Dr. Shpresa Fundo Gjergji: "Ura e Zemrës" e Gjon Markut

Prof Dr Fatmir Terziu
Jul 10
8 min read

"Ura e Zemrës" e Gjon Markut

(Pjesë e një mozaiku më të gjerë në letërsinë shqiptare)

Nga Dr. Shpresa Fundo Gjergji

E parë nën dritën e një analizë të strukturuar letrare, gjuhësore, semantike dhe stilistike, poezia “Ura e Zemrës” nga Gjon Marku vjen si një rrëfim lirik me një sintezë analitike plot jetë dhe energji të leksikut e vlerave poetike!

Gjon Marku është një zë i spikatur i poezisë bashkëkohore shqipe, me një krijimtari që përfshin një spektër tematik të gjerë: nga lirika e thellë personale dhe ekzistenciale, te meditime mbi jetën, dashurinë dhe identitetin, e deri te vargjet me ndjeshmëri të theksuar atdhetare, sociale e humane. Poezia e tij karakterizohet nga një gjuhë e pasur në figura, ndërtim i kujdesshëm i imazheve, dhe një ndjeshmëri e hollë për njeriun, natyrën dhe kohën. Marku e përdor poezinë si një urë të brendshme që lidh shpirtin me botën, njeriun me shoqërinë së cilës i përket, heshtjen me zërin dhe shprehjen poetike brenda vargut.

Poezia “Ura e Zemrës”, e zgjedhur për këtë analizë, është një shembull domethënës mes tematikës e shpirtit të poetit, mes simboleve natyrore dhe shpirtit human, duke dëshmuar aftësitë e poetit për të folur me gjuhën e ndjenjës, por edhe të reflektimit. Kjo poezi ngrihet si një metaforë e lidhjes njerëzore përmes kërkimit të dashurisë dhe dritës, një motiv i pranishëm, ndër të tjera, edhe në traditën poetike të autorëve më të njohur shqiptarë.

Hyrje

Poezia "Ura e Zemrës" e Gjon Markut paraqet një udhëtim emocional dhe filozofik nëpër natyrën shqiptare dhe simbolikën e shpirtit njerëzor. Përmes figurave të pasura poetike, metaforave shpirtërore dhe ndjeshmërive ekzistenciale, kjo poezi rezonon me frymën e poezisë së disa prej emrave më të njohur të letrave shqipe, si Lasgush Poradeci[1], Dritëro Agolli[2], Ndre Mjeda[3] dhe Ali Podrimja[4]. Ky shkrim synon të vendosë poezinë e Markut në kontekstin e traditës së poezisë shqiptare përmes krahasimeve vargërore të drejtpërdrejta.

1. "Ura e Zemrës" dhe Lasgush Poradeci: Dashuria si Hije mbi Natyrë

Gjon Marku shkruan në poezinë e tij shprehet:

"Të kërkoj në bregdetin e Lezhës,

A në liqenet e zambakëve në Lurë..."

Lasgushi, në poezinë "Poradeci" përshkruan:

"Poradeci, qiell i kaltër, fushë me blerim,

Liqer i qetë e i kthjellët si kristal..."[5]

Të dy poetët e ngarkojnë natyrën me ngjyra lirike e shpirtërore. Te Marku, Lezha dhe Lura janë vende kërkimi për ndjenjën e munguar, ndërsa te Lasgushi, “liqeni” është pasqyrë e qetësive dhe trazimeve të brendshme. Dashuria, pavarësisht bukurisë që e rrethon, mbetet e pakapshme, emocionuese dhe shprehëse.

Gjon Marku shprehet dhe sjell përjetime lirike të brendëshme:

"Unë ushqej zjarrin brenda vetes,

Sepse nuk dua errësirën..."

Dritëro Agolli te poezia "Mos më shiko me sy të huaj":

”Për të mos vdekur së gjalli,

Mbaj zjarrin ndezur në shpirt”.[6]

Në të dy rastet, pasqyrohet rezistencë shpirtëro-poetike ndaj harresës, vetmisë dhe zbrazëtisë. Zjarri, metaforë e dritës, dashurisë apo shpresës, është forca që e ruan njeriun brenda ‘errësirës” që ndjen.

