Emi Krosi: Grija, si lirika e mallit të shpirtit poetik, në poezinë e Rakela Yzeiri-t

Tema: Grija, si lirika e mallit të shpirtit poetik, në poezinë e Rakela Yzeiri-t

Të kuptosh një mesazh poetik, ose të dekodosh kodet poetike të lirikës femërore, nuk është e lehtë. Letërsia është mision dhe vizion. Poezia, është zëri i shpirtit. Ndonjëhetë, gjykimi për dikë ( zakonisht mendësia jonë shqiptare) është gjykuese, ndaj personave, që nuk i njeh. Kjo ndodh, dhe mes simotrave dhe sivëllezërve artistë, sepse  “poezia" është “maska”, që vesh shpirtin liriko- metaforial, ashtu si dhe vargjet plot jetë dhe stuhi të Rakela Zoga, në librin e radhës me poezi “Zgjohu në ditë vjeshte”.  Përtej ikjeardhjeve, ajo është një valë, një zog, një këngë, një det, një valë, një mbrëmje, një qiell, një muzg, një degë, një fëshfërimë, një mërmërimë, një kohë, një zemër, një dashuri, një shpirt, një dhembje se kur iku: me sytë nga deti/udhëtoj larg.

Ajo endet mes lirikave majëgishtave që të mos “zgjojë”, mallin që fle, muzgjeve të dashurisë për fëmijërinë dhe Korçën, kur shkruan; “po gurët e mallit më gjuajnë në shpirt". Vargjet: ec mendjezbathur perëndimi sonte/shoh dashurinë të fiket, të shkrijë,/një llambushkë e vjetër, mbetur në zemër/bën dritën e ndjeshme, po më s'fëshfërin, poezia: "Fund". Një poezi që rrëshket, që rrjedh si uji shpateve të maleve ku përroken shumë trope metaforike, duke ligjëruar një gjuhë të figurshme: në buzë vjeshte që kullonin ujë/në detin e shpirtit blu/kanë buzë të lagura gjethet/ëndërrat e gjelbra/shpirti gri/ngriu malli/me reshje puthjesh të spërkat/pendesë e kuqërremtë/si degë shiu/virusi i gjelbër/e diela e veshur me muzg gri/të qeshim mbi gjethet e harruara të muzgut, duke perceptuar një poezi, të shkruar nga një femër, nuk është shpikje ex nihilo, por një mënyrë specifike e trajtimit poetik si provinca e femrës, qenia e vetë autores nga një vend tjetër, mëpërtej termit letrar “feminizëm”, se poezia si krijim artistik i një femre, në vijëjetën e saj, dokudo, ajo ka thyerjet neutrale me elegancën  e saj, se togjalëshi “shkrim gruaje”, është  letërsi femërore është e bazuar në skemat rrëfimtare dhe temat tradicionalisht të shkrimtarëve burra, kurse letërsia feministe përpiqet ta kundërshtojë atë skemë, kërkon të drejtën e saj për autonomi, në fund ka përfunduar si letërsi e quajtur letërsi gruaje, poezi, që në forma të ndryshme ligjërimi, janë përdorime të disa gjendjeve shpirtërore përmes poezisë. Ajo e ka “shkruar” botën e saj, herë interesante, herë të bukur dhe herë të shëmtuar.

Fjalët kyçe: [vjeshtë/shi/gjethe/gri/shpirt/dashuri], është ngjizja e shpirtit lirik të poetes. Por fjala; [gri, del 17(shtatëmbëdhjetë herë)], lidhet dhe me grinë, që fjalori i Gjuhës Shqipe për  fjalën [gri], jep këtë shpjegim:  [gri. mb. që ka ngjyrën e hirit, i hirtë; i përhimët].Gri/grija, është qielli/vjeshta/shpirti/ toka, dhe përmes grisë ajo shpreh melankolinë e dashurisë me shpirt të pasur, se poezinë e ka dashuri, që flet me vargjet, zgjohet në mes të natës dhe shkruan vargje. Se ajo kërkon poezinë brenda vetes. Ajo, kërkon që gjithësinë /natyrën /vjeshtën /mallin /shpirtin /shpirtin e saj të lirë, duke përçuar grinë dhe si mërzi për mallin për Korçën, prindërit dhe familjen e saj. Poezitë: “Të dielat gri”, “E diela veshur me muzg gri”, “Në gri përsëri e diela”, grija si ngjyra e stinës së dimrit por dhe trishtimit njerëzor, përkundër mërzitjes apo dhe grisë së atdheut të saj që vuan nga zbrazja dhe padrejtësia e keqqeverisjes, kur në ikjet në mërgim ajo shkruan: po ik,/gjurmët e dikurshme, /mbi tryezën e ngrirë/shkelin hapat e stinës së pritjes/në qiellin gri, poezia “Dimër”.

