Fatbardh Rustemi: E harrova veten time dhe kjo më kushtoi shumë

                                          -ese-

Një miku im skulptor po më fliste një ditë se si një koleg i tij, i zoti të gjente porosira, e ftoi të bashkëpunonin. Arsyeja e ftesës ishte se ai, s`i qëllonte dot karakteret e modeleve, ndërsa miku im shquhej në realizimin e tyre. Nga mungesa e portretizimit të autorëve vuajnë dhe shumë shkrime rutinë, ku është bërë zakon që vlerat të shihen duke numëruar figurat letrare, sikurse në mesjetë pasuria matej me sasinë e kokrrave të piperit. “Ai rend gjithnjë drejt burimit të vet/Duke i ikur lumit dhe detit.”-shkruan S. Buçpapaj duke vënë në dukje prirjen e poetëve që tentojnë orgjinalitetin. “Një poezi e mirë të ngop veshin. Ajo krijon një histori ose pamje që të rrëmben, të informon dhe të argëton”.-shkruan ai, që ka si kriter ngopjen e shqisave. Mund të tjerrësh fjalë sa të duash nga pozita e ekspertit apo e kompetentit, të ngresh në qiell aksh autor me fjalë boshe, në fakt, je duke shtuar numrin e profileve fallco ose “idhujve pa krena”. “Ishte një monotoni pa rrugëdalje.”,“Gjithnjë e më shumë/Dekore të panevojshme.”-do e ilustroja këtë ankesë me vargjet e Skënderit. Me keqardhje shoh se si dëmtohet imazhi i autorëve nga shkrime, që të kujtojnë këmishat e dikurshme silon, të cilat gjendeshin me mik dhe i preferonin dhëndurrët. “Askush nuk e di/As unë nuk e di ku ndodhet/Guri me flokë të blertë.” Pikërisht atë që s`e di askush, përfshi dhe autorin vetë, i takon ta zbulojë kritika. Por, gjendet përherë një gurë mulliri, që bluan hime.

E shihja të vështirë të zbuloja karakterin e poezisë së S. Buçpapajt, madje, e pata më të lehtë të shkruaja për romanin e tij “Njeriu me hënë”, i cili më ndihmoi për të zbuluar natyrën poetike të tij, gjersa i erdhi radha kësaj eseje. “Një ditë nëntori të vitit 1972 unë dorëzova vëllimin tim të parë poetik me krijimet më të mira të atij viti. Të gjitha ishin në frymën moderniste të asaj periudhe të përjetuar nga letërsia, artet, kultura në Shqipëri, në radhë të parë, nga poezia, më e shpejta. Dhimitër Shuteriqi u shpreh kështu për mua: “Është një poet modern i talentuar që vjen nga tradita më e mirë e poezisë së veriut.” Ky cikël ia hapi rrugën botimit të vëllimit tim të parë poetik. “Zogu i bjeshkës” do të bëhej emri im i dytë. Dashamirët e mi, admiruesit e mi do të më thërrisnin Zogu i bjeshkës.” (Si për analogji kemi dhe një mbret me emrin Zog, të cilit, të vetët: ngaqë nuk e duronin kurorën në kokën e tij, ia dorëzuan perandorit Viktor Emanueli III.) Nuk mund të mos bjerë në sy paradoksi: “poet modern që vjen nga tradita më e mirë e poezisë së veriut”, që ishim mësuar ta shihnim di fakt tek borsalina e udhëheqësve, kur klasa punëtore gjoja në pushtet mbante kapele. Në atë kohë, poetët modernë që e pësuan ishin Thanas Dino, Xhevahir Spahiu, Moikom Zeqo, etj. Mos vallë Skënderin e ka shpëtuar Eposi i Kreshnikëve, Ndre Mjeda, Migjeni, pse jo dhe Anton Papleka, të cilët nuk e lanë të dukej krejt i huaj?

