Fatmir Terziu
Më zgjat një copë të byrekut dhe unë nuk hezitoj. E marr në dorën time të djathtë. E shikoj dhe më pas e shijoj. E afroj përtej buzëve dhe më tej në brendësi. E ndjej. Është byrek. Lakruar, qoftë, apo dhe me emra të tjerë. Jo s'e nuk e kam shijuar, shikuar apo përcjell më parë në brendësi të ndjesisë sime, jo. Por sepse në këtë rast ka një tjetër fakt. Ma ofron një dorë tjetër. Një dorë që sillet me tërë atë që pasqyron një kulturë. Pos kulturës një gjuhë tjetër. E kuptimshme tashmë për të dy në dy shtrate të ndarë me një tendë të pëlhurtë, të varur në një mbajtëse të dyfishtë. E gjitha në një sallë ku dëgjohen aparatura elektronike, forma të tyre dixhitale, frymëmarrje, thëllime, ofshama njerëzore, përvuajtje të brendshme që rregjistrohen nga bluzat bojëqielli dhe faktorë të tjerë mjekësorë. Është koha e drekës. Sigurisht vizitorët e kanë kaluar orarin e paradites dhe kanë lënë atë që lejohet për të ngrënë nga jashtë asaj godine. Ne jemi të katër pacientë. Dhe emrat tanë shkruhen me numra. Njihen nga specialistët dhe ata që ndërrojnë turnet, po aq dhe nga ata që janë ngarkuar me mënyrën e vëzhgimit. Hera-herës na pyesin për ditëlindjet. Dhe ndodh me më të rrinjtë që na vizitojnë të pyesin për historitë tona. Më tej për prejardhjen. Të dy themi se jemi nga vende të ndryshëm, por ata na shkruajnë shkurt „East European“ (Europiano Lindorë). E kush ia ka ngenë në raste të tilla të merret me identitetin e vërtetë. Vetëm një rastësi nuk shpëton të shkoj më tej.
Është zgjatja e dorës nga një krevat më tutje.
„Është byrek më thotë! Pranoje një copë të lutem! E ka bërë gruaja ime…, ajo ma solli në mëngjes kur ti ishe në Laborator për mjekimin e radhës…“
„Dhe unë …, unë nuk e di pse e zgjas dorën instiktivisht. E marr me kujdes dhe…, menjëherë e përcjell në misionin e tij. Mision byreku?!'
Nuk e di pse më shijon dyfish…, dhe më pas nuk hezitoj të shkoj më tutje të pyes. Të pyes ndoshta atë pyetje, që nuk e kam bërë për tërë ato dy javë të qëndrimit tonë spitalor bashkë. E pyes si me një ndrojtje, a hezitim shtytës, kureshtar, se nga cili shtet është në fakt? Dhe ai, ashtu qetë-qetë, më thotë se është nga Ukraina. Flet natyrisht gjuhën e shtetit, ku jemi të dy, gjuhën e mjekëve dhe specialistëve të tjerë të spitalit. E flasim njësoj. Thuajse kuptohemi mirë. Dhe unë i drejtohem për të mësuar, pse e quajnë dhe ata „byrek“. Ai nuk shkon më tutje dhe thotë se këtë fjalë e ka mësuar nga gjyshja e tij, madje dhe më parë nga një grua më e moshuar, që ata në fis e quanin hallë.
Byreku, më thotë ai ka qenë një pjesë e pandarë në familjen tonë. Edhe këtu, në këtë shtet ku gjendemi prej tridhjetë vitesh, byrekun nuk e kemi ndarë. Gruaja ime e gatuan mirë. „Apo nuk të pëlqeu?“, - më pyet disi me kurreshtje, por duke mos harruar të bëhet gati për të lënë atë dhomë. Është dita e fundit e tij, më saktë ora e tij e fundit dhe ai tashmë do të jetë i lirë, i shërruar plotësisht dhe jeta do të rikthehet krejt si më parë në përditësinë e tij.
Unë vazhdoj me pjesën e mbetur të byrekut, duke ndjekur lëvizjet e tij. Ai tashmë është veshur. Është gati dhe ashtu i ulur në një cep të krevatit pret të vijë shoqëruesi i Pavionit dhe të bëjë gati procedurat e tjera ligjore të daljes nga rregjimi spitalor.
Dhe mbetem si në përhumbje, në enigmën që më ysht në vetvete. E kam përcjellë në brendësi tërë atë copë byrek duke mos ndjerë se kam ngrënë gati sa dyfishi i asaj që pata ngrënë në dy javët e qëndrimit spitalor. „Byrek. Hëngra byrek.“ Flas me veten time. Çudi. Siku nuk kam ngrënë ndonjëherë. Byrek kam pasur në të ngrënat tona në familje thuajse …, thuajse një herë në javë. Por, ja që …, byreku nga një dorë tjetër, i cituar me të njëjtin emër, m'u duk ndryshe. Emri i tij thuaj? Emri më bëri të ndjej disi atë që nuk kam mundësi ta shpjegoj? Ndoshta.
Në atë moment, dëgjova përshëndetjen e tij me të tjerët dhe më pas dhe me mua. „Do të vij të të vizitoj javës tjetër. Po ti, mos u bëj merak se edhe ti do të dalësh së shpejti dhe natyrisht do të kemi kohë të bisedojmë më shumë.“- më thotë dhe më ngre dorën e tij në shenjë të detyruar largimi nga ajo sallë. Ikjet mes fjalëve. Ikjet prej fjalëve.
