Fatmir Terziu: Pse Isuf Neli?

Pse na mungojnë intelektualët si Isuf Neli?

Prof. Dr. Fatmir Terziu

Në vend të hyrjes

Çfarë është një intelektual dhe a ka vend në vendin tonë? Fjalë, koncepte, kuptime… Ka ardhur koha t’i ngatërrojmë dhe t’i ndajmë ato. Çdo përkufizim tani ndahet në interpretime personale, dhe idetë tona të përbashkëta në pikëpamje. Kohët e fundit, një diskutim është zhvendosur te termi “intelektual”, me sa duket i përdorur dhe i transformuar vitet e fundit me lehtësi gjatë evoluimit të shumë gjërave. Dhe ata që e ngecin theksin tek ky term, thonë se ky koncept u prezantua për herë të parë nga Maupassant, por nuk ka citate për ta vërtetuar këtë. Është më e sigurt se kjo fjalë lindi pas një fjalimi të kryeministrit francez Georges Clemenceau gjatë Çështjes Dreyfus. Koncepti ndoshta ka lindur vërtet në territorin francez përpara se të përhapej nëpër botë, duke mbajtur brenda vetes frymën e mendimtarëve francezë si shembull.

Pra, një intelektual, një inteligjent dhe një krijues sigurisht që nuk janë të njëjtë në kuptimin e tyre absolut. Ka nuanca që i dallojnë ato. Këto dallime nuk janë formuluar në mënyrë kategorike. Ndoshta për shkak të kësaj, do të jetë e vështirë të përcaktohet në kohën e shkuar nëse Leonardo ishte intelektual. A ishte ai inteligjent? A e largoi atë nga koncepti i "krijuesit" gjithë super-enciklopedia e tij? Çfarë ishte Volteri, ai rebel, që jetoi shekuj para se të formuloheshin këto koncepte gjoja krejtësisht moderne?

Ashtu si eruditi dhe inteligjenti nuk janë domosdoshmërisht i njëjti person, mund të debatojmë pafund nëse intelektuali dhe inteligjenti ndonjëherë përshtaten në të njëjtin imazh. Nuk është e tepërt të kujtojmë termin "inteligjencë artistike-krijuese", të shpikur me dinakëri nga propaganda socialiste për të shmangur çdo dyshim se kush mund të krijojë dhe kush është i ndaluar ta bëjë këtë. Gjëja e çuditshme është se në atë kohë nuk kishte termin "inteligjencë shkencore-teknike", për shembull. Atje, gjërat dukeshin se kuptoheshin vetë. Por edhe Epoka post-socialiste nxitoi t'i jepte fund kësaj ideje që nga momenti që lindi, në "mëngjesin famëkeq me François Mitterrand" në fillim të vitit 1989 morën pjesë "intelektualë", artistë, shkrimtarë, filozofë... Pastaj termi mori një kuptim të ri, intelektual për një kohë u bë sinonim i "disidentit". Dhe meqenëse nuk kishte disidentë të vërtetë në Shqipëri, kjo natyrshëm e fshiu konceptin nga mendimi popullor.

Dhe sot, në epokën e rrjeteve sociale, të gjitha termat që dikur ishin të qarta dhe të padiskutueshme janë bërë thjesht fjalë të përshtatshme. Kjo është pjesë e procesit të zëvendësimit të kuptimeve që ka vazhduar në mënyrë të fshehtë për një kohë të gjatë. Fjalët ndahen nga rrënjët e tyre, kthehen sipas situatës, duke u bërë mjete, jo esenca. Duket si një proces krijimi fjalësh, por në fakt është një akt i maskuar mirë i zbrazjes së përmbajtjes. Sot, askush nuk do të pranonte se nuk është inteligjent. Përkundrazi, rrjetet sociale që supozohet se bashkojnë dhe mundësia që të gjithë të shprehin pozicionin e tyre çojnë në një shpërbërje absolute të autoriteteve, në mënyrë që të gjithë, pavarësisht nga aftësitë e tyre, të mund të ndihen autoritar dhe të ditur në sytë e tyre. Kuptimi individualist i vetëvlerësimit si një vlerë absolute, i mbyllur në mantrën e përsëritur pafundësisht "Ti je unik", "Ji vetvetja, sepse je më i miri", çon në shpërbërjen e kuptimit. Eksperti nuk është më ekspert vetëm për sa kohë që përsërit bindjen personale të atij që po përpiqet ta kuptojë.

