ka pas qene filozof, jo vetem ne Rome , por ne boten mbare . Ka lene kete veper , qe ka vlere universale , duke analizuar te tera fenomenet qe e shoqerojne jeten e njeriut .
Vete titulli eshte, ne praktike filozofik . Autori , mediton , per te kaluaren e larget te jetes dhe percaketon masat , per njerzit , qe do te vine pas tij . Mbetet nje filozof shume produktiv dhe praktik . Libri ka 205 faqe , plot me supriza , qe shtron ky perandor , qe jep dhe zgjidhje filozofike adekuate . Eshte krejt ndryshe , kur jep keshillla nje Perandor i nje shteti te madh moderrn , sic ishte Roma , qe eshte mbiquajtur dhe e ka merituar emrin , kryeqytet i botes .
Kjo perben anen civile te Romes , por ne Rome ndodhet Vatikani , qe eshte kryeqyteti i botes katolike, qe eshte komuniteti me i madh fetar ne Glob . Keto cilesi i permenda , per Romen , sepse nuk qellon shpesh , qe nje komunitet i varfer te posedoi shkendijime mendore njerezore . Ne Rome ushtrojne detyren Papet , qe ne shumicen e rrasteve , jane filozofe dhe jane shquar , jo vetem per tolerance fetare , por edhe jane identifikuar si personalitet lider te ndryshimeve polike te Botes mbare .Papet , jane shquar per tolerance fetare , sepse jane futur dhe ne xhami . Jane te prirur , per zgjidhje politike te medha . Papa Gjon Pali i dyte u aktivizua drejt perdrejt , per shembjen e komunizmit . Ishte Papa , qe e kishte ndier ne kurriz peshen e atij sistemi pa din e pa iman . Analistet thone se pa pjesmarrien aktive te Gjon Palit , monizmi nuk do te mund te permbysej .
Papa i sotem merr pjese aktive , ne demokratizimin e pushteteve dhe eliminimin e gfrytezimit te klasava te varfera . Eshte proverbiale thenia e Ppa Franceskut : “ Nuk eshte e drejte , qe 5 % e njerezve te Globit , zoterojne 80 % te pasurive . “
Ne kete veshtrim , Papet nuk jane personalitete , qe vetem luten , por bejne thirrje , per veprime aktive , per demokratizimin e pushteteve . Nuk ka me kohe njerezimi te presi me dekada , per te demokratizuar qeverrisjen , qe e voton vete.
Te gjithe personalitetet e feve te botes , jane bere me realiste , ne vleresimin e regjimeve , te besimtarve te tyre , por rrasti i Papeve eshte shume specifik dhe kjo eshte vijushmeri , qe nga Mark Aurrelio , qe kemi ne analize
Autori i librit , tone te analizes , nuk ka qene Pape , por Perandor filozof , ne ndryshim nga Papet filozof . Perandoret filozofe qellon , qe te te ndeshen me rralle . Nje nder te rrallet , per te mos then ei vetmi eshte Perandori Aurelio . Sundimi i tij perandorak eshte shtrire ne 23 vjet dhe gjat kesaj qeverrisje nuk ndodhi asnje lufte .Paqen nuk ua lypte te tjerve , por ua impononte .
Per kohen e sotme , vleresohet si nje perandor romak , si nje filozof grek dhe si njeri i letrave latin . Nuk mund te veshi i njejti njeri keto tre veti diturake superiore , po qe se nuk udhehiqet nga nje filozofi paqesore . Statuja u ngrit pas vdekjes se tij , qe ndodhi ne vitin 180 , kur ishte vetem 59 vjec . Gjithmone i zene me fushatat ushtarake , vecanerisht , ne zonen e Danubit , interesohesh , per gjendjen e sklleverve , duke formuluar ligje ne favor te jetes se tyre me te mire .
Filozofi Mark Aurelio , konvertohet ne militant te armes , per te realizuar filozofite e tij , qe perbejne diturine , per jeten dhe , per format e mrdhenieve midis njerezve . Ai nuk eshte filozof , qe vesh tuniken dhe filozofon , ne kabinetin , qe mban ere timjame . Ai rremben shpaten dhe lufton ne dalle te luftes , per te realizuar , ne rruge pushtetare , jeten normale , sic e rekomandoin filozofia , madje , ne ate linje sic e predikon feja . Filozofia e tij , e permbi dy mije vjeteve ka vlere sikur te jete shkruar prapa deres te ndonje kabineti te sotem . Kete nuk mund ta formuloi , vecse nje gjeni , sic eshte vete perandori i Romes te lashte .