Ai iku. Iku sikurse ikin fjalët. Iku sikurse ikim prej fjalëve. Unë mbeta ende aty në atë shtrat duke menduar tashmë për byrekun. Byreku?! Thjesht byreku…, një fjalë mes fjalës, një fjalë që më mbante peng. Kë të fajësoja? Dhe përhumbja vetvetiu me ikjes së fjalëve. Kë të bëj me dyshim në këtë rast? Të bëj veten time që nuk ka më shumë njohuri për këtë fjalë? Apo mjafton me kaq. Vetëm me kaq sa të them se edhe ne kemi byrekun tonë, kemi byrekun shqiptar. Dhe e them me krenarinë e ligjshme brenda meje se është më i miri nga të gjithë emrat e tjerë që i sillen vërdallë. Është byrek i gatuar nga gjyshet, nënat, motrat, gratë edhe vajzat për vite me radhë. Është byrek i paparë. Fundja më mjafton vetëm kaq? Boll i bëra fjalët çorap. Boll i mbura dhe i solla nëpër mend si ndonjë i marë. Mjaft. Mjaft ika tutje e tej me fjalë. Byreku është byrek dhe ndoshta mjafton vetëm kaq. Por, jo e brendshmja ishte më nevralgjike, kërkonte më shumë se ajo fjalë. Kërkonte të gjente pse edhe ai, ai pra që ma dha atë copë byrek të quante këtë me të njëjtin emër në fakt. Pse më interesonte identiteti i këtij produkti?!
„Identiteti…“ Në këtë rast kisha bërtitur aq shumë sa një dorë e personelit ishte tashmë mbi ballin tim.
„A jeni mirë? Keni ndodnjë shqetësim?“
„Jo, thashë, pse?“
„Asgjë …, asgjë ngaqë flisnit si i përhumbur dhe …“
„Dhe …, dhe…, thashë ndonjë gjë…'
„Jo. Jo asgjë shqetësuese, bërtitët vetëm „identitet!“
„Ah, ndoshta…, ndoshta“.
Kë të fajësoja në atë rast. Veten time, apo tërë atë që po ndodh në fakt, me emrat, me ngatërresat, me fatet, me atë që e kemi pasur tonën për një kohë të gjatë. Me të gjitha. I kemi pasur traditë nga një kohë e lashtë, e sot nuk kemi asnjërën për fat. Të Tjerët na i kanë gllabëruar. Paskemi qenë të humbur, të pazotë, apo… Ndoshta mjafton kaq. E dija nga leximet e mëparshme, se identiteti i produktit është personaliteti i përgjithshëm i një produkti. Është e zakonshme në fakt që të tjerët të përshkruajnë produktet duke përdorur të njëjtat fjalë të përdorura për të përshkruar njerëzit. Si e tillë, ekipet e marketingut shpesh mendojnë se produktet kanë një personalitet dhe identitet në treg. Për shembull, një produkt mund të jetë i besueshëm, kur ka një identitet të tij, të qartë, të saktë. E ne pse duhet ta humbim atë që e kemi pasur tonën për një kohë të gjatë?
Teksa bëhesha gati për t'u shtrirë e tashmë ndjehesha disi i lodhur, në hyrje të dhomës pashë sërrish atë që më zgjati byrekun ndërsa ishte i shtruar me mua për dy javë. E di më tha, të ka shqetësuar ai emër. Ja lexoje këtë libër dhe do të më besosh…
E ndjeva veten ngushtë. Ngushtë, se nuk kisha unë se çfarë ti dhuroja. Por librin e pranova me dashuri dhe respekt dhe e falenderova përzemërsisht. Ende pa e kaluar Ai, derën kryesore të pavionit, leximi im kishte ngecur diku në hyrje të librit…, ndërsa ikja e tij më dukej e pashkëputshme nga sytë e mi.
Sipas turkologut austriak, Andrea Tietze, 'byrek' vjen nga persishtja 'bûrak', e cila i referohej çdo pjate të bërë me jufka. Kjo, nga ana tjetër, ndoshta ka ardhur nga rrënja turke, 'bur', që do të thotë 'të përdredh', edhe ky një aluzion për mënyrën se si duheshin manipuluar fletët e holla të brumit për të prodhuar një efekt të shtresuar.
„E ka bërë gjyshja ime kështu me dredha byrekun…“, i thashë.
„Të njëjtën gjë bënte gjyshja ime“, më tha dhe iku tashmë duke lënë pas një buzëqeshje.
Buzëqeshjen e tij e ndjeva po njësoj atë ditë kur u takuam përsëri jashtë atij spitali, ndërsa unë e kisha lënë tashmë atë prej dy javësh.
„Të thashë që do të të takoja!“ – më tha Ai.
„Na bëri bashkë byreku“, u mundova të shpjegohem.
Sakaq, mbi kokat tona, të dy ishim përhumbur mbi një tufë shpendësh, që iknin e iknin, duke na kujtuar se ikjet kanë qenë gjithnjë të tilla mes fjalëve dhe bisedave të jetës dhe produktit të saj. Ishte vjeshtë në atë skaj.
