Fatmir Terziu: Agolli ishte i arsyeshëm në politikë, por i shkëlqyer në poezi

Agolli ishte i arsyeshëm në politikë, por i shkëlqyer në poezi

Nga Fatmir Terziu

U rrita me poezitë, shkrimet dhe reportazhet e Dritëro Agollit. Ashtu si shumë të tjerë, studiova në shkollë poemën e tij më të famshme “Nënë Shqipëri” (1974) dhe më vonë mësova “I përndjekuri i dashurisë” (2013), të cilat të dyja gjithmonë evokonin njeriun e ushqyer me shqiptari, sikurse dhe atë të prindërve të mi të ardhur nga rrënjë patriotizmi. Asokohe kur dëgjova lajmin për vdekjen e tij, m’u kujtua se si ai dikur transportoi një audiencë akademike në radhët tona, si studentë të asaj kohe, kur lexoi “Kujdes fjalën” përkrah mjaft talentëve dhe poetëve të rrinj që premtonin për të ardhmen:

“Me fjalën rrjedhin përrenj me mjaltë

Pikojnë çezma me helm të zi

Kujdes me fjalën zonjëz me çantë

Kujdes me fjalën dhe ti zotëri!”

Në ‘Sikur s’jetoj në vendin tim’, Agolli bëri diskurs një simbol të diversitetit kulturor shqiptar dhe kohës që e solli retorikën e një pyetjeje të tillë. Është një shembull i ndjeshëm se si ai kombinoi subjektiven me publiken, personalen me komunitaren, duke nënkuptuar një lidhje midis thellësisë së vetes krijuese dhe thellësisë së lëkundjes dhe realitetit:

“Më ndodh sikur s’jetoj në vendin tim

Po në një vend të huaj dhe të largët

Në një qytet me buba dhe me minj

Mes mureve të rrjepur dhe të lagët.”

....

“Ky vend më duket do helmohet krejt

Nga helmi rrjedhur vrimash në themelet

Pastaj do tundet toka në tërmet

Dhe Djalli i Madh do qesh e do zgërdheshet.

I huaj jam në vendin tim mjerisht

Dhe kur rreth meje ka me dhjetra njerëz

Kjo më lëndon dhe shpirtin ma gërvish

më bën të qaj si nxënës prapa derës.”

Poezia është fusha e duhur për imazhin dhe mitin, ku çështjet e së vërtetës historike, realitetit dhe diskursit, ose angazhimit politik janë të parëndësishme nëse shkrimi ka sukses si letërsi.

Ndërsa Arapi, poeti bashkëkohës i tij, është i famshëm për urtësinë metaforike dhe pasionin e tij, Agolli, i dyti që mori vlerësimin përfundimtar letrar nga aftësia e latimit të fjalës, dallohet nga qasja e tij tradicionale dhe përgjigjet e tij të matura me kujdes në aspektin evetvetes dhe jo të tërësisë. Me këtë kontekst nëkuptojmë atë që shpesh thuhet se Poezia, pavarësisht nëse i përket një dispensacioni të vjetër politik, apo aspiron të shprehë një të ri, duhet të jetë një model pune i vetëdijes gjithëpërfshirëse. Më saktë poezia nuk duhet të thjeshtojë, por duhet të saktësojë. Projeksionet dhe shpikjet e saj duhet të jenë në përputhje me realitetin kompleks që e rrethon dhe nga i cili gjenerohet.

Por sekuenca e poezive që përdorën bashkëpoetët e tij të kohës, sikurse dhe emrat e tjerë të mëdhenj, e thjeshtuan realitetin kompleks nga i cili u gjenerua edhe propaganda me të cilën po gatuhej “Njeriu i ri” dhe më pas ajo që shkruhej dhe askush nuk e lexonte më, por vetëm serviloste për të gjetur një vend pune në Ministri të Kulturës, që vetëm kulturë nuk prodhon prej vitesh. Poetët periferikë paraqitën një pikëpamje ahistorike të psikikës së munguar e të cënuar të kohës. Jo pak herë u argumentua se është një poezi e ngushtuar dhe jo protagoniste. Ky ishte një thjeshtëzim që mund ta bënte kohën më pak kërcënuese nga pikëpamja e procesit të vetë kohës, hapësirës dhe vendit, që mund të përfshihej, me petkun efektiv për protagonistët proaktivë dhe jo.