Kur percaketon pozicionin e njeriut , ne glob , arsyeton , ne kushtet e nje njeriu te rendonmte , qe mbart , ne vetvete problematiken e jetes te njeriut te thjeshte , duke qene fjala , per shumicen dermuse te popullates se botes . Jeta zhvillohet me ritmin e zakonshem . Nuk ka mistere , as fenomene te jashtzakonshme , qe kushtezojne jetet njerezore . Ja si na i jep autori, kete tabllo te jetes njerezore :
“ C’gje valle mund te ngjaje e madhe , kur vete Toka eshte nje grimce e kozmosit . E c’jane qeniet njerezore , vec hi dhe tym . E megjithate o njerez , kundroni brenda vetes . Ne thellesi te saj gjendet gurra , e ajo pa tjeter , qe do te buroi , mjafton , qe ju te germoni “ .
Nepermjet ketij arsyetimi mesojme , se kemi te bejme me nje filozof , qe nuk i quan mendimet te mbinatyrshme dhe te dhena nje here e pergjithmone . Gjithcka , gjendet brenda qenies njerezore : edhe lufta , edhe paqa , edhe prapambetja dhe progresi . Kete perkufizim filozofik na i jep nje filozof , qe shkruan , nga fushbeteja , ne pushimet , midis fazave te luftes . Te tera zgjidhjet filozofike , nen kete hije i ka shkruar , prandaj jane plotesisht te besushme , per ata , qe e degjojne dhe ata , qe e lexojne . Me tej vijon te thelloi mendimin filozofik : “ Mos shpresoni ne republiken e Platonit . Kenaquni , duke bere , c’do dite nje hap perpara. , qofte dhe i vogel . “
Eshte praktike dhe krejt tokesor ky fipozof , qe konkluzionet e jetes , i ka provuar ne fushat e pergjakeshme me armiqte , qe i ka mundur me shpate dhe me mendim filozofik .
Simbas linjes filozofike te ketij filozofi luftarak , njeriu , meson nga para ardhesit e mencur , sa dhe nga praktika e vete jetes , sic sqaruam me siper. Nga njerzit , prej te cileve eshte frymezuar , autori vecon , gjyshin , babai , nena , stergjyshi , mesusit private dhe vijon te shenoi te tera mesimet , me te cilat eshte brumosur , ne fushen e gjere dhe humane te filozofise .
Autori , cmon shume pozitiv , mesim privat . Kete realitet e ka mesuar nga stergjyshi , i cili i permbahej parimit , qe per te mesuar realisht mesimet e jetes , nuk duhet kursyer . Eshte me shume permabjtje ideore , ajo c’ka ka mesuar autori nga nena e vet . Nga Nena , trashegon ...”... , neverine e me tej e per ata , qe bejne keq , por dhe per ata , qe e mendojne te keqen e me tej menyren e jeteses se thjeshte , larg zakonit te te pasurve “ .
Vete autori , ne kulmin e suksesit te tij perandorak dhe te bagazhit filozofik , vlereson qendrimin jetesor te Nenes se vet . Si te gjitha nenat e botes , u mekojne femijve dashurine , per jeten e thjeshte dhe kuptimplote . Jete ne sherbim te njerzve , kryesisht te te varferve . Autori nuk eshte kunder te pasurve , por sherbimin ja perkushton shtreses se varfer , gje qe ndodh brenda ndergjegjes te c’do njeriu fisnik dhe veprimtar aktiv politik .
Autori Aurelio , na tregon burimet e tij te arsimimit , qe sejcili lexus te ndergjegjesohet , per ate c’ka investon me shume , per arsimimin e vet dhe te pasardhesve . Njeriu mund te bjere viktime e politikave klienteliste . Perjashton krejtesisisht si te gjelbertit dh te kaltertit , ne influencen e edukimit . Kane kaluar dy mije vjet dhe ky problem i vjen shoqerise i pa cenuar . Behet fjale , per krahet politike te shoqerise njerezore . Edukimi i njerezve mbeshtet ne aftesite e sejcilit , per te mos u vene veshin shpifjeve . Autori sqaron gjashtembedhjete burime informacioni , nga ku mbeshtetet , per plotesimin e kultures se nevojshme , ne rrugetimin e gjate te jetes . Filozofia , nuk identifikohet me politikanet .
Po sjell ne kujtese te lexusit vetem nje prej te gjashtembedhjete burimeve te edukates te vete autorit te librit . “ Per te vleresuar nga Apolloni , shkruan autori , mesoi , te mos i lene asgje fatit dhe per te mos pare asgje tjeter vec arsyes . ...per te mesuar mesimet teorike se si duhen pritur nderet , qe te bejne miqte , pa u ndier me poshte se ata dhe pa i kthyer mbrapsht ato , duke gabuar keshtu ne takt. “ .
