Faruk Myrtaj: QYTETARI I MBETUR ROB ATDHEUT TË TIJ...

Nëse bëhet fjalë për Njeriun që ka strehuar mirë e bukur edhe Shkencëtarin, është Prof. Dr. Haxhi Sauku!

Thuhet se diçka çalon nëse të respektojne te gjithë, dicka nuk është mirë tek ty, nëse askush nuk flet qoftë edhe vetëm pas shpine për ty...!

Rasti Haxhi Sauku, qoftë edhe i vetëm, argumenton pikërisht këtë! Nderohen të gjithë në shoqëri e bashkëkohësi me profesor Haxhi Saukun!

"Nuk është e lehtë që njeriu të gërmojë e të gjejë, në thellësitë e nëntokës apo të detit, atë që i duhet për të ushqyer...thjesht trupin e tij, por jo më pak e vështirë është të kërkosh dhe të gjesh në thellësitë e kohërave të shkuara atë që mund t'i duhet për të ushqyer mendjen e vet".

Janë rreshtat e parë në librin e prof. dr. Haxhi Saukut "Robi i Historisë". Një libër ku përvoja, natyra e punës së inxhinierit të nëntokës, mjetet e punës dhe laboratori i gjeologut, thirren në punë në funksion të një fushe në dukje krejt të tjetërt, siç është gjuha, folklori, letërsia, të inkluduara të gjitha në atë që quhet histori e një kombi, të një populli, të një Fati të qenë në rrezik permanent.

Duke qenë njëri nga autoritetet më të respektuar, të pavënë në dyshim në asnjë kohë për vlerën dhe dinjitetin e tij të heshtur, Haxhi Sauku provon në një moshë pjekurie të shtyrë, të mbetet edhe atje ku mbase ka dëshiruar të shfaqej e të konkuronte dikur, kur fjala paguhej shtrenjtë.

Njëherësh e ca kohë më parë se ai, edhe kolegë të tjerë të tij, si Prof. Eft'im Dodona, paleontologu po kaq i respektuar, po konkuron tejet i suksesshëm në fushën e hulumtimit dhe respektimit të kulturës dhe historisë së vërtetë të saj. Libri i tij "Fan Noli i panjohur" jo vetëm që ra në sy të pjesës "profesioniste" në këtë fushë, por kërkoi të lexohej e të përballej me vëmendjen maksimale. Dodona hyri në fushën e letrave si i barabartë me ata që kishin tërë jetën në profesion të lirë! Pa e përfillur rrezikun e rastit, të zbritjes së gjeneralit të shkencës tek ushtari i letrave, Dodona e Sauku shfaqen edhe në "fushë kundërshtare" si lojtarë klasi, duke pranuar që hyjnë si pasionantë, por duke mbetur gjithsesi mjaft tërheqës. Dhe padyshim të suksesshëm.

Duke e pasur "hobby" të përhershëm letërsinë, Sauku është përpjekur të kombinojë shkrime në prozë, poezi të shkruara hera-herës në momente trubulluese të jetës së tij thellësisht të dlirë e njerëzore, me zhvillimet më të thekshme njerëzore. Përgjegjësia mbetet po ajo, serioziteti po ai, i njeriut, i specialistit, që niset vetëm kur ka marrë "shenjë" nga sipër, ngre zërin kur diçka duhet thënë, kujton Atdheun, kulturën, gjuhën, fjalën shqipe, kur të tjerët duket se e harrojnë.

"Robi i historisë" është një ndërthurje e këndshme, po aq sa edhe e vështirë, e problematikës së zhvillimeve parahistorike, në aspektet jetësore e gjuhësore të lashtësisë së popullit shqiptar. Gjithnjë nën syrin e gjeologut të dhimbshëm për mbitokën, po aq sa për nëntokën.

Së paku, si njëri prej mijëra studentëve të tyre, çdokush do të ndjehej mirë, me fat, kur leksionet e dhëna dikur prej pedagogut provohen si të sinqertë, të vlershëm dhe së gjithash aq qytetarë.

