Ildije Xhemali: KOPANECI

Prof Dr Fatmir Terziu
9 minutes ago
3 min read

Poetja nga Elbasani, Ildije Xhemali, më dërgoi një poezi tipike, dhe ndaj e lexova me vëmendje duke rrëmuar që në titull. Poezia “Kopaneci” e Ildije Xhemalit përqendrohet tek përvoja e rritjes nën një traditë të ngurtë. Ajo mbetet metaforikisht e përfaqësuar nga kopaneci, mënyra e mbështjelljes së foshnjës dhe tek përpjekja e vonuar për liri personale. Në thelb, teksti është një reflektim për zinxhirin e trashëguar të kufizimeve, për plagët që ato lënë, si edhe për guximin (dhe kufijtë e tij) kur përpiqemi t’i thyejmë. Si e tillë metafora qendrore, kopaneci, nuk mbetet vetëm fakt kulturor, por shndërrohet në simbol të shtrëngesave shoqërore, normave gjinore dhe pritshmërive familjare. Subjekti lirik “rritet” në këtë shtrëngesë, njësoj si nëna e saj, duke nënvizuar ciklin e përsëritjes. Kur “drita filloi të më ndriçojë”, nis procesi i çlirimit: “litarët nisa t’i këpus”. Megjithatë, përsëritja “Të gjitha? Jo!” e prish iluzionin e triumfit total, çlirimi është i pjesshëm, shpesh i dhimbshëm dhe i pasigurt.

Strukturisht, poezia mbështetet në enjambemente të shkurtra dhe vargje të copëzuara, të cilat imitojnë ritmin e frymëmarrjes së vështirë dhe tensionin e brendshëm. Përdorimi i pauzave (“Eh,”; ndarjet në një-fjalëshe) krijon një ton rrëfimtar intim, pothuajsi konfesional. Refrainet pyetëse (“Të gjitha?”) krijojnë dialog me lexuesin dhe thellojnë dilemat morale të poetes: a mund të çlirohesh pa pasur një kosto? A është e mundur të mos përsëritësh fatin e nënës? Një nga vargjet më të fuqishme është prishja e imagjinatës së flatrave: në vend që të rriten, ato “digjen”, “coptohen”, “nisen në humnerë”. Ky zhgënjim i lirisë së mundshme e zhvendos poezinë nga një narrativë heroike drejt një realizmi të hidhur: emancipimi nuk është vijë e drejtë, por një proces me hapa përpara dhe pas. Plagët “në shpirt” që mbahen “gjer në pleqëri” e universalizojnë përvojën: kushdo që jeton nën presionet e normave do të mbajë gjurmë.

Në plan kritik, forca e tekstit qëndron në qartësinë simbolike dhe sinqeritetin emocional. Disa lexues mund të dëshironin një zhvillim më të thellë figurativ përtej metaforës qendrore — pasi shumë motive (litarët, flatra, humnera) rimarrin të njëjtin kuptim — por kjo thjeshtësi, në fakt, i shërben qëllimit: të tregojë se shtypja është monotone, përsëritëse, e padallueshme në format e saj.

Përmbledhtas, “Kopaneci” është një poezi që flet qartë për trashëgiminë e kufizimeve dhe për luftën e brendshme mes nënshtrimit dhe çlirimit. Ajo i fton lexuesit të mendojnë jo vetëm për praktikat tradicionale, por për strukturat sociale që, si kopaneci, mund të duken mbrojtëse, ndërsa në të vërtetë shtrëngojnë frymën dhe kthejnë flatrat në plagë. Në këtë qasje, Xhemali arrin të ndërtojë një poezi të thjeshtë në formë, por të rëndë në domethënie, që mbetet gjatë në mendje. (F.T.)

KOPANECI

Nga Ildije Xhemali

Më rriti nëna në kopanec,

rritur dhe ATË ashtu.

Kur u rrita

dhe drita

filloi të më ndriçojë

litarët nisa t'i këpus, një e nga një,

pooor

të gjitha

JO!

E ndoqa nënën në gjurmët e saj