Kjo keshille e urte e rekomanduar nga nje filozof te ben te mendosh thelle , per gjithcka , qe duket e zakonshme ne jete dhe qe e perserit vetveten instiktivisht . Autori keshillon , nepermjet filozofit klasik Apolon , te tregohet vemendje ndaj shoqerive , duke ruajtur dinjitetin e atij , qe ben nderin dhe atij , qe e pret . Asgje nuk duhet te kaloi nga vemendja edhe e miqesive njerezore . Njeriu , qe eshte i paisur me ndergjegje , nuk mund te vihet ne rolim e statujes .
Me poshte vijon , me njohjen e fisnikerise te njeriut , detyrimet , qe i rrjedhin njeriut , nga personat qe i ndodhen prane si dhe per te rikthyer nje miqesi , qe dikur me akuzon me te pa drejte . Njeriu duhet t’i kushtoi vemendje , asaj , qe duhet te beje , per te tjeret dhe jo lavdise , qe sjellin veprimet e tij .
Duke shtjelluar te gjitha karakteristikat pozitive te nje njeriu te fisem , autori arrin ne konlkuzionin , qe nje njeri i tille , mund te jetoi ne oborrin mbreteror , pa truproja te teperta dhe pa veshje te cmuara dhe salltanete te tilla . Sovrani , duhet te gezoi te tera karakteristikat pozitive te njerit te edukuar , per ta merituar respektin dhe perkrahjen e njerzve , qe ka nen komande .
Ketu mbaron libri i pare i Aurelios . Jane gjithsej dymnbedhjete libra te tera , per sjelljen , moralin , vleresimin e dijes dhe te mirkuptimit shoqeror . Te tilla , keshilla , ne forma nga me te ndryshmet i kane sjelle , per lexusit te gjithe filozofet , por Aurelo ndryshon . Ai eshte filozof me shpate ne dore . Nuk i flet goja dhe mendja , por ndjenja e dashurise , per njerzit , qe kerkon te jene te persosur dhe dashamire me njeri tjetrin , pa nenvleresuar kujdesin , ndaj njerezve , qe nuk njohin filozofine e bashkejeteses.Ne konkluzion te ketyre cilesive , jep keshillen e madhe : “Ne kemi lindur , per te bashkepunuar me njeri tjetrin , sic vepprojne organet e trupi te njeriut, vec e vec dhe ne unitet . “( F 27 ).Kjo keshille filozofike eshte aktuale , per c’do politikan , ne c’do kohe .
Ne librat e Aurelos , mbizoteron keshilla , per te qene i persosur , ne mardheniet njerezore , ku jeta jepet vetem nje here . Lidhur me kete fenomen , autori realizon nje krahasim , nga jeta e perditeshme . Mjeku shkruan autori ,ka ne duar mjetet , per sherimin e pacienteve , ashtu dhe njeriu , duhet te mbaje gati parimet , qe rregullojne mardheniet midis njerzve .
Ky krahasim flet shume , vecanerisht , kur del nga pena e nje sovrani , qe ka ne kontroll te tera levat e pushtetit te tera ngjyrave . Paresore ne jete mbeten parimet. Deri sa e pohon nje sovran , kjo eshte e mundur te realizohet .
Nuk besoj se gjendet nje diktator tjeter ne bote , te flasi , per rendesine e parimeve .Per nje sovran te rendomte , populli duhet te mos kete asnje njohuri mbi parimet , ne menyre , qe te ushtroje pushtetin pa pengesa . Ne menyre natyrale parimet e mbrojne njeriun e zakonshem nga cfrytezimi dhe pa drejtesite , qe ushtron pushteti mbi te . Ne kete rrast , autori e ve veten ne poziten e njeriut te thjeshte , duke treguar edhe menyren se si mund t’i largohet te pa deshiruares , qe i vjen nga pushteti . Ne te njejten kohe , autori , kerkon , qe njerzit e thjeshte te ndergjegjesohen , per ate , qe u takon nga shoqeria . Ne kete veshtrim , Aurelio eshte i parakoheshm dhe i pa parashikushem . Kur njihemi me kete fakt , na krijohet bindja se , c’duhet te beje njeriu i sotem , pas nentemedhjet shekuj , qe ka shkruar Aurelio.
Ne Shqiperi ka kohe , qe literatures politike i eshte dhene nje kujdes i vecante . Botimet filozofike , politike dhe diplomatike , kane zene vendin , qe meritojn e, midis shumices se botimeve qe shtohen nga viti ne vit . Keto botime komentohen edhe ne emisionet televizive te specializuara . Kjo po ndodh aktualisht me keto botime , te ekspozuara ne Panairin e librit te ketij viti, qe ishte panairi me i pasur , i ndodhur ndonjehere ne Shqiperi .Panaire te librit shqip , orfganizohen edhe ne minoritet tona ne mal te zi , ne Maqedonine e veriut dhe ne Bujanovk. Me sa duket literatura filozofike , po zen vendin e merituar , midis titujve , qe u jepen lexusve .
