Ejup Ajdini: THELLËSIA POETIKE

THELLËSIA POETIKE NË DHEMJEN E LIRIKËS SË  DASHURISË

(Vëzhgim letrar për përmbledhjes poetike  ASGJË S’KAM THËNË, të poetit Xhelal Ademit, botuar nga shtëpia botuese FENIKS,  Kërçovë 2019)

Në vazhdimësi e kamë lexuar poezinë e poetit Xhelal Ademit, i lindur në fshatin Zajaz të Kërçovës. Ai sot është i mirënjohur në botën e letrave shqipe, pasi ka krijuar një numër të konsiderueshëm përmbledhjesh poetike. Gjatë leximit të veprave poetike të këtij autori, gjithmonë ky lexim më ka bërë me dridhma ndjenjash shpirtërore. Lirikën e dashurisë rrallë poet ka mundur ta shkruaje në nivelin poetik të Xhelal Ademit. Ky poeti i mbeti besnik lirikës erotike si asnjë poet tjetër i kohës sonë në mbarë trojet shqiptare. As Korbi i Edgar Alan Poes nuk e ndali jehonën krijuese të autorit në drejtimin e lirikës së dashurisë, lirikë e cila e bënë krenar dhe më të dashur nga shumë poet të tjerë. Edhe pse akoma lirika e dashurisë në disa anë tonat me vonesë mbeti tabu temë, pasi rrethanat shoqërore ishin të atilla gjatë periudhave të caktuare historike. Përkundër këtyre rrethanave të caktuara shoqërore tradicionale, Xhelali i tejkaloi të gjitha dhe mbeti besnik dhe stoik në këtë rrugëtim të krijimit të k;saj lirikës. Vargjet poetike të tij lindin nga dhembja e thellë e shpirtit të poetit dhe vazhdon rrugëtimin e tij deri në përjetësi. Këtë motiv poetik poeti e ngriti në një tempull që nuk shuhet asnjëherë, pasi dashuria është një filozofi njerëzore që e përcjell njeriun nga rinia e deri në amshim. Edhe pse  llogaritet poeti i  dashurisë, në ndërkohë, kjo dashuri është e lidhur ngushtë edhe me dashurinë dhe dhembjen e atdheut të tij që po zbrazet në vazhdimësi. Përmes artit poetik të autorit në fjalë, duken qartë visaret e shpirtit për vendlindjen dhe dashurinë:

Ka kohë s’të shoh ti s’je këtu

Veç ndjenjat pak t’i kapa,

Askund s’i shoh më sytë e tu

Askund të tuat hapa.

Kanë ikur njerëzit dhe ti ke ikur

Këtu s’do mbes njeri,

U zbrazën vatrat oxhaqet fikur

N’Kërçovë po bie shi...[1]

Xhelal Ademi

Dashuria dhe mëmëdheu janë lajtmotivi bazë në poezinë e tërësishme të këtij autori. Lajtmotivi i veprës letrare të Xhelal Ademit, jo vetë në këtë përmbledhje poetike, por në mbarë veprat e tij krijuese, nuk ndryshon. Ai gjithmonë mbështillet rreth e rrotull të këtij lajtmotivi kaq sublim, bashkë me botën e tij poetike dhe me thellësi oqeanike, plot me vullkane e cuname shpirtërore që përplasen në të gjitha skajet e kësaj bote të madhe artistike, duke sjellë ngrohtësinë e avullit të tokës dhe bukurisë së yjeve në qiell. Poeti me vargun e tij artistik krijon mushtin e shtrydhur të saj dhe me lëngun e saj freskon gjenerata e gjenerata duke lënë gjurmë të thella në ritmin tonë poetik në nivel kombëtar. Ky musht i kësaj poezie shkon deri në fermentim klasik dhe kësisoj na krijon pijen më të mirë për të freskuar zemrat e shkrumosura. Kjo imagjinatë krijuese, dhuntia e tij prej artisti dhe shpirti melankolik i tij mbetet një derë e hapur në kalanë tonë të re. Xhelali mbetet një zog fluturues, i cili shpesh e viziton derën e madhe të kalasë  së krijimit letrar dhe sa herë hyn nga kjo derë e madhe, ai dhuron nektarin dhe vë nga një gurë në kalanë tonë të madhe.

