“E fejuemja e detarit “ dhe konsiderata per shkrimtarin K. Resulin

Illo Foto

Pak dite me pare me ra ne dore nje novele e shkruar nga Kapllan Resuli , shkrimtar i lindur ne Ulqinin , nje treve shqiptare me tradita kulturore dhe detare . Flet gjuhe te paster shqipe.

Shtypi , me sa di une , ka shkruar mjaft gjera kontadiktore , per jetshkrimin dhe vepren e shkrimtarit , Resuli .

Resuli eshte nje nder viktimat , qe ka vuajtur me shume nga regjimet kriminale moniste . Studjoi ne Beograd , Shkup dhe Tirane . Ne Beograd u denua 18 muaj burg , me akuzen ne sherbim te Shqiperise . Ne shtetin ame , u denua 43 vjet burg , me akuzen , ne sherbim te Jugosllavise . Eshte nje nga shkrimtaret , me te vuajtur ne bote , kur kemi parasysh , qe i jane perskutuar dhe martirizuar te dy familjet , perfshire femijte e vegjel .

Jeta e Kapllan Resulit mesohet , kur lexon parathenien e Noveles , nga I . Budi dhe “Ne vend te nje prologu “redaksional “ i shtepise botuse , “Ballkan “.

Libri eshte botuar ne vitin 1997 , ne Gjeneve . Redektore e librit eshte Prof. Evis Delvina.

Autori ja ka kushtuar librin , kusherires se vet , Fatimes , qe e priti te fejuarin dhete vite me radhe , deri sa u kthye nga lundrimi . Libri eshte shkruar ne Gjeneve , nje vit perpara se te botohej . Ne fund te noveles gjejme mendime , qe kane cfaqur autorite te ndryshme , per Prof. Dr. akademik , K. Resuli , keto mendime , jane permbledhur nga Z. Lejla Budi . Libri mbyllet me nje poezi te autort, me titll , “Valet e detit “dhe ne fleten e fundit , shenohen te gjitha veprat letrare dhe shkencore te autorit- akademik.

Subjekti i noveles zhvillohet , ne mjedisin e qytetit te Ulqinit , karakterizuar nga nje prapambetje proverbale ekonomike dhe sociale. “ Vajzat ulqinake myslimane nuk dilnin ne pune , as ne pronat e prinderve te vet “ ( F 17 ) dhe vijon te spjegoi moshen e vajzes , qe u be personazhi i noveles se tij . “ Sapo kishte mbushur te gjashtembedhjetat. Kishte kater vite qe ishte mbulue me ferexhe dhe tre vite , qe ishte fejue “ ( F17 )

Ne kete mjedis kaq toxik shoqeror , te rinjte gjejne hapesira te zhvillojne dashurine e moshes emancipuse .

..”nje mashkull 20 vjec , ja kishte pa fytyren . “ ( F 18 )

Permbajtja e shkurter e noveles , na krijon mundesine te njohim mjedisin , kontradiktat dhe perballjen e dashurise te te rinjve me koncepte te jetes turkoshake, qe u kushtojne sakrifikimin e dashurise dhe shpesh i rrembente vdekja tragjike , sic ndodhi me heroin kryesor te noveles, Nailin .

Adlije dhe Naili , jane femije te dy detareve ulqinake. Te dy baballaret e te rinjve paten vdekur ne lundrime detare , ne sherbim te pasanikeve . Ne Ulqin mbizoteronte menyra zakonore , simbas sheriatit . Te rinjte e tejkaluan kete jete , u dashuruan marrezisht dhe krijuan edhe mardhenie gjinore Naili shte marinar , por Adlija i lutej te mos shkonte ne lundrime , ku kishin vdekur prindrit e tyre , por te rrinte prane saj , dhe te punonte te ullinjte

Naili nuk i mori parasysh lutjet e te fejuares , shkoi ne lundrim. Mbas shume vjetesh erdhi lajmi i permbysjes se varkes dhe vdekjes se ekuipazhit dhe e Nailit . Nena e Nailit , kerkoi qe nusen ta merrte djali tjeter i saj . Kjo oferte nuk u pranua nga Adlija as nga nena e saj . Te vetmuara , ne varferi extreme dhe pa shprese kalojne ne depresion , qe ishte duke u thelluar nga dita ne dite . Ky ishte fati i detareve te varfer ulqinas.