Për këtë arsye, "intelektual" është bërë një fjalë e dyshimtë. Koncepti përmban një aludim se dikush mund të dijë dhe mund të bëjë më shumë. Dhe kjo i shtyp këmbët prej balte të vetëbesimit të pabazë të njeriut modern. Dhe nën pretekstin se nuk ka “intelektualë”, ai është gati të poshtërojë këdo që e lë në hije. Por së bashku me konceptin relativisht të kufizuar të "intelektualëve", kjo inerci ndikon edhe te inteligjenca. Një person i shtypur nga kufizimet e tij refuzon të pranojë se ka njerëz që dinë dhe mendojnë më shumë se ai. Ai refuzon të marrë parasysh askënd tjetër përveç paragjykimeve të veta. Pikërisht për këtë arsye "Unë jam i thjeshtë dhe ti je i thjeshtë" është bërë një mesazh politik në vendin tonë. Është i ndershëm dhe pasqyron situatën reale - është e vështirë për dikë me inteligjencë të jashtëzakonshme të fitojë mbi masat, të cilat nuk duan që askush t'u "luajë mend".

Kjo nuk është pjesë e psikologjisë sonë të vërtetë popullore. Dikur, mësuesi, megjithëse shpesh tallej për idetë e tij abstrakte, ishte ende midis njerëzve të respektuar në fshat. Shqipëria në kohët e vjetra të mira nuk vuante nga sëmundja e kombeve perëndimore, ku tejkalimi i aftësive të dikujt, demonstrimi i inteligjencës dhe njohurive më të mëdha se ato të të tjerëve në familje, konsiderohej një akt me moral të ulët. Dikur, para socializmit, shqiptari përpiqej ta edukonte fëmijën e tij më shumë sesa e edukonte vetë. Dhe pastaj erdhi koha e kokëulurve dhe kokëulurve. Dhe, mjerisht, ajo kohë nuk kaloi.

Kjo është arsyeja pse sot mantra kryesore e mbrojtësve të status quo-së është "si guxon, dreqi ta marrë, ta quash veten intelektual, kur je një lloj artisti". Gjëja qesharake është se kjo dëgjohet edhe nga njerëz demonstrativisht shumë të arsimuar. Natyrisht, nuk mjafton të dish shumë fjalë të ndërlikuara, të shikosh me përçmim të tjerët dhe të shkruash vepra të gjata filozofike. Madje është e panevojshme ta bësh këtë. Intelektuali sot, në epokën e inteligjencës artificiale, është ai që sheh përtej komoditetit. Ai që mund të bashkohet me njerëz me të njëjtat mendime dhe, kur është e nevojshme, të debatojë me ta, nëse është e nevojshme. Ai që nuk ka paragjykime, por ka një ndjenjë për atë që është e nevojshme në kohën e duhur. Ai që nuk përpiqet të paraqitet si "intelektual", por respekton ata që dinë më shumë se ai. Ai që nuk mendon se mund të jetë po aq i mirë në komentimin e ndeshjeve të futbollit dhe politikës, por është i vetëdijshëm se asnjë njeri nuk është ishull. Ai që nuk pyet se çfarë do të fitojë nga pozicioni i tij, por e di se frikërat duhen kapërcyer. Ky është në vazhdim të shkrimit tonë. Por që në fillim theksojmë se ky model inetelektuali na mungon?

Rrugëtimi i gjatë i një talenti

Talentin e tij në të shkruar e shfaqi që në bangat e shkollës tetëvjeçare në vendlindjen e tij. Hartimet dhe skicat e tij, vjershat e asaj kohe, natyrshëm ishin prezente, përveç Këndeve Letrare të shkollës, Rrethit, po ashtu dhe në shtypin lokal dhe atë qendror për moshat përkatëse. Kështu jo vetëm nga talenti, por dhe nga rezultatet e larta në mësime, djaloshi që kishte fituar respektin e zonës dhe tërë rrethit të Matit, madje dhe si fitues spartakiadash dhe konkursesh, arriti të fitoj dhe studimet në arsimin e lartë. Natyrisht studimet për Gjuhë dhe Letrësi Shqipe, ishin shumë të arsyeshme për ata kuadro që firmosnin të drejtat e studimit të asaj kohe. Ndërsa iu drejtua Arsimit të Lartë, që në vitin e parë të tij, ra në sy për oratorinë, mënyrën e të shkruarit dhe për zellin në studime. Ai u bë një nga studentët më të dalluar, shembullorë në sjellje, talent në të shkruar, dhe mjaft efektiv e me rezultate të larta në provime, ndërsa ndiqte në Shkodër, Institutin e Lartë Pedagogjik të asaj kohe.

