Fatmir Terziu: 22 Nëntori dhe Kongresi i Manastirit

Fatmir Terziu: 22 Nëntori dhe Kongresi i Manastirit: Unifikimi i Alfabetit të Gjuhës Shqipe dhe Rëndësia e Tij Historike

ABSTRAKT

Ky artikull shqyrton rëndësinë historike, gjuhësore dhe socio-politike të Kongresit të Manastirit (14–22 nëntor 1908), një ngjarje që rezultoi në unifikimin e alfabetit shqip dhe përkujtohet çdo vit më 22 nëntor. Përpara kongresit, gjuha shqipe shkruhej duke përdorur alfabete të shumëfishta konkurruese, duke krijuar pengesa të konsiderueshme në komunikim, arsim dhe zhvillim kulturor. Duke analizuar strukturën organizative të kongresit, pjesëmarrësit kryesorë, debatet dhe rezolutat përfundimtare, ky studim nxjerr në pah se si miratimi i një alfabeti të unifikuar me bazë latine shërbeu si një hap themelor në konsolidimin e identitetit kombëtar shqiptar. Për më tepër, artikulli shqyrton ndikimin afatgjatë të kongresit në arsim, botime dhe emancipimin politik të shqiptarëve në fillim të shekullit të njëzetë. Gjetjet nënvizojnë Kongresin e Manastirit si një moment kyç në ndërtimin e kombit dhe standardizimin gjuhësor në Shqipëri dhe në rajonet më të gjera shqipfolëse.

Hyrje

Unifikimi i alfabetit të gjuhës shqipe përbën një ndër momentet më të rëndësishme të historisë kulturore dhe politike të shqiptarëve. 22 Nëntori, i njohur si Dita e Alfabetit të Gjuhës Shqipe, përkujton përfundimin e Kongresit të Manastirit, mbajtur më 14–22 nëntor 1908, një ngjarje vendimtare që konsolidoi procesin e standardizimit të shkrimit të shqipes. Kjo datë, sot e kremtuar në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe në diasporën shqiptare, simbolizon jo vetëm një unifikim gjuhësor, por edhe një hap të rëndësishëm drejt konsolidimit identitar dhe politik të kombit.

Konteksti historik dhe gjendja e shqipes para Kongresit

Para vitit 1908, gjuha shqipe karakterizohej nga një fragmentarizim alfabetik i theksuar. Në përdorim ishin gjashtë ose më shumë sisteme shkrimi – përfshirë alfabetin e Stambollit, alfabetin e Bashkimit, alfabetin e Agimit, si edhe variante të tjera të bazuara në greqishten, arabishten dhe latinishten. Mungesa e një standardi të përbashkët krijonte vështirësi në komunikim, në botimin e teksteve shkollore, në zhvillimin e shtypit dhe në konsolidimin e diskursit politik kombëtar.

Kjo situatë ndodhte në një periudhë të rëndësishme të Rilindjes Kombëtare, kur elitat intelektuale dhe patriotike shqiptare po përpiqeshin të ndërtonin baza të qëndrueshme arsimore, kulturore dhe institucionale. Nevoja për një alfabet të unifikuar konsiderohej si parakusht thelbësor për zhvillimin e arsimit shqip dhe për forcimin e vetëdijes kombëtare.

Organizimi i Kongresit të Manastirit

Kongresi u organizua nga shoqëria patriotike “Bashkimi” dhe u zhvillua në shtëpinë e Fehim Zavalanit, e cila sot funksionon si Muzeu i Alfabetit Shqip. Ngjarja tuboi 50 delegatë nga 23 qytete shqiptare, si dhe përfaqësues të shumë shoqërive kulturore e patriotike. Prej tyre, 32 delegatë kishin të drejtë vote dhe 18 merrnin pjesë si vëzhgues. Përbërja e delegacionit përfaqësonte një gamë të gjerë aktorësh shoqërorë – klerikë, shkrimtarë, mësues, politikanë dhe aktivistë – duke reflektuar karakterin gjithëkombëtar të nismës.