Poezia e Rakelës shenjoj elemente:

-       të një arkitekture pejzazhi natyror,

-       të një dinamike impresionuese, nga/për pikëllimet e kohës/mungesës/mallit/largësisë,

-       të filozofisë së fjalës që rigjeneron shpirtin,

-       të ngjeshjes së mendimit përmes mesazheve poetike,

-       të shenjimit të lidhërimit dhe perceptimit të Unit lirik,

-       të kuptimit të përcaktuar nga poezia,

-       të domethënies dhe marrëdhënies tekstore me lirikën,

-       të kuptimit të vetëdijes, mbi konceptin dhe situatën,

-       të marrëdhënies dhe referencat mbi realitetin, që vetë ekzistenca lirike nuk është vetëm

një narrativë potenciale poetike e një gruaje që lëviz, jo vetëm brenda vetes dhe poezisë, por edhe brenda dashurisë, duke shkrirë horizontin e të shkuarës dhe të tashmes.

Muza rakeliane, ka një “oaz” të sajin, ku rebelizmi i saj shpërthyes, bën kontrast me buzëqeshjen solare, sidomos me grinë e vjeshtës dhe trishtimin e shpirtit, ajo “ndez” dhe muzgjet e poezisë me mugullimat e lirikave ëmbëlsuese, që çelin sythe të gjelbra pranvere.  Këto sythe lirike lulojnë përmes [shpirtit si fjalë; që del 34 (tridhjetëekatër herë)], dhe tek poezitë : “Përlotje shpirti”, “Shpirt leckaman”, “Deti i shpirtit”. Nuk kemi të bëjmë, me një shpirtëzim apo një marrëdhënie ikadeshente me shpirtit/njeriut në formë transhedence, për të mbërritur te forma jonë ekzistenciale nga Dekarti tek Niçe, si thelbi i filozofisë së Qenies, më përtej vetëvetes, por shpirtin lirik të një poeteshe. Se shpirti dashuror i një poeteje femër, është pasqyruar në vargjet: lundroja ujit e prekja brengën/atë trup ëndërre që më la pa sy,/deti i shpirtit, mbërthyer në dhmbje,/lëshoj dallgë me ngjyra veç gri, poezia: “Deti i shpirtit”, ku përsëri kryesemat: [gri/shpirti], shenjojnë aktin suprem të individualizmit poetik. “Natyralja e përsosur” si gjendje e shpirtit të hirtë (gri), bashkohet me trupin dhe kur shpirti është i papërsosur, sipas neoplatonistëve, që besonin se dashuria përfshinte shkëmbimin e zemrave ose shpirtrave melakonlike, pasi ato përcjellin perceptime të ndryshme, për atë që do të thotë të ndiesh dashurinë, përtej intimes, dashurinë universale.

Poezia e Rakelës, është një poezi që “ndez”shpirtin dhe e ngjiz atë me metafora/medim/filozofi. Shumë fjalë janë mbizotëruese në të gjithë ciklin lirik.

Fjalët kyçe: zë /mall /kujtim /vjeshtë /gri /shpirt /ndenjë /kthim /fëmijëri /gjethe /shi /det /lot/ dashuri /mall/trupi/vetmi/lot/stinë/zjarr/dëborë/muzg.

Togfjalëshat: këmbëzbathur /stërkala /imagjinatë /përlotje /përjetësisht /mendjezbathur /pathëna/ endacak/kryefjalë/spërkat/dritëfikur/fishekzjarre/përballë/zemërgur/përflakur/duarzgjatur/degëkëputur/ përjetë/ papaturin/pandjeshëm/merimangat/duarzgjatur/stërkalash/ zemërmirë /përqafuar/ krahëzgjatur/ syzgjuar/ringjallen/përlotur/mënjanë/përgjojë/njësoj/buzëqesh/ përgjysëm/ domosdoshëm/ duartrokitje/atëherë/symbyllur/krahëzgjatur/

Sëfundmi: lirika e Rakela Yzeiri-t, është  një zë i veçantë, që sendërtom mallin dhe largësinë, pritjen dhe takimin, grinë dhe vjeshtën, shpirtin dhe dashurinë. Përmes, lirikës ngjizet dhe mendimi, ku universi i shpirtit rebel të saj, lëviz përmes dinamikave filozofike të shkrimit. Ajo e dritëron poezinë dhe lirikën moderne, me një gjuhë të pastër, duke shenjtëruar traditën e lirikës femërore shqipe.