Dhe natyrshëm arkivat, nëse ekzistojnë edhe sot, flasin mjaft për atë emër, që ushqente dhe furnizonte më saktë, me skeçe, fabula, tekste efikase, edhe Estradën e Shkodrës, po aq dhe Teatrin e saj kohe. Emri i studentit matjan, Isuf Neli, thuajse ishte i përjavshëm në vitet kur ai krahas të mësuarit ushtronte dhe penën e talentin e tij në të shkruar vlera të cilat i linin me gojën hapur edhe më profesionistët, edhe më të talentuarit, madje dhe më të përkëdhelurit e atyre viteve. Në të gjithë periudhën e tij si student, Isuf Neli, bëri që emri i tij të mbahej mend, të respektohej dhe të shënonte një risi, që pak herë ndodhte në atë kohë. Risia qëndronte tek aftësia e tij, por dhe tek edukata, disiplina, modeli që kishte gatuar për të tjerët me atë pasion të madh për letërsinë.

Ky pasion pas mbarimit të studimeve në ILP Shkodër, e dha rezultatin e menjëhershëm, kur pa hezitim u emërua mësues letërsie në shkollën e mesme Bruç, një shkollë emërmadhe e asaj kohe, por që kishte dhe mbante vlera edukative dhe pedagogjike të larta, të cilat Neli, dhe kolegët e tij në vitet e mësimdhënies i çuan më tej. Në fakt në atë kohë disa ekipe kontrolli e vendosën emrin e Isuf Nelit në një lartësi të paimagjinueshme, aq sa menjëherë e propozuan të ndiqte dhe një specializim pasuniversitar. Ai e pranoi, dhe përfundoi atëherë një specializim 1-vjeçar për Pedagogji-Psikologji.

Pas këtij specializimi Isuf Neli u emërua në Kabinetin Pedagogjik Mat, si një metodist, specialist dhe profesionalist i kualifikuar dhe i aftë për të çuar më tej nivelin e arsimit, sidomos të letërsisë dhe Gjuhës së bukur Shqipe në shkollat e Matit të atyre viteve. Duke qenë se ishte një penë e shkëlqyer, ai ra në sy të drejtuesve të kohës dhe kështu pena e tij u kërkua me ngulm, madje me detyrim që të ishte një nga gazetarët kryesorë të ish-gazetës "Rruga e Dritës", që në atë kohë ishte organ i ish-Komitetit të PPSh Mat. Por emërimi i tij në këtë gazetë, madje me detyrim, bëri një farë demoralizimi në atë që Isuf Neli, e konsideronte në vetvete, si një liri, si një dhunti që nuk mund të mbetej thjesht nën direktiva dhe kontroll eficent të mendimit.

Isuf Neli punoi në atë gazetë derisa u ndërruan sistemet dhe në atë kohë ai menjëherë krijoi dhe drejtoi po në Mat një gazetë private, që kishte një titull shumë domethënës jo vetëm për kohën, por dhe për memorjen e sotme. Gazeta "E nesërmja"[1], u pëlqye mjaft, por në të njtën kohë krijoi dhe një dukuri tjetër të kohës, që natyrshëm e bëri atë që të ndjehej e pafinancuar dhe thuajse u mbyll shumë shpejt. Në fakt, me të gjitha përpjekjet, me të gjithë risinë e re demokratike të gazetës, vetë themeluesi i saj, vetë ushqyesi i saj me shkrime e me shpirt, thuajse po vetë e mbylli.

Nuk duhet lënë në harresë dhe fakti që në një kohë të konsiderueshme Isuf Neli punoi dhe si gazetar te gazeta "Bashkimi", ku natyrisht aty thelloi akoma më shumë dashurinë dhe respektin për publicistikën, gazetarinë, shkrimin, krijimtarinë dhe qasjen në udhë të ndjeshme për tek lexuesi e komuniteti. Isuf Neli si mësues ka dhënë një kontribut të jshtëzakonshëm dhe tek Gjimnazi "Pjetër Budi" Burrel.