Ne librin , qe flet , per diturine dhe aftesine njerezore , per ta zbatuar ate , shprehet se dituria u ve kufirin fenomeneve te shemtuara , qe demtojne shumicen e njeryve qe bashkejetojne ne nje vendbanim . Ja si e perkufizon kete fenomen shoqeror autori Aurelio :” Sapo te pesosh nje dem , ver ne jete kete rregull : Nese qyteti nuk demtohet nga kjo , nuk dal i demtuar edhe une . Lenda eshte si nje lume , qe rrjedh pa nderpreprie . Veprimtarite u nenehstrohen shndrimeve te vazhdushme ..” ( F 76 ) .
Si filozof i perket rrymes materjaliste , deri sa e konsideron lenden , lume , ne rrjedheje te vazhdushme dhe i nenesstrohet shndrimeve . Kjo bindje e tij filozofike , nuk e pengon te jete mbrohjtes i flakte i katolizimit romak . Kjo provohet nga froni i larte i Perandorit . E ka mbrojtur katolicizmin me shpate ne dore . Kjo fotografi qendron dhe ne kopertine te librit te tij filozofik . E vecanta e filoyofise se tij eshte fakti , qe asnje fenomn nuk e spjegon me dogmen fetare . Feja ka finksionet e saj , qe ne themel ka lutjet , mbi bazen e paqes midis njerezve .
Aurelio eshte militant i lindur . Ja si na i paraqit kete faqe te meditimit te tij : “Gjej kenaqesi dhe prehje tek dicka : ne kalimin nga nje veprim i dobishem , per bashkesine , ne nje tjeter veprim i dobishem , per bashkesine “. ( F 84 ) Kjo shprehje , na i jep te plote portretin e ketij peranmdori , qe mbart nje bote filozofike ne praktikim vetiak , ne sherbim te bashkesise se kohes , kur ka jetuar .
Libri eshte me pak se gjysma , brenda analizes time modeste . Gjysmen tjeter do ta analizoj , ne nje te arthme , po qe se dikush tjeter nuk do te t’i perkushtohet nje analize te plote , ose te pakten , nga faqja , qe kam lene une , ne ligjeraten e drejte . Le tja leme kohes .
Nga sa kam lexuar dhe lexoj , ve re se psikollogjia jone si komb , afrohet me shume me romaket e vjeter , ose me italianet e koheve moderne . Kjo vertetohet me Skenderbeun , me arbereshet dhe emigracionin , postmonist . Psikollogjikisht jemi shume larg , me fqinjet greke dhe shume me larg me fqinjet sllave . Aksidente ishte dalja ne skene e nje Musolini dhe nje Enveri , qe na largoi mekaniklisht nga fqinjet tane shpirterisht te ngjashem . Perkthysit tone , lipset te preokupohen , per t’u dhene shqiptarve vepra te tera gjineve , nga fqinjet tone te pertej detit . Nga fqinjet greke nuk ke c’meson . Ature u ka mbetur ora te fantazma e Vorio-Epirit . Kohet be fundit , po behen cope etherrime , per tye mbrojtur nje figure te diskretitur , me kohe , per terroririzem aktiv . Te pakten ne shekullin e fundit , politika greke , ka mbetur ne pozita arkaike . Dihet se qyteterimi i lashte nuk eshte i kombit grek . Politikanet greke , kane te tyre ligjin karakature te luftes me Shqiperine . Lufte terrorise kunder laberise , kane kryer andartet greke , kundedr Laberise shqipetare . Kjo lufte , terroriste , nuk eshte ballafaquar me ndonje analize nderkombetare , sikurse ndodh edhe me problemin Cam , qe e ka nderkomtarizuar Hillari Clinton . Emigracioni i 1990 ka jetuar me veshtiresi dhe i disktetituar , deri sa detyroheshin te nderronin emrat dhe u privuan nga gjuha amtare . I vetmi shtet , qe kryen makinacione , per te shpallur minoritet , krahinen e Petro Markos , krahine , qe historia e ka lidhur me Laberine . Bejen te tera perpjekjet , te ngrene nga varri , Zogafon , qe eshte kostum i grisur andruar me pe te bardhe.
Solidariteti midis ne dhe kombit italian , ka rrenje te thella ne histori . Keto rrenje kane moshe shume shekullore dhe duhet te behen sa me te njohura , per publikun tone . Nje prej ketyre veprave , eshte , kjo , qe na sjelle “Plejad “ , qe meriton falnderime , nga une , lexusi . Literatura italiane ka shume vepra te denja , per t’u perkthyer ne shqip. Keto qe shkrova me lart ,jane pak fakte per te argumentuar se Shqiptaret nuk ka c’te mesojne nga greket e ketyre njeqin viteve te fundit .
Illo Foto – studjus ne NY – Shtator 2023