Ulqinaket i perballonin veshtiresite e detit me mjete detare primitive , qe rreziku u qendronte mbi krye , qe ne diten e nisjeve ne lundrim . Nuk jane pak veprat letrare , per detaret shqipetare , por eshte krejt specifike , kur kemi parasysh , qe shqiptari eshte shume me i lidhur me token , pyllin , malin . Deti dhe uji kerkojne flote , mjete moderne te lundrimit dhe peshkimit . Qofte dhe vetem , per kete arsye vepra merr rendesi te vecante , por nuk eshte vetem kjo karakteristike .

Subjekti , gjat zhvillimit letrar , merr dy tre thyerje , qe e bejne vepren natyrale dhe shume te besushme . Jeta pershkruhet me te tere dramacitetin , qe ruan mjeshteria primitive detare , nga ku varet jo vetem jetesa e familjeve ulqinake , por dhe e arthmja e brezave , me te rinj .

Le te ndalemi ne nje karakteristike letrare specifike ne trajtimin e ketij subjkti . Autori e ka shkruar vepren , kur ishte 22 vjec , moshe relativisht e re , per t’i dhene lexusit , kapituj me pulle te kuqe , por te trajtuar me maturi dhe vertetesi te pranushme , nga lexusi mbi 18 vjec .

Eshte ende heret , viti 1956 , kur letersia ishte bere e hapur ndaj skenave erotike dhe atyre te sexit , por Resuli , ja ka dale te na japi skena te tilla reale , pa subjektivizem rinor dhe as me druajtje autoritare .

Me pak perjashtime ka ditur te pershkruaj te tera emocionet , sipas moshave dhe zhvillimit intelektual te personazheve . Ulqinaket jane te lidhur me token dhe ullinjte sa dhe me detin , peshkimin dhe tregetine . Te tera keto objekte pune dhe jetese duket sikur jane larg njera tjetres . Faktikisht kane karakteristika dhe emocione shume te dallushme , por ulqinaket i zoterojne me shkathtesi te merituar .

Kur Naili vendosi per t’u nisur ne lundrim perseri , Adlija shprehet me duf dhe neveri : “ E kush ja ka pa hajrin detit dhe varkave . nana jeme u plak tue prit burrin me u kthye nga lundrimi dhe.. gjat kthimit u mbyt “ ( F 27 )

Kur ndodhi tragjedia e Nailit , vellai i tij , 20 vjec , cfaqi deshiren , qe te martohej me te fejuaren e vellait Ishte nje forme jetese kalimtare , qe do te zvogelonte dhembjet . Ja si shprehet Ai : “ Nuk ka asgja te keqe me u martu me vellain e burrit . Pleqte e thinjur e kane gjykuar , prandaj e kane fut ne kanun e ne sherjat “(F65 )

Adlija nuk prnoi te ndodhte ky komromis , qe do te erresonte , sipas asaj , dashurine e pare te saj dhe te Nailit . I qendroi besnike kesaj dashurie rinore edhe pse e semure me depresion te rende . Lexusit i dhimset kjo vajze e re , pa e filluar jeten , vrapon rrugeve te qytetit , sa here degjohen sirenat e barkave , qe ktheheshin nga lundrimi . Ajo vajze , nuk mundi te krijoi nje jete normle familjare, sic e pati projektuar ne fantazine e saj . Varferia komandoi jeten e te tre te rinjve , personazhet kryesor te noveles . Ne, si shqiptare, kur ballafaqohemi me tragjedi te tilla, ne trojet jasht Shqiperise londineze , ndjejme , me shume dhemsuri . Kemi ndjesine , qe po te ishin brenda Atdheut natyral , nuk do te ndodhte asnje tragjesi

Vepra e Resulit eshte e arrire, ne te tera pikpamjet , por duhet te permend pak mangesi , qe i diktonte koha , kur eshte shkruar. Gjuha eshte e dialektit gege , e lemuar , por duhet te pastrohet nga disa turqizma si : aty ishte avazi- namuzi (F20 ) . u ba pishman ( F21 ) vendi ishte xhan-xhin ( F26 ).Keto shprehje nuk shqiptohen nga personazhet , qe do te ishte normale . Ka dhe nje fraze , qe i ka shpetuar redaktimit : “ Qielli sperkaste kalane me erresine” ( F 17 ). Erresira kurre nuk sperkat , ajo mbulon teresisht ose pjeserisht . Keto pak vrejtje shume anesore , mund te shmangen ne rrast ribotimi te vepres .