3. Ndre Mjeda

Gjon Marku jo më kot shprehet:

"Dua një urë për zemrën."

Te Ndre Mjeda te "Vaji i Bylbylit"gjejmë:

“Se zemra e mjerë asht larg prej dashunisë.”[7]

Te Marku, “ura” është metaforë e lidhjes shpirtëro-dashurore që kapërcen ndarjen. Te Mjeda, zemra është e mjeruar nga mungesa e dashurisë hyjnore. Të dy rastet flasin për nevojën e ndriçimit të brendshëm dhe tejkalimit të vetmisë.

4. Ali Podrima dhe Kafshimi i Shpirtit nga Errësira

Gjon Marku:

“Kur me turrë, pamëshirë, hienat...”

Ali Podrimja te poezia "Në mes të katër rrugëve":

“Nga çdo anë më hanë, më kafshojnë, më shqyejnë...”[8]

Të dy poetët i japin formë konkrete rrezikut, ankthit dhe trysnisë psikologjike. Marku përmes metaforave natyrore (hienat, ngjalat), Podrima përmes vargjeve të drejtpërdrejta dhe të zhveshura. Dhembja mbetet e përbashkët.

5. Motiv i Përbashkët: Dashuria e Paarritshme

Gjon Marku:

“Edhe pse dot s'të kap, vrapoj pa praj...”

Lasgush Poradeci te poezia “Endërrimi”:

“Ti vjen, po gjithnjë larg qëndron,

Si hije më je në përqafim...”[9]

Motivi i dashurisë që gjithnjë rrëfenet, por nuk realizohet, është thelbësor në poezinë lirike. Të dy poetët përjetojnë ndjekjen pa ndalim të një ndjenje që ka formë, por jo trup, që është e pranishme, por jo e kapshme. Vihet re një paralelizëm poetik i spikatur.

Pra mund të them me intuitën time prej poeteje dhe me çfarë mund të vlerësoj për nga vargu fizik e mendimi që ai shpreh, se poezia "Ura e Zemrës" e Gjon Markut mund të lexohet si pjesë e një mozaiku më të gjerë, si pjesë e letërsisë së ndjeshme shqiptare, ku shpirti i njeriut është në qendër, dhe ku natyra, dashuria dhe errësira shërbejnë si peizazhe të brendshme. Krahasimi me vargje konkrete nga autorë të tjerë shqiptarë tregon qartë se poezia e Markut e ruan autenticitetin e vet, por shtrihet në të njëjtin spekter poetik duke e vlerësuar këtë të fundit, se ka ushqyer ndjeshmërinë shqiptare për dekada.

Poezia e Gjon Markut në aspektin gjuhësor

Do të doja gjithashtu të ndalesha pak edhe në vlerat gjuhësore të cilat e nderojnë këtë poezi dhe i japin mundësinë për ta parë me syrin analitik të kritikut letrar. Duket qartë se ky fakt është një vlerë e shtuar, ku jo vetëm kjo poezi e mbart, por është gjuha shprehëse që në pergjithesi prof. Gjon Marku përdor në poetikn e tij mjaft të goditur e kuptimplote. Gjuha poetike e një niveli të çmueshëm që flet me individualitetin e vet, ku spikat më së miri uni i tij poetik.

Analiza letrare (tematike dhe filozofike)● Tematika qëndrore në Poezinë e Gjon Markut trajtohet rreth kërkimin të dashurisë, të ndjenjës së thellë dhe të përjetshme, që s’ka formë të kapshme fizike, por ndjehet shpirtërisht. Subjekti lirik është në një udhëtim simbolik për të gjetur “Zemrën”, që mund të jetë një njeri, një dashuri, një ndjenjë, një paqe e humbur ose vetë kuptimi i jetës. Brenda poezisë zbulojmë nëntema të tilla si: magjia e natyrës shqiptare (Lezha, Lura, liqenet, zambakët); errësira e jetës si sfidë ekzistenciale; lufta mes mirësisë dhe rrezikut (hienat, ankthi, ngjalat); shpresa për ndriçim, për lidhje, për një urë shpëtimi ndërmjet errësirës dhe dritës së brendshme.● Mesazhi që përcillet ndikon ndjeshëm te lexuesi. Poezia fton në reflektime të brendshme: duke ushqyer flakën e dashurisë dhe të dritës, mund të ndërtojmë ura të brendshme që na çojnë përtej frikës, ankthit dhe vetmisë.

