Kështu bënë të gjitha këto fondacione dhe institute të hapura
Ndryshimet në shoqëri nuk janë asnjëherë të paqarta, ka gjithmonë procese pozitive dhe negative që ndodhin paralelisht. Natyrisht, pas 1990-ës çka është përmendur vazhdimisht, inteligjenca shqiptare fitoi liri më të madhe të fjalës, akses shumë më të madh në informacion, u njoh me ide të ndryshme sociale, politike, kulturore që ekzistonin në pjesën tjetër të botës. Megjithatë, ajo që humbi nuk ishte e vogël. Para së gjithash u shkatërrua ekonomia kombëtare, e cila krijoi kushtet për ekzistencën e kësaj inteligjence. Meqenëse puna intelektuale nuk është produktive, dikush tjetër duhet të prodhojë dhe të paguajë për funksionimin e saj. U bë e pamundur të ruheshin institutet e shumta, departamentet e shkencave shoqërore që ekzistonin para 1990-ës. Ndonëse veprimtaria e tyre ishte e njëanshme dhe ideologjike, në praktikë ata krijuan infrastrukturën e inteligjencës njerëzore shqiptare, brenda së cilës shoqëria zhvilloi vetëdijen e saj. Në këtë infrastrukturë lindi lëvizja për të menduarit e pavarur, e cila ishte kritike ndaj rendeve shoqërore të kohës, disidencës. Tashmë, në kushtet e një krize totale ekonomike, shoqëria nuk është në gjendje të mbështesë një infrastrukturë të tillë, madje është kritike ndaj saj. Është shumë e lehtë të futësh emocione negative ndaj inteligjencës si një shtresë parazitare, joproduktive, e panevojshme. Mirëpo, me këtë shoqëria e humb funksionin e saj shumë të rëndësishëm, fillon të funksionojë në mënyrë jo të plotë dhe kjo reflektohet në të gjitha sferat e jetës shoqërore, përfshirë edhe atë ekonomike.
I vendosur në këtë situatë lufte për mbijetesë, intelektuali shqiptar humbi një pjesë të madhe të reflekseve shoqërore. Ai u detyrua të pajtohej me ideologët e rinj, me kërkesat e reja për “politik korrektësi”, me burimet e reja të financimit, në përgjithësi me strukturat e reja që përfaqësonin shoqërinë civile, por që ishin fort të ideologjizuar dhe imponuar një model të caktuar të menduari dhe politike një organizatë e dobishme për vendet dhe interesat e huaja. Si shembull, mund të jap organizata të tilla si fondacioni „Shoqëria e Hapur“ e G. Soros, Qendra për Studimin e Demokracisë, Qendra për Strategji Liberale, Komiteti Shqiptar i Helsinkit, dhe shumë të tjerë që funksionuan në këtë plan. Kuadrot e tyre u quajtën nga një prej studiuesve tanë „ekspertët e tranzicionit“. Duke marrë parasysh se si ka qenë tranzicioni ynë, nuk mund të mos u japim merita edhe “ekspertëve” të tij, që u katapultuan drejtorë, shefa, drejtorë, ministra, këshilltarë presidentësh, deputetë dhe më tej. Dhe kjo funksionoi dhe ende funksionon si një aplikim pa kuptim.
Një aplikim ka gjithmonë natyrë deklarative dhe në këtë rast është më se e qartë për të gjithë ata që kanë ndjekur procedurat nëvitet e fundit. Shumë nga personat që janë të lidhur me këto institucione u bënë edhe milionerë në bazë të aktiviteteve që ata zhvilluan dhe me paratë që vinin nga jashtë. Asnjë person serioz nuk mund të pranojë se ata mbronin interesin shqiptar. Përkundrazi, kur kishte nevojë për një lloj ndryshimi shkatërrues, ose duke na futur në një luftë, ose duke përmbysur një qeveri që demonstron një politikë të pavarur, ose duke thyer sistemin e sigurisë kombëtare [shkatërrimi i raketave tona strategjike; ngritja e bazave ushtarake të huaja në territorin tonë; problemi i imponuar në mënyrë manipulative, etj.], ata gjithmonë qëndronin pas saj dhe mendimi i tyre përhapej gjithmonë në shoqërinë. Lidhja mes pseudo strukturave civile të drejtuara nga jashtë, mediave të kontrolluara për të manipuluar opinionin publik dhe partive politike kompradore është në themel të shkatërrimit të shtetit shqiptar në vitet e fundit.