Sikurse dihet tashmë në fillimet e Demokracisë, vetë mënyra intelektuale e tij, e bazuar dhe e mbështetur në arritje dhe rezultate, vetë emrin i tij i respektuar në Mat, po ashtu pena, shkrimet, talenti, të qënit gazetar i sprovuar, person publik dhe me reputacion e sollën në një situatë të atillë që të votohej unanimisht kryetar i Partisë Demokratike, dega Mat[2]. Në kohën që ishte drejtues i PD-së në Mat, natyrisht vlerat demokratike dhe angazhimi u bënë shtysa për rezultate të larta, për një rrugëtim plotë shpresa, plotë vrull e shpresa. Me ndryshimin e mjaft situatave, me disa rrëthana që pasuan më pas, intelektuali dhe demokrati që kishte vetëm jetën pa e dhënë për këtë rrugëtim, u gjend vetëm Drejtor i Konvikteve të Universitetit Bujqësor Kamëz.

Isuf Neli, pas një pune të madhe në drejtimin, menaxhimin dhe kthimin e konvikteve të Universitetit Bujqësor Kamëz në një fytyrë të re, u emërua drejtor në Ministrinë e Arsimit. Edhe si Drejtor në një nga drejtoritë e rëndësishme të kësaj Ministrie, Isuf Neli, dha maksimumin intelektual dhe u bë mjaft i dashur për kolegët e miqtë e shumtë të tij. Emri i Isuf Nelit natyrshëm nuk është thjesht një emër i një intelektuali që ka bërë detyrën, por dhe i një talenti që ka lënë firmën dhe vulën e bukur në artin e të shkruarit e sidomos me Antologjinë e Parë poetike të realizuar në Mat për poetët dhe krijuesit matjanë. Ai është redaktori i librit „Përtej është qielli...: vjersha dhe balada“ të autorit matjan Basir Bushkashi, është autor i disa shkrimve mjaft të rëndësishme në fushën historike dhe hulumtues, sikurse është „Gjurmë e dëshmi të qytetërimit të lashtë“. - (Dukagjini dhe e kaluara e tij). (Rilindja. - 27 qershor, 1993, f. 9.). Ka shkruar Parathënie e vëllimit me poezi "E ka fjalën koha" të poetit Qemal Cenajt, viti 2004, arathënie e botimit "Antologji magjane", viti 2003 etj.

Po, Isuf Nelin e ka përmendur edhe Esat Ruka „Mjeshtër i Madh“, por jo kaq gjerë e gjatë, thjesht si një ekspert i arsimit, studiues dhe bashkëpunotër e redaktor i librit më të fundit të tij. Kjo, pasi vetë protagonisti nuk ka dëshiruar të shkruhet për të, ka mbajtur një distancë të madhe nga media, nga gazetat, nga televizionet, madje dhe nga shumë e shumë të tjerë që kanë shprehur të thonë të vërtetën për një Njeri, intelektual të mirëfilltë, Demokrat të zjarrtë e të pastër, aktivist, talent dhe hulumtues e pedagog i kalibrit të lartë. Kështu Isuf Neli, studenti model, talenti universitar, intelektuali i formuar, studiuesi, njohësi dhe vlera e padiskutueshme e Matit e më gjerë, duket se pos kësaj ka mbetur në hijen e vetë kohës, pa dhënë asnjë mundësi që kjo vlere e madhe ti transmetohet brezave të sotëm, që më shumë se kurë duhet të dinë udhë të tilla të ndjekura me mund, talente djersë, pa ndërrje, pa korrupsion, por gjithnjë meritore dhe me meritë të padiskutueshme.

Ky intelektual që na mungon sot aktualisht punon në një shtypshkronjë në Tiranë. Intelektuali sot nuk është një lexues i fiksuar pas mendimeve të tij, por një udhëheqës aktiv me qëllime të mira dhe me mendim të arsyetuar, me shembullin dhe vlerën e tij. Dhe po, në epokën e lejueshmërisë shoqërore, pikërisht dhe vetëm një person i tillë mund të sjellë ndryshime efektive. Kjo është arsyeja pse artistët janë intelektualë. Jo të tipit klasik, por intelektualë të epokës së re. Sepse ata japin kuptim, jo ​​fjalë.

Vazhdon...

[1] Dy titujt e parë: "Rruga e dritës" dhe "E nesërmja" i ka drejtuar Isufi.

[2] Kryetar i PD, dega Mat, është zgjedhur nga fundi i vitit 1997 dhe ka qëndruar disa vjet.