Autori në përmbledhjen e tij poetike ASGJË S’KAM THËNË, në të cilën ka thonë shumë gjëra,  përdorën numër të mjaftueshëm figurash stilistikore, veçmas  metaforën, simbolin, krahasimin, retiçencën etj. Në këto vargje nuk mungon edhe ironia ndaj burokratëve të kohës së tij, talljet me masat e gjëra e të pafajshme, veçmas poetëve e atdhetarëve të devotshëm. Këtë më së miri e shohim te poezia POETI:

Ia varrosën ëndrrën me vetëm tri fjalë

Ky qytet piratësh do t’kish më për zemër,

Dhomën e një djalli dhe detin me valë

Por jo dhoma librash dhe poet pa emër.[2]

Pa fije dyshimi, ky poet krijon pa tamtame të tepruara dhe me një modesti të pakrahasueshme me ndonjë tjetër. Gjithmonë, gjatë krijimit poetik, ai ndjen dritat e fitores së përjetësisë. Kjo përmbledhje poetike ndizet qetësisht në përjetimin e çdo lexuesit. Edhe pse sistemi demokratik ka decenie që ka trokitur edhe në Ballkan, por shpirti i autorit ende mbetet i trazuar. Trishtimet ndjehen gjithandej për mes lehjeve të “zagarëve” të neveritshëm, prandaj poeti kërkon të dalin sheshit paragjykimet dhe grackat e këtyre lakenjve qelbanik, pasi ai nuk duron të njollosen skajshmërisht njerëzit e mirë. Ai gjithmonë insiston që të mos thyhet nga prangat e pritjeve të gjata dhe ethet e padurueshme të kohës. Nga kohët e liga dhe nga “piratët: e padukshëm,  shpesh mbrohet nga muret e heshtura të atdheut e të shoqërisë së pafajshme, që është e detyruar t’u bëjë ballë furtunave të jetës. Me plotë vetëdije i përjeton këto katrahura jetësore të vendit të vet dhe me shpresë pret që të gjendet një ilaç për krejt njerëzimin. Edhe për ditën kur mendon se lindi me diell, sërish del një mjegull me stomakun e zbrazur dhe tentonte ujin për ta pirë. Këtë e shohim te poezia RËMUJË

Na mbulon mërzia  s’di si na ka gjetur

Sot kur edhe mëngjesi ngjante më i mirë,

Erdhi siç vjen reja me stomak të etur

Si përmbi një krua ujin për t’ia pirë.

.....................................................

Doja t’ik me trenat por vjen nata plakë

M’solli në tavolinë mjegull për darkim,

Ndërsa gjithë binarët kishte ndezur flakë

Që t’mos gjenin trenat vend për parkim.[3]

 Gjatë krijimit artistik të Xhelal Ademit nuk kanë qenë të pakta pengesat e jetës, por fjala e ti poetike tani më është shndërruar në një visar të bukur në letrat tona krijuese mbarëkombëtare. Ai nuk ngutet, por atë që e krijon, e krijon me shumë dashuri dhe sinqeritet prej poeti. Ai nuk bënë thirrje për revoltë, apo për kënaqësi të tepruara, por bebëzat e tij janë të orientuara drejt dhembjes e të dashurisë, i cili kërkon penelin e tij për të pikturua botën nudo e për të bërë krahasimin e të bukurës me të shëmtuarën, tragjiken me madhështoren, simpatiken me komiken dhe ne, gjatë leximit të këtij arti magjepsës, arrijmë deri te katharsisi, i cili na ndanë nga dilemat e mëdha të kësaj bote, sa e bukur, po aq edhe e çoroditur e që na krijon ndjenja dhe përjetime të thella estetike.  

Për vashën që e kujton në vazhdimësi shprehet te poezia  KANË IKUUR KOHËT, ku ndjejmë një mëllë sa të thellë, po aq edhe mbresëlënës. Këtu ka stolisur pikturën e shpirtit, sikur të kishte pasur penelin e Pikasos, të cilën autori e ndjen thellë bashkë me lexuesin e tij:

Kanë ikur kohët ti humbe më

Siç humb një zog mes reshë,

Përmes puhizës të çova zë

Por s’di në pate veshë.

...............................................

Ndaj brofa bregut kur ti nuk vije

Por s’qava me nxitim,

Sepse të ndjeva tek fshehur rrije

Diku mes gjirit tim.[4]

Në këtë përmbledhje poetike, ASGJ: S’KAM THËNË, nuk mungon satira, sarkazmi e ironia. Ai preket me disa njerëz, të cilët me çdo kusht duan të duken poet, pa e ditur të ngratët trutharë, se arti nuk krijohet duke vjedhur copëza vargjesh herë prej njërit poet e herë prej tjetrit. I mjeri nuk e kupton se artisti, i cilës fushë do qoftë është edhe një dhunti nga Zoti, pa mohuar edhe punën e palodhshme të krijuesit artistik. Për autorin e këtij libri, është e papranueshme që nga dikush të krijohen vargje poetike pa mesazhe të qarta autoriale, pa ndjenjë vetanake njerëzore dhe  pa ide nga filozofia e jetës dhe e natyrës që e rrethon njeroun.  Me një fjalë ç’farë vlere, apo ç’kuptim ka një poezi e vjedhur, apo e modifikuar. Këtë revoltë për injorantët e tillë, që , për fat të keq sot ka mjaft të tillë, Xhelali më së miri e shpreh te poezia PIRATIT LETRAR:

Një tip prej poeti që t’i shkonte mbarë

Vodhi gjithçka gjeti dinak i paparë,

Dhe gërvishti tokën me një thua gishti

Për ta fshehur kokën por i doli bishti.

.............................................................