Në ato kohëra, në një konferencë të talenteve të reja në Lushnje, duke folur për shkëlqimin e rremë përmenda vargjet e eposit: “Shumë po shndrit aj diell dhe pak po nxeh”, duke vënë në dukje se ndriçimit fals i mungonte ngrohtësia. Kujtim Buza, i deleguari i Lidhjes, më kritikoi. Halli i tij ishte se mos po aludoja për diellin e partisë, që shëndriste dhe nuk ngrohte, gjë që unë s`e kisha në mend. Por, duke lexuar poezitë dhe romanin e Skënderit, duke e çuar nëpër mend këtë episod, thosha me vete: pse ka kaq shumë hënë në krijimtarinë e tij? Mos arsyeja duhet kërkuar tek ftohtësia alpine? “Dukej se dielli nuk po vdiste vetë, por po e dështonte i njëjti qiell që e kishte lindur, nga krejt e kundërta e tij, me aq dëshira dhe me aq shumë shpresa.”-shkruan ai ne romanin “Njeriu me hënë”, ndërsa në poezi: “Unë isha i vetmi poet/Që dëshmoja lindjen e hënës”, dhe më tej vargu: “Ajo ishte midis diellit/Dhe ortekut të borës.” Siç shihet raportet e poetit me “diellin alegorik” ishin të ftohta, edhe pse në Tropojën e tij ishte ngritur gjerdani i hidrocentraleve “Drita e partisë”. Malsori i rritur me diellin mbi kokë, ka nevojë më shumë se kushdo tjetër për ngrohtësi. Nga rrëfimi i autorit të romanit “Njeriu me hënë” po rëndis disa fjali, që mund t`ju duken si vargje dhe i gjithë paragrafi si poezi, pasi hedhim dritë në “terrin metaforik” të Skënder Buçpapajt: “Dëshira ime (e Zogut të bjeshkëve) për të patur flatra nuk ishte aq e kot, nuk ishte aq e çmendur, nuk ishte aq e pamundur...Dhe e kuptova se truri ynë i përbashkët nuk e meritonte fluturimin tim të vetmuar...E harrova veten time dhe kjo më kushtoi shumë...Sa më shumë që do të ndihesha njeri, aq më shumë i merrja veset e njeriut...Epërsia ime nuk shndërrohej dot në armë në dorën time... Miku im nuk kishte fole në hapsirën e zotëruar prej tij...Një parandjenjë që sa vinte e thellohej, më sëmurte në trup dhe në shpirt edhe mua, dëshmimtarin e vuajtjeve të tij.” Nuk po ju bezdis me komente, por ju them se karakteri i rrëfimtarit shpaloset në të gjithë poezinë e Skënderit, ndaj pasojnë vargjet, ku i ndihet zjarrllëku i munguar: “Lum ai shpirt që ia dha lumturinë këtij trupi.”, “Isha i lumtur se të doja më shumë se ata që të donin.”

Në roman: “Takimi ynë ndodhi në Lëndinën e Tërfilit, por njohja jonë kishte ndodhur në ëndrrat e mia... Si çdo ëndërr e jona ajo mbetej ëndërr fatale.” Në poezi: “Pyjet s’janë në vete prej puthjeve tona.”, “Verën tënde tashmë e kam në gjak e pi çdo natë/Në orë të caktuara kur ringjallet pylli ynë.”

Dhe pasioni merr udhë në këto vargje, të cilëve u shkon Lëndina e Tërfilëve, atje ku erotika e ka strehën:

“Të kisha në ëndërr,

E butë si në fshikëz mëndafshi ishe,

             e pëllumbtë si kullë fildishti.

Të nxora nga përjetësia e përkohshme,

        të të sjellë në përkohësinë e pavdeksisë.

Të nxora nga ëndrra, se të desha për vete.” Nga të gjithë egoizmat vetëm ai erotik lejohet. Poeti nuk i fsheh sekretet e shpirtit, duke i besuar ato, që prozatori ka shkruar në roman, se: “epërsia ime nuk shëndrrohet në armë në dorën time”. Përkundër sundimtarëve, poeti pranohet. Ja pse mëkatet e tij nuk e arrijnë cakun e fajsisë. “Të kisha në ëndërr. Nuk më kishe në ëndërr.” Po ankohet? “Çfarë nuk jam unë je ti/....Çfarë nuk është ti jam unë.” As hëna nuk është kaq harmonike, kur mbush ditët dhe bëhet e plotë. “Unë ty/T’i di përmendsh/Të gjitha hollësitë që as të gjitha pasqyrat e krejt botës së bashku/Nuk t’i dinë./T’i di hollësitë/Që Zoti i fsheh prej teje/Dhe prej vetes.” Nuk është duke folur për mospërputhje, përplasje karakteresh, as po prezanton një prehë krevati, që s`ka nga i lëviz, por, thjeshtë dëshmon lartësinë e një pasioni të dlirtë. “Veç të tjerash/Tash unë merrem me pajtimin e zogjve.”, duke i qendruar larg sherreve, aq të zakonshme në këtë botë konfliktuale, ku mjetet e komunikimit provokojnë armiqësi, largime.