Në realitet, ne jetojmë në një formë të shoqërisë pluraliste, por duhet të shohim saktësisht përmasat e saj. Në përgjithësi, media qëndron pas një pozicioni ideologjik të përcaktuar saktësisht që zyrtarizohet. Opinionet alternative mund të shprehen lirshëm në shtëpi, dhe, natyrisht, në hapësirën e internetit - një zonë e lirë, ekzistenca e së cilës nuk është pasojë e ndryshimit të pas 1990-ës, por të vetë zhvillimit teknologjik.
Rasti i mendimit të ekspertëve të ndryshëm në lidhje me inteligjencën shqiptare është se ajo mund të ndahet sot në dy pjesë: në një inteligjencë kombëtare të përgjegjshme, e cila gjithmonë mbron një çështje të caktuar, duke e mbajtur atë në përputhje me interesin kombëtar dhe një tjetër, që ne e quajmë „komprador“, duke i shërbyer interesave të huaja për pagesa shumë të mira. Një shembull i një inteligjence të tillë kompradore janë pjesëmarrësit në organizatat pseudocivile të përmendura më sipër.
Një pyetje lind vetvetiu në këtë pikë, tek intelektualët, a nuk duhet të jenë të paanshëm? Shkurt mund të themi se duhet, por ky lloj intelektualësh të lidhur me këto struktura bërtisnin me një zë: do të fitojmë më shumë liri. Liria është një koncept shumë i gjerë, është formuluar në mënyra të ndryshme. I përmbahem formulimit të famshëm hegelian se liria është një domosdoshmëri e ndërgjegjshme, sepse përndryshe liria kthehet në anarki dhe kalbje. Në vitet e fundit, në fakt, konceptet “shqiptare”, “kombëtare” u shtynë në cep. Vazhdimisht na sugjerohej rreziku i një lloj “nacionalizmi”. Në të njëjtën kohë, interesat reale të njerëzve që jetojnë në Shqipëri u neglizhuan në mënyrën më të pafalshme. Merrni aktivitetet e bankave dhe kompanive monetare, të gjitha jo shqiptare, merrni koncesionet e ndryshme, pa e siguruar paranë pasurinë tonë kombëtare në duar të huaja - cili vend është grabitur kaq paturpësisht? Merrni bazat e huaja ushtarake në Shqipëri, kujt i shërbejnë ato? A nuk duhet të ruhet kjo grabitje! Në këtë kuptim, çfarë tjetër është kombi përveç aftësisë së qytetarëve të një vendi për të koordinuar veprimet e tyre dhe për t'u organizuar për të arritur qëllime të rëndësishme, domethënëse për ta, për të mbrojtur interesin e tyre të përbashkët, të cilin ne e quajmë kombëtar. Kjo është pikërisht arsyeja pse nacionalizmi ka frikë, ai bashkon njerëzit, i bën ata të fortë. Për interesa të tjera është më e leverdishme që njerëzit të ndahen, të copëtohen. Kështu rezistenca ndaj grabitjes bëhet e pamundur. Prandaj, efekti i sotëm qeveritar është i lidhur pazgjidhshmërisht me liberalizmin dhe përhapjen e tij. Kështu bënë të gjitha këto fondacione dhe institute të hapura, liberale, të tregut demokratik në vitet e “tranzicionit”.