“Po iki me trishtim i zhgënjyer nga miqtë

E mbylla dhe derën që rrinte e hapur

Për lajkatarët, për rrenacakët e smirëzinjtë

Që shtireshin engjej të dashur.

Ku vete s’e di, veç s’dua të kthehem

Sërishmë në rrenat e jetës

Diku në një skaj të largët do prehem

me qafën e futur në jakën gri të xhaketës.” (Dritëro Agolli: Po iki i zhgënjyer nga miqtë…)

Pas kësaj, pyetja vjen e qartë: “Për kë e kishte Agolli?” Si “voyeur-i i zgjuar” i poezië së tij shumë të mirëkuptueshme edhe pa përgjigjen adekuate, Agolli pretendon se e “kupton” absurdin në komunitetin krijues, as duke e miratuar dhe as duke e kundërshtuar, por përdorimi i fjalës “rrenacakët” nga ana e tij nuk mund ta mbajë këtë neutralitet. Krijimtaria shqiptare e kohës heshti për këtë, por dashamirësit dhe dashnorët e një poezie të tillë e përqafuan atë dhe e shpërndanë duke e bërë mit. Në një nëntekst të thjesht ajo është një model, dhe jo vetëm kaq.

Megjithatë, përgjigjet poetike të Agollit edhe pas ikjes së tij në amshim u tërhoqën gradualisht nga atavizmat e dedikimit. Pretendimi i kohëtarëve për poezinë ishte se ajo shënon kohën, ashtu si shkrimi i Jezusit në pluhur, me një kujdes të tillë që mund ta përqendrojë “shkakun” në dështimet e veta përpara se të shpërndahet e të bëhet masiv, grindje, vetëshpallje “poeti më i mirë” apo dhe me emra të tjerë të mjerë...

Për në fakt nga leximi i veprës së tij poetike lexuesi më i thjeshtë nënkupton se Agolli shqetësohej vazhdimisht për atë që e motivonte shkrimin e tij, duke shfaqur një prirje kritike për të folur me zë të lartë, gjë që i çarmatosi kritikët dhe i lejoi atij të ruante nivelin e lartë moral. Ashtu si një poet i veshur dhe me poltikë që ecën në vijën e paqes dhe u ofron falje atyre nga të gjitha anët, ndërsa e kërkon vetë, ai kurrë nuk e mohoi ndikimin e politikës komuniste, por vazhdimisht destabilizoi pritjet se çfarë mund të nënkuptonte kjo kur e mohonin komunistët e tjerë.

Jo më kot për këtë Finders Keepers shprehet se "Poeti është i shtrirë midis politikës dhe transcendencës" dhe kështu nuk mund të kufizohet në një kamp, ashtu siç një art nuk mund të kufizohet në një pemë ku varet liria e poetit, e cila jeton më shumë se sa vetë ata që e vranë lirinë e fjalës. Agolli deklaroi qëllimin e tij për të "sjellë realitetin e shoqërisë në përputhje me realitetin e shkrimit" - domethënë, në “formën e një tradite letrare të integruar”. Poezia e tij theksoi një ndjenjë përkatësie në peizazhin kulturor, kështu që ajo që është e rëndësishme nuk është ajo për të cilën përpiqen njerëzit, por kush janë dhe nga vijnë. Askush nuk mund ta mohojë ndikimin e tij në letërsinë bashkëkohore, një rol kryesor që ai e përvetësoi me vetëdije në traditën e poetëve si Naim Frashëri, të cilin e admironte shumë.

Duke konkluduar mund të them se Agolli ishte i arsyeshëm në politikë, por i shkëlqyer në poezi. Politika e Agollit mund të nxisë pyetje, për kohën që drejtonte Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, po aq dhe për kohën kur iu bashkëngjit ndryshimit të emrit nga PPSH në PS, partisë moniste, por zotërimi i tij i gjuhës shqipe të përsosur në poezi do të vazhdojë të frymëzojë.