Prof. Dr. Ing. Haxhi Sauku lindi në Tiranë më 1928. Që në fëmijëri shfaqi një dëshirë të fortë për shkollim. Rrethanat familiare e pengojnë vazhdimin sistematik, megjithatë përfundon rregullisht liceun më 1947. Po atë vit fiton të drejtën e studimit në Çekosllovaki, ku diplomohet më 1952 si inxhinier miniere dhe kthehet në atdhe. Caktohet si mësues në Politeknikumin e Tiranës, dega minerare. Gjatë viteve 1961-1963 vazhdon në teknikumin e ri të Prrenjasit detyrën e drejtorit të shkollës. Në vitin 1963 transferohet pranë Universitetit Shtetëror të Tiranës, Fakulteti Gjeologji-Miniera, ku punoi si pedagog deri në daljen në pension. Prof. Dr. Haxhi Sauku, krahas fondit të madh të shkrimeve të botuara në fushën profesionale të xehtarisë dhe ndihmesën e saj në zhvillimin e qytetërimit njerëzor, ka botuar edhe një sërë librash mbi tejlashtësinë e panjohur të të folurës njerëzore. I dashuruar pas letërsisë dhe poezisë ka shkruar e botuar edhe albume shkrimesh e vjershërimesh të viteve 1943-1996.

Kapërcimi prej thellësisë organike në thellësitë historike, prej asaj që ka ndodhur në histori, në atë që ndodh në tru, në shpirtin njerëzor, në hapësirën e thellësinë e "nëntokës së njeriut" që s'është tjetër gjë veçse vetë zemra dhe virtyti i tij i përhershëm, shpirti.

Nuk ndodh dendur në këtë truall që individi i qartë, i formuar, i bërë emër dhe vlerë, në një fushë të caktuar "të ftohtë", siç konsiderohet gjeologjia, bie fjala, në syrin e të tjerëve, që nuk kanë pasur fatin ta dinë, ta njohin, ta vlerësojnë. Puna e hollë, e durueshme, konkrete, e mbështetur në lëndë të parë të veçantë si "prushi" dhe "hiri", siç i konsiderojnë ata faktet dhe të dhënat e huajtura nga fusha e shkencës dhe të përdorura me urtësi e qartësi të këndshme në fushën e letrave. Origjinaliteti i tyre nuk vjen thjesht prej se vijnë nga nëntoka e errët në kurorën e arteve të bukura me diell dhe rrëzëllime hënore; kureshtja ndaj tyre nuk buron prej asaj që ata janë të ftohtë ndaj lulkave të fjalës dhe kundërmimit të salcave moderniste; e veçanta qendron në atë që vlera dhe arritja preket, shfaqet e arrihet nëpërmjet mjeteve krejt të tjera. Logjika e inxhinierit të shpëton prej fluturimeve pa ajër, prej përfundimeve të pabaza, prej joshjeve pa vlerë. Se në fund të fundit, një libër i shkruar prej dorës së tyre mund të konceptohet edhe si një galeri e hapur në truall të verifikuar e njohur paraprakisht prej sondave.

Nëse Dodona intuitivisht kërkoi dhe gjeti një Nol tjetër, Sauku bën të na sjellë një këndvështrim tjetër të këqyrjes së zhvillimit njerëzor. Grupi indo-evropian, që sipas autorit, si farë e si rracë, përbën masën më të madhe të njerëzimit, zotëron një "gjethnajë" gjuhësore, e cila praktikisht mbulon gjithë botën. Ja që mund të ndodhë që ky prush të djegë edhe lulëzimin më të begatë.

Sauku merr përsipër të rrezikojë duke u orvatur të na sjellë e të na rindërtojë të rimodeluar pjesën më të sipërme të degëzimit gjuhësor në trung, pa prekur e dëmtuar gjethëzimin e mëtejshëm të secilës prej degëve të tjera.

Kushdo lexues shqiptar, sipas autorit, do ta gjejë veten, që në antikitetin shumë të lashtë, në një pozicion parahistorik, pranë sytheve të degëzimit të madh dhe nuk ka përse të mos jetë krenar për këtë.

Ndërfutjet e shkrimeve të tjera në "Rob i historisë", (do të gjeni edhe ca prova në poezi aty) nuk bëjnë tjetër gjë, veçse e shpallin këtë përgjërim të autorit për këtë gjuhë.

(Zëri i rinisë -1990-1991)