Sonte jo kot klitha ndjeva ka të ngjarë

T’mi cungosh të gjitha mendjen paske ndarë,

Ndaj përgjumur hopa dhe ja zë të bëra

Mos mi vjedh me copa por merri të tëra...[5]

Figura stilistike e krahasimit thuaja se është gjithëpërfshirëse në këtë përmbledhje poetike. Kjo lirik me plot krahasime shumë të thella dhe shumë dimensionale nuk shquhet vetëm për përdorimin markant të figurave stilistike, por ajo në vete mbartë edhe’ filozofinë e madhe të jetës sonë të përditshme, e cila  ka vetëm një vello të bardhë dhe këto krahasime me qartësi mundemi t’i ndjejmë, shijojmë dhe t’i deshifrojmë gjatë çdo analize letrare. Ky lloj krahasimi e ngre lartë artistikisht këtë vepër letrare të skalitur mjeshtërisht. E tërë poezia e këtij autori, por edhe krahasimi dhe figurat të tjera letrare që përdor, nuk largohen nga brumi i farës sonë kombëtare. Gjatë leximit të këndshëm të veprës së këtij poeti nuk na krijon asnjë dilemë, apo vështirësi, pasi ideja, mesazhet, tema dhe ndërtimi strukturor i poezisë, në tërësi janë një mrekulli më vete. Të ndërtosh një filozofi jetësore edhe atë përmes artit poetik  të strukturuar mirë e mirë, veçmas përmes figurave të shumta artistike nuk është e lehtë. Ajo kërkon dije, kërkon botë të veçantë shpirtërore, kërkon mjeshtri krijuese dhe vetëm atëherë mundsh të notosh nëpër ujërat e qeta oqeanike të kësaj bote. Këto fenomene i shohim edhe përmes motivit të dashurisë, si një ndjenjë e përhershme e njerëzimit si filozofi nga më të vjetrat dhe të pandërprera të botës njerëzore. Sa për ilustrim po marrim shembull disa vargje nga kjo temë te poezia SONTE NGA LARG:

Nga larg m’thua m’ka ikur gjumi

Se s’mund ta ndalja pa frenj në dorë,

Kur loti mbyti ca ura lumi

N’ breg të shpirtit po binte borë.

E ndjej se sonte t’ka mbytur shiu

Dhe t’solli ngrica mbi ca kujtime,

Ndaj t’lutem, gjaku nëse të ngriu

Merr hisen tënde nga zemra ime.[6]

Kjo filozofi jete, sociale e shoqërore në tërësi, e nxit autorin që t’i rreket një fenomeni të kahershëm, kur në Maqedoninë e Veriut, (dikur IRJM), hap një parantezë të çuditshme, ku edhe pas trokitjes së demokracisë në Ballkan, “hienat” e kohës mundohen që ta izolojnë gjuhën shqipe, gjuhë të cilën e flet popullata shqiptare me shumicë në këtë republikë, akoma e pa konsoliduar në Bashkimin Evropian. Kjo gjendje e padrejtë ndaj një populli autokton ndër shekuj, siç janë shqiptarët me gjuhën e tyre të shenjtë, mbeti një problem që në vazhdimësi e tangon popullatën shqiptare të kësaj republike, prandaj autori ka arritur kulmin e hidhërimit me këtë politikë barbare e tejet shoviniste, ku, te poezia PROTESTA NË IRJM... , ndër të tjera shkruan:

Nëse ti s’do gjuhën time, pse t’më duhet gjuha jote.

………………………………………………………..

Gjuhën shqipe nuk e sollën prej një pusi

Erdhi me krojet nga Dodona që ta fliste dhe Zeusi.[7]

Në akuarelin e kësaj poezie, poeti pikturon ngjyrat e shpirtit të tij, i cili rri si asket i dashuruar vetëm në vargun e tij poetik, pa e krahasuar me asgjë tjetër të jetës së tij. Ai valle dhe këngë të jetës së tij i ka  vargjet poetike, që i krijon me aq dashuri deri sa të kullohen mirë, si bujku kur e shtrydh mushtin nga rrushi. Këtë shtrydhje poeti e realizon deri sa të ndjej ekstazën shpirtërore mbi vlerat estetike të saj. Këtë e arrin duke shfrytëzuar figurat stilistike në vendin e duhur në artin e tij poetik, përmes të cilave krijon kurorën magjike mbi këtë botë, sa të bukur, po aq edhe të dhimbshme.

Po e përfundojmë këtë vëzhgim modest me një strofë dashurie te poezia PRES:

Në  breg të detit po pres një letër

Tok me një valë t’më vij këtu,

Prandaj të lutem m’i shto patjetër

Në cep të saj edhe sytë e tu.[8]

[1] Xhelal Ademi, Asgjë S’kam thënë, f.11, Kërçovë 2019

[2] Po aty, f. 14"

[3] Po aty, f. 34-35

[4] Po aty, f. 38-39

[5] Po atz, f.44-45

[6] Po aty, 46

[7] Po atz, f.49

[8] Po aty, f.65