Shqiperia eshte vend i pasur me ujra te lundrushem , si te embla dhe te kripura . Jeta e detit , liqenit dhe lumit , kane aromen e tokes , qe ushqen brezat e detarve . Ne kete linje kane shkruar , Petro Marko , Lasgushi dhe Resuli . E tere novela e Resulit mban eren e jodit, qe nga orendite e shtepive ne toke dhe te tera shprehjet e gjuhes se perditeshme .

Ne interrnet ka disa materjale , per jeten e Kapllanit , qe analizojne te tere veprimtarine e tij letrare dhe persekutimet , qe i jan e bere nga Jugosllavia titiste . I ashper eshte sjelle shteti ame, me kete shkrimtar . Ishte brenda llogjikes burgosja e Kapllanit ne Jugosllavi , por perndjekja ne Shqiperi dhe burgosja , jane turp i qeverrise se kohes . Memedheu , prandaj ka kete emer , sepse njeriu gjen prehje si ne gjirin e memes , por Memedheu , per Kapllanin u soll si njerke e keqe . Sic spjegova , ne intrernet jepet e plote jetshhkrim i i itij , arsimimi , ne Beograd dhe Shkup si dhe veprimtaria letrare dhe studimore e tij . Kur mbaroi shkollen nuk dinte shqip , por e mesoi shqipen ne nivelin me te larte te mundshem , deri sa ka debutuar ne albanallogji . Por dhe kjo te mos ishte mjafton reporteri i tij letrar , te gjykojme , per vullnetin dhe atdhedashurine e tij te merituar .

Ne jetshkrimin e Zotit Resuli , thuhet se ka qene i inerrnuar ne Cerme sektor te Lushnjes . Do te ndalem , pak ne kete detaj te ketij jetshkrimi . Cerma sektor e viteve 60-90 te shekullit te kaluar , ka qene nje qender banimi , me rreth 3 mije banore dhe kultivonte 2mije e peseqind Ha . toke . Ish drejtori i fermes se Lushnjes , Sul Gallai , e qunte Cermen , kombinat bujqesor .Prodhimi i pergjithshem bujqesor dhe blegtoral i Cermes se asaj kohe , barazohej me prodhimin aktual te nje Bashkie te sotme . Me pak jo .

Disa shtepi , ishin te vecuara nga trualli i vend- banimit te perqendruar te sektorit. Keto shtepi te vecuara , ku banonin rreth njeqind vete , quheshin “Kampi “, ose Cerma /2 . Per shume vite kampi ishte i rrethuar me tela dhe nuk kishte komunikime , vecse me leje nga Dega e brendeshme .

Ne kamp , banonin te arrtisur nga shtet fqinj , ne vendin tone . Disa ishin me familje . Aty ka pase qene i interrnuar Kapllani . Dy bashkepunetotre te mite , te punes vinin shpesh ne kamp . E njifnin Kapllanin . Ai u lexonte kopjet e veprave , qe shkruante . Me propozuan dhe mua te shkoja ne kamp. Kete vizite e vonuam dicka dhe kur shkuam te tre , Kapllani ishte liruar, ose me mire te themi , ishte transferuar ne qytetin e Lushnjes . Dy shoket e tij i takuam . Njeri ishte kosovar , tjetri ishte nga rrethi i Pukes . Ishin miq te bashkepunetoreve te mi . Flisnin fjalet me te mira , per Kapllanin . Ne Lushnje nuk pata rrast ta takoja .