2. Analiza gjuhësore dhe stilistike● Nëse do të ndalesha te struktura dhe ritmi i vargut, do të theksoja se kjo vjen natyrshëm dhe në harmoni të plot me leksikun shprehës dhe shpesh herë edhe filozofik në ngarkesën emocionale që mbart. Poezia ka katër strofa me katër vargje (katrena), me një strukturë të rregullt dhe ritëm të qëndrueshëm. Rima është e alternuar: ABAB, e cila ndihmon në mbajtjen e një melodie të brendshme dhe një lirizmi poetic.

Gjuha poetike mbart gjithashtu vlera unike q shprehin individualitetin autorial. Ajo është e figurshme, me prirje për të krijuar imazhe vizuale dhe emocionale. Ndjesia është lirike, e thellë dhe metaforike.

3. Figuracioni letrar (Figura stilistike)● Metafora“Ura e Zemrës”, metaforë që përfaqëson lidhjen mes shpirtit dhe dritës, ndërmjet ndjenjës dhe shpresës.“Fluturoj mes magjisë mbi gjethnaj”, udhëtim shpirtëror në natyrë, që bëhet simbol i lirisë dhe kërkimit të ndjenjës.“Gurgullim i verbër”, ndjesi që është e fuqishme, por e pamundur të kapet logjikisht.● Personifikimi“Hienat me turrë, pamëshirë”, i jep egërsirave sjellje njerëzore, për të përforcuar ndjenjën e rrezikut.“Ushqej zjarrin brenda vetes”, shpirti që gjeneron forcë, vullnet, dashuri.● Epiteti poetik

“aroma e bukur e luleshegës”, “lulezojnë lulezoja”, “shteg i egër”, krijojnë imazhe poetike, duke e zbukuruar dhe gjallëruar tekstin.

● Simbolizmi

Zambakët në Lurë, luleshaga, lulëzojat mbi gurë, simbole të bukurisë së rrallë, por edhe të përkohshmërisë së jetës.

Errësira, simbol i vuajtjes, ankthit ekzistencial.

Ura, simbol i shpëtimit, lidhjes shpirtërore, kalimit nga vetmia në dashuri.

4. Analiza e nëntekstit dhe semantikës kuptimore

● Nënteksti emocional sipat qysh në vargjet e para, ku kërkimi i diçkaje që nuk zbulohet fizikisht aty. Ndjesia e mangësisë dhe pasionit për të gjetur atë, është në qendër t vmendjes, donëse zemra kërkon kudo, ajo është një ndjenjë e brendshme që kërkon lidhje.Ka një luftë të brendëshme…Poeti përshkruan një ndarje të qartë midis dy botëve: magjia e natyrës dhe dhuna e hijes (ankthi, hienat), e përmes simbolikës, na fton të kuptojmë se e mira duhet kultivuar brenda vetes për të kapërcyer të keqen.

5. Njësi frazeologjike dhe vlera semantike

● “Ushqej zjarrin brenda vetes”, frazeologji me ngarkesë të fortë emocionale dhe simbolike. "Zjarri" është pasioni, dëshira për jetë, dashuri apo shpresë. Kjo njësi përdoret për të shprehur forcën shpirtërore që nuk shuhet edhe në kohë të vështira.● “Vrapoj pa praj”, frazeologji që shpreh ndjekjen e pandalshme të një ëndrre ose ndjenje. Vargu nënkupton vendosmërinë, pasionin dhe paaftësinë për të hequr dorë.● “Dua një urë për zemrën”, frazeologji e shprehur edhe si njësi poetike me peshë metaforike: kërkohet ndihmë për të kaluar vështirësitë