Kufiri i intelektit, dogma e errët dhe i fundit i botës
Dr Fatmir Terziu
Gjuhët rrokullisen si gurë Piramidash përditë,
Tunelit të gjatë të ecjes gjithë përditësisë,
por për fat të mirë, me sa ndjejnë e shohin sytë,
në fund të këtyre tuneleve gjithnjë ka Dritë… (F. Terziu)
Rastësisht këto ditë lexova një shënim personal të një miku për mikun e tij, dhe në brendësi të shënimit lexova afërsisht: “një herë dëgjova nga persona të tipit ‘ftohës’ të kulturës, vërejtjen se njerëzit e thjeshtë nuk e pëlqejnë bukurinë e vendit”.
Nuk e pëlqejnë bukurinë e vendit?!
Ky është një gabim i rrënjosur në krenarinë intelektuale dhe vetë mediokritetit. Madje është një nga shembujt e shumtë ku e vërteta në ide pikëtakon ekstremin e “letrarësisë së sotëshmet” (nënkupto: letërsisë së sotme), që noton ende në ujëra të pakufishme detesh dhe oqeanesh pambarim, ku vetëm të thjeshtët nuk kanë mundësi të notojnë realisht. Le ta themi shkurt. “Të thjeshtit” apo “të thjeshtët”, supozohet të jenë lexuesit tanë, apo edhe moslexuesit e sotëm. Por ama janë “të thjeshtët”, kështu, të vlerësojmë virtytet e tyre, se nuk janë thjesht “të thjeshtët e turmës”, se nuk është e thënë se duhet të jemi në një nivel me të (sikurse unë s’jam) ose të jemi shumë të lartë deri në pakapshmëri të “letrarësisë së sotëshmet”, si shenjtorë (gjë që vërtet nuk jam e mjaft miq të mi nuk janë). Kjo është thuajse shtresërim (për të mos thënë rrënim apo sheshim) i “çatisë” letrare, ose të paktën i asaj letërsie që ka pak vend nën këtë çati. Kufiri i intelektit?
Kjo është pothuajse e njëjtë me jo-estetikën, zhargon dhe këputje kot, e vrazhdë që mund të lëshohet pa një shije të vërtetë letrare, nga një shije thjesht të dhënë pas librave, numrit aritmetik të tyre, duke bërë kështu majanë e vërtetë të “letrarësisë së sotëshmet”. Dhe kur këto zhargone të kultivuara thonë se “të thjeshtët (nënkupto të varfërit) nuk flasin me zellin ndaj Natyrës në mënyrë që ta vlerësojnë, ata me të vërtetë do të thonë qartë, pra se ata nuk do të flasin në një mënyrë të atillë si ai shembulli i dhënë prej librave. Pse?
Natyra është vetë jeta e të thjeshtëve
Ka shumë arsye, por më kryesorja është se natyra është vetë jeta e të thjeshtëve dhe e kundërta është me ata të cilët e shohin natyrën vetëm nga lapsi dhe pena, apo dhe nga kompjuteri. Kjo është përsëritje gabimesh me sy hapur. Të thjeshtët nuk flasin me kapakë librash të pahapur përreth reve, apo gurëve, ata flasin pa ua njohur fjalën, me fjalët që u vijnë nga jeta, nga natyra, realiteti, fati dhe kushtet e tyre që sigurisht ndonjëherë kacafyten me vetë natyrën. Por kjo nuk do të thotë se ata nuk e pëlqejnë natyrën, nuk do të thotë aspak se nuk e duan bukurinë e vendit. Kur librat flasin me re në rrugën e reve, ka një kuptim të fortë e të qartë se janë dështim i hapur letrar, dhe pse miqtë shtrydhin sa të mund të gjejnë fjalë të mëdha e të përshëndetshme letrare. Dogma e errët?
Unë njoh një bashkëmoshatar, njeri të thjeshtë, mjaft të zgjuar, por jeta e ka marë pak nën një qosh dhe ai asnjëherë nuk e ka parë detin nga afër, por malet përreth vendlindjen së tij i njeh me pëllëmbë, po aq sa dhe gurëve u ka vënë emra të veçantë dhe gjithnjë duket se bukuritë e mbajnë gjallë. Ama gjithmonë mbaj mend se ëndërronte të kishte një kopësht afër një deti, të mbillte aty afër perime, fruta, patate, madje dhe lakra.
Një ditë kur e pyetëm ne bashkëmoshatarët e tij, se si i dukej deti, ai pa u menduar fare na tha “Deti më ngjan si një lulelakër e bardhë!” Tani nëse kjo do të shkruhej natyrisht ajo është një pjesë e një literature të pastër, të gjallë, krejtësisht të pavarur dhe origjinale, dhe të përkryer, mjaft e vërtetë. A nuk do të zverdhte kapakët e atij librit më të ri që shprehej “se njerëzit e thjeshtë nuk e pëlqejnë bukurinë e vendit”? Natyrisht dhe padiskutim ashtu do të ndodhte. Do të ndodhte se jo në pak raste lulelakrat e bardha janë përdorur hershëm në krijimet letrare si ngjashmëria e detit dhe deti në mjaft të tjera është përdorur si ngjashmëri e lulelakrave të bardha. Por kjo është pikërisht ajo që ëmbëlsisht vjen nga natyra, kur përdredhat bardhësore të lulelakrës krijojnë atë valëzim para syve, kjo është pjesërisht si përsëritja e ëmbël dallgore e detit, si ajo e një të folure që erdhi nga dashuria e të thjeshtëve me natyrën, që i bëri dy poetët e mëdhenj, Eskilin dhe Shekspirin, duke përdorur një fjalë të tillë si fjala “morishëm” e frymëzuar pikërisht nga natyra dhe që iu qas pamjes së oqeanit. Fundi i botës?
Krahasimi nga natyra
Ishte pra krahasimi që lindi nga natyra, dashuria me bukurinë e saj, ajo që refuzon të gjitha qasjet ndryshe në letërsi, madje dhe kur merren të thellohen në imtësi se kaçurrelat e lakrave janë të ndryshme, dhe ato me gjethe jeshile janë më pak dallgore. Gjithkush do të thoshte: broçkulla, këtë e dimë të gjithë. Mirë që e dimë dhe pikërisht këtu është gjithë puna, pse e dimë, pasi ajo që dimë shpesh herë varet, tek një kujtesë e vazhdueshme në këtë domosdoshmëri bazë të shkrimit, që është një vijë e drejtë me tre pika të domosdoshme rikujtese: kufiri i intelektit, dogma e errët dhe i fundit i botës.