Miqte e bashkepunetoreve te mi , ankoheshin shume , per jeten ne “Kamp “. Na trajtojne si politikane , na thane . Ne jemi punetore te thjeshte , qe jemi larguar nga Jugosllavia , per te ndertuar jeten ne Atdhe . Te pakten te ishim aty , ne sektorin tuaj , pavaresisht se do punonim . Ne njerez te punes jemi . Kapllani eshte shkrimtar . Ai shkruante vazhdimisht. U ndalem ne klubin e “Kampit “ ishte i furnizuar shume me mire se klubi yne ne Cerme dhe cmimet ishin , me te favoreshme . Kishte emigrante jugosllave dhe greke . Na japin pension , pa punuar , na thane bashkebisedusit. Ky eshte burg , ne qiell te hapur, por me roge .Ne bisede , me pyeten , nga dalin kaq pare , qe paguhemi pa punuar . Kjo teme , nuk ishte per te biseduar aty . Gjat rruges , u shpjegova shokeve te mi , se ato para jane puna e pa pguar e cermanakeve , qe punojne dhe robetohen fushave . Ne punen e tyre , del dhe roga e ketyre emigranteve . Nje shtet i varfer si yni , i rezervonte vetes aventura fiskale .Kjo ishte e gjitha.

Per Kapllanin , kam ndjekur , sa eshte thene ne shtyp. Mendova se ja vlen ta komentojme , kur eshte fjala , per nje shkrimtar jasht kufive londineze dhe per te cilin jane shkruar te dhena kontradiktore , pervec turpit te shtetit ame , qe e persekutoi si rrallekush ne kohen e tij .

Veprimi i atij shteti , e ktheu ne mit , atdhetarin , Kapllan Resuli . Vepra e tij , ka nevoje te studjohet metodikisht dhe t’i jepet vlera e merituar , ne arsenalin shqiptar te kultures dhe te dijes kombetare . Fjala vjen , eshte shkruar se eshte akademik , qysh ne moshe te re dhe pa marre formimim e duhur arsimor . Sa qendron kjo? Nuk ka rendesi qendron apo jo , por te evidentohen studimet e tij albanologjike dhe vecmas ato letrare , qe brezat ta njohin nje shkrimtar , shkencetar dhe atdhetar ne te tere dimensionin e dijetarit , qe ja vlen te studjohet ne te tera hallkat e arsimit .

Ne interrnet gjeta nje shkrim te Ismail kadarese dhe nje te Kapllan resulit , per te njejten teme: “Vleresim i librit me poezi te poetit lushnjar , Faslli Haliti, me titull “Shiu “ . Shkrimi i Ismalit karakterizohet nga fryme te kritikes letrare konstruktive dhe inkurajuse , per autorin e ri . Shkrimi i Kapllanit , ka fryme partiake te vrazhdet . Te dy studimet jane me sens te kundert , ne shumicen e nyjeve te analizes . Jeta vertetoi se vepra “Shiu “ udheton e sukseseshme , ne rrugen e poezise prestigjioze shqiptare .

Mund te thoni se eshte nje rrast i shkeputur dhe Kapllanit i eshte dashur , te fitoi ndonje simpati te mundeshme , ne autoritet e kohes . Edhe ky hamendesim mund te pranohet pjeserisht , sepse nuk e detyroi kush ta shkruante . Ajo kritike , nuk i shkon per shtat nje shkrimtari te zakonshem . Nuk behet fjale per nje akademik . Nje kritike e gabuar , sic eshte ky rrast , eshte pushkatim moral , vecanerisht , per krijusin e ri . Nuk eshte fjala te lahet e te lyhet autori i ri , por as te teperohet me kritika te thukta dhe aq me keq , denigruse . Lidhur me kete rrast ka nje proverb shqiptar , shume te goditur : As i bute sa te te lepijne , as i eger sa te te peshtyjne .

Autoritet shqiptare te kultures dhe te shkences , lipset te tregojne vemendje te shtuar , per vepren e Kapllan Resulit duke sqaruar pozicionin e tij si shkencetar dhe akademik , per sa i perket vepres letrare , ajo flete vete.Mjafton te botohet . Vleresimin e bejne lexusit.

Kur lexojme kete novele, qe analizuam , te autorit Resulli , Ulqinin e ndiejme me afer dhe e duam me shume, kete treve detare shqiptare .

Illo Foto , studjus ne NY , Shkurt 2022