Kur poeti shkruan: “Unë shikoj të padukshmen”, ty mund të duket si një dëngël poetike. I talentuari sheh përtej horizontit të një mediokri, sikurse një shkencëtar sheh fuqinë tërheqëse të gravitetit, që e besojmë vetëm kur anijet kozmike dalin nga orbita. “Ai s’i vë re kërkuesit e fosileve, kërkuesit e gjurmëve të meteorëve,/Kërkuesit e burimeve të naftës,.../Letargjia e tij ishte një përrallë.”-shkruan për ariun polar, i cili bën kontrast me botën ku të gjithëve po i prishet gjumi, nga streset, konfliktet, luftrat..

  Për një mërgimtar atdheu me kalimin e viteve zvogëlohet, zvogëlohet, duke marrë përmasat e trupit të tij, ndaj nostalgjia i ka ndryshuar raportet me mallin. “Mani i oborrit tim/Është bërë krrokamë/Në oborrin e huaj.” Meqë jemi tek krrokama i duhet të bëjë një zgjedhje, midis: “Korbat që lashë atje janë sykuq/...Korbat që gjeta këtu janë sykthjellët/...Korbat që lashë atje janë të përlyer/...Korbat që gjeta këtu e lëshojnë glasën atje ku duhet...Pra,/Korbat që lashë atje/I gjeta këtu?” dhe më tej: “Korbi postier, qoftë i bardhë, është tjetër gjë, është krejt tjetër gjë nga pëllumbi postier,/Pëllumbi postier ka në shpirt një korb të zi, korbi postier ka në shpirt një pëllumb të bardhë/Zbutësit e korbit postier e kanë shumë më të lehtë të stërvitin korbin postier,/Sepse, po të kesh stërvitur një sish, zëre se i ke stërvitur të gjithë korbat për të çuar postë atje ku ti do, për të marrë postë andej nga ti do,/Ndërsa egoja e pëllumbit postier, egoja e pëllumbave postierë nuk lejon që nëpërmjet njërit pëllumb të stërvitësh një farefis pëllumbash” Në fuksion të idesë së eses, ky është dallimi: midis atyre që merren me “korbin postier” dhe të tjerë me “pëllumbin postier”, shumë prej të cilëve janë dekoruar dhe në kohë luftë, si i famshmi “Cher Ami”. Në kontrast me korbin shfaqen drenushat, që janë nisur nga natyra për florë dhe kanë dalë faunë. “Drenushat frikësohen nga bukuria e tyre/Më shumë se nga egërsia e bishave.”

Si gazetar i ndjek situatat politike. Dhe kur ato i sheh nga Zvicra do të shfaqen kinse metropolet: “Ndërzehen të majtët/Me të djathtët/Ish të burgosurit dhe të përndjekurit/Me ish-burgosësit dhe ish-përndjekësit/...Shkrimtarët realsocë me postrealsocët/Lypsarët me milionierët/Fondamentalistët me liberalët/Orientalët me oskidentalët/Ballistët me komunistët/Avionët supersonikë me zisët dhe me zilet e moçëm/Të kultivuarit me të pakultivuarit”, ndërkohë në “Qytetin pa poetë” trimërohen lepujt dhe "vetëm të vdekurit pendohen".. “Pylli duron vetëm fëshfërimën e gjetheve të tij/Dhe shushurimën e lumit që i kalon pranë.” Fëshfërima e gjetheve dhe shushurima lumit nën dritën e hënës mund të vënë në gjumë drenushat, ariun, pëllumbat e korbat, por tek lexuesi zgjojnë pasione, nxisin refleksione, pse jo dhe një rast për të njohur autorin, jo ashtu sikurse prezantohet tek e përditëshmja. Shpresoj t`ia kem arritur kësaj të fundit. 

                                             Fatbardh Amursi