Në mesin e figurave më të shquara ishin Gjergj Fishta, Mid’hat Frashëri, Ndre Mjeda, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Bajo Topulli, Parashqevi Qiriazi, si dhe vetë Fehim Zavalani, i cili mbajti fjalën hapëse. Pjesëmarrja e Parashqevi Qiriazit përbën një nga prurjet më të rëndësishme për kohën, duke shënuar përfshirjen aktive të grave në lëvizjen kulturore shqiptare.

Vendimet dhe rëndësia gjuhësore

Debatet e Kongresit u fokusuan kryesisht në çështjen e zgjedhjes së një alfabeti të unifikuar, duke u shqyrtuar alternativat latine dhe ato të bazuara në alfabetin e Stambollit. Pas diskutimeve të gjera, Kongresi arriti në përfundimin se alfabeti latin, i adaptuar për fonologjinë e shqipes, ishte zgjidhja më funksionale dhe më afatgjatë. Kjo zgjedhje u motivua nga disa faktorë:

Thjeshtësia e përdorimit dhe përshtatja fonetike

Lehtësimi i botimeve dhe qarkullimit të librave

Harmonizimi me zhvillimet moderne arsimore evropiane

Distancimi nga presionet kulturore të Perandorisë Osmane

Vendimi për të pranuar versionet e modifikuara të alfabeteve të “Bashkimit” dhe “Agimit” me bazë latine shënoi një fazë të re të standardizimit gjuhësor.

Roli i Kongresit në formimin e identitetit kombëtar

Kongresi i Manastirit ishte më shumë se një ngjarje gjuhësore: ai u shndërrua në një akt të qartë politik e kulturor. Unifikimi i alfabetit krijoi kushtet për:

zhvillimin e arsimit kombëtar,

forcimin e shtypit shqip,

rritjen e komunikimit ndërmjet shqiptarëve të krahinave të ndryshme,

konsolidimin e lëvizjes kombëtare dhe krijimin e një platforme të përbashkët identitare.

Në këtë kuptim, Kongresi u bë gur themeli në rrugën drejt pavarësisë së Shqipërisë më 1912, si edhe në ruajtjen e identitetit kulturor në Kosovë, Maqedoni dhe diasporë.

Përfundime

Kongresi i Manastirit dhe vendimi i 22 Nëntorit 1908 për unifikimin e alfabetit të gjuhës shqipe përfaqësojnë një prej ndërhyrjeve më strategjike në historinë e kombit shqiptar. Përmes një pune kolektive të intelektualëve, klerikëve dhe veprimtarëve kulturorë, u vendos baza gjuhësore që i dha shqiptarëve mundësi të ndërtojnë një kulturë të përbashkët, një arsimi kombëtar dhe një identitet të konsoliduar.

Kujtimi i kësaj date nuk është vetëm nderim për të kaluarën, por edhe një rikujtesë e rëndësisë së investimeve në gjuhë, arsim dhe kulturë si elemente themelore të zhvillimit shoqëror.

BIBLIOGRAFI:  

Abazi, E. (2008). Kongresi i Manastirit dhe unifikimi i alfabetit shqip. Tirana: Akademia e Shkencave e Shqipërisë.

Buda, A. (1985). Historia e Shqipërisë II. Tiranë: Universiteti i Tiranës.

Bulo, S. (1997). Gjuha letrare shqipe dhe standardizimi. Tiranë: Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë.

Clayer, N. (2007). Aux origines du nationalisme albanais: La naissance d’une nation majoritairement musulmane en Europe. Paris: Karthala.

Dojaka, B. (2010). The Congress of Manastir and the Albanian alphabet. Studime Albanologjike, 12(2), 45–62.

Elsie, R. (2010). Historical dictionary of Albania (2nd ed.). Lanham: Scarecrow Press.

Frashëri, K. (2002). Historia e alfabetit shqip. Tiranë: Toena.

Gawrych, G. W. (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: I.B. Tauris.

Krasniqi, M. (2013). Albanian linguistic identity and the role of the Manastir Congress. Journal of Balkan Studies, 5(1), 88–110.

Shkurtaj, Gj. (2009). Sociolinguistika: Identiteti, gjuha dhe kultura shqiptare. Tiranë: Onufri.

Xhemaj, A. (2015). The standardization of the Albanian alphabet: Historical and political dimensions. Albanian Studies Review, 4(3), 23–39.