Fatmir Terziu: Thanas Meksi, një emër që i përket jo vetëm Elbasanit

Thanas Meksi, një emër që i përket jo vetëm Elbasanit

1. Hyrje

Në diskursin bashkëkohor mbi historinë kulturore shqiptare, roli i intelektualëve lokalë me ndikim kombëtar mbetet thelbësor për të kuptuar proceset e ruajtjes dhe transmetimit të identitetit. Thanas Meksi përfaqëson një nga këto figura, ku ndërthurja e dijes akademike, praktikës institucionale dhe angazhimit qytetar krijon një model të qëndrueshëm veprimi kulturor. Edhe pse veprimtaria e tij është e lidhur ngushtë me qytetin e Elbasanit, dimensioni i saj e tejkalon kornizën lokale, duke u shtrirë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar.

Ky shkrim synon të analizojë figurën dhe veprën e Thanas Meksit si një personalitet kompleks i arsimit, kulturës dhe studimeve historiko-etnologjike shqiptare. Përmes një veprimtarie mbi shtatëdhjetëvjeçare, Meksi ka ndikuar në formësimin e politikave kulturore lokale, në dokumentimin e trashëgimisë shpirtërore dhe materiale të Elbasanit, si dhe në përfaqësimin e kulturës shqiptare në hapësira ndërkombëtare. Studimi e trajton kontributin e tij në disa plane: institucional, shkencor, artistik dhe shoqëror.

2. Formimi akademik dhe profili profesional

Thanas Meksi lindi më 10 gusht 1937 në Labovë të Zhapës (Gjirokastër) dhe u rrit në lagjen “Kala” të Elbasanit, një hapësirë me traditë të konsideruar arsimore dhe kulturore. Formimi i tij në Normalen e Elbasanit dhe më pas në Universitetin e Tiranës (histori-gjeografi dhe publicistikë) përcaktoi drejtimin e veprimtarisë së tij profesionale.

Karriera e tij përfshin pozicione të rëndësishme në arsim dhe administrim kulturor: arsimtar dhe drejtor shkolle, drejtues i Komitetit të Rinisë në Elbasan, Shef i Seksionit të Arsimit, Kulturës dhe Fizkulturës në qarkun e Elbasanit (1966–1974), zv/drejtor i Institutit të Studimeve Pedagogjike në Tiranë (1974–1977), si dhe drejtor i Pallatit të Kulturës, drejtor i Teatrit “Skampa” dhe këshilltar i kulturës në Bashkinë e Elbasanit (1977–1995). Këto funksione dëshmojnë ndikimin e tij në ndërtimin e politikave kulturore dhe edukative në nivel lokal dhe kombëtar.

3. Kontributi shkencor dhe botimet

Një nga aspektet më të rëndësishme të veprimtarisë së Thanas Meksit është krijimtaria e tij shkencore dhe dokumentuese. Ai është autor i 27 botimeve, që përfshijnë studime historike, monografi kulturore, enciklopedi dhe guida. Veprat e tij, si Dita e Verës, Isuf Myzyri, Kostume popullore të Elbasanit dhe Emblema e Elbasanit, përfaqësojnë burime themelore për studimin e identitetit kulturor lokal.

Një kontribut i veçantë është pjesëmarrja e tij si bashkautor në enciklopeditë Elbasani dhe Etno-folku elbasanas, si dhe në botime kushtuar figurave të Rilindjes Kombëtare si Vangjel dhe Kostandin Zhapa. Studiuesi dhe muzikologu Meksi ka ofruar gjithashtu një analizë sistematike të Festës së Ditës së Verës, të cilën e ndan në katër faza historike, duke e trajtuar atë si fenomen kulturor me vazhdimësi dhe transformim.

4. Veprimtaria kulturore dhe folklorike

Në fushën e kulturës së gjallë, Thanas Meksi ka luajtur rol qendror si drejtues dhe organizator. Si president i shoqatave kulturore “Isuf Myzyri – Artist i Popullit”, “Elba-Folk” dhe “Odria”, ai ka kontribuar në ruajtjen, dokumentimin dhe promovimin e trashëgimisë folklorike shqiptare. Aktiviteti i këtyre shoqatave ka tejkaluar kufijtë kombëtarë, duke prezantuar kulturën shqiptare në vende të Europës, Azisë dhe Afrikës.

Vlerësimet dhe çmimet ndërkombëtare, përfshirë “Çelësin e Artë” në Moskë (2007), dëshmojnë se veprimtaria e tij nuk ka pasur vetëm karakter lokal, por ka funksionuar si diplomaci kulturore. Ansamblet dhe Grupet popullore të drejtuara nga Thanas Meksi kanë fituar mjaft çmime në Itali, Gjermani, Holandë, Rumani, Angli, Francë, Turqi, Greqi,  Bullgari, Suedi, Ukrainë, dhe Kosovë, Maqedoni, Malin e Zi.

Historiani, etnologu dhe krijuesi, Thanas Meksi në vitin 2023 është vlerësuar me titullin „Qytetar Nderi“ i Elbasanit, një vlerësim ky mjaft meritor për një figurë të tillë intelektuale.

5. Dimensioni shoqëror dhe shumëdisiplinor

Figura e Thanas Meksit plotësohet nga angazhimi i tij në fusha të tjera, si sporti dhe gazetaria sportive. Ai ka qenë sportist me ekipet e Elbasanit në basketboll dhe volejboll, trajner, arbitër dhe gazetar sportiv. Njohja e gjuhëve greqisht, rusisht dhe anglisht ka lehtësuar komunikimin ndërkulturor dhe përhapjen e ideve të tij në kontekste më të gjera.

Në planin shoqëror, historia familjare e lidhur me emigracionin shqiptar në Shtetet e Bashkuara e ka pasuruar perspektivën e tij mbi identitetin, atdheun dhe diasporën, duke reflektuar në ndjeshmërinë e tij kulturore, që nga rrugëtimi i të afërmve të tij në Shtetet e Bashkuara e deri te brezat e rinj që jetojnë sot përtej Atlantikut.

Thanas Meksi mbetet në Elbasan si djalë dinamik i lagjes “Kala” të Elbasanit, nxënës i denjë i Prof. Aleks Buda, Dhimitër Shuteriqit, Ylli Popa, Todi Dhamës, Mentor Belegut, Thoma Murzakut, Mitat Stringës dhe shumë pedagogëve të tjerë. I dashur me të gjithë dhe njeri shembullor, organizator në sektorët e punës, i kulturuar, shkrimtar prodhimtar dhe i kudogjendur.

6. Duke konkluduar

Thanas Meksi përfaqëson modelin e intelektualit të angazhuar, ku teoria dhe praktika ndërthuren në shërbim të kulturës kombëtare. Kontributi i tij në arsim, histori, etnologji dhe folklor e bën atë një figurë referenciale për studimet kulturore shqiptare. Edhe pse veprimtaria e tij është e rrënjosur në Elbasan, ndikimi i saj është kombëtar dhe ndërkombëtar. Në këtë kuptim, Thanas Meksi është një emër që nuk i përket vetëm një qyteti, sepse vepra e tij nuk është lokale në frymë, por historisë kulturore shqiptare në tërësi. Ai i përket kulturës shqiptare si shembull i intelektualit qytetar, që punon me përulësi, por lë gjurmë të thella. Në faqet e një reviste kulturore, sikurse është „Fjala e Lirë“ Londër dhe simotra e saj në print „Albanian Post“, emri i tij vjen jo si përmbyllje, por si kujtesë se kultura ndërtohet nga njerëz që e jetojnë atë çdo ditë, me përkushtim, dije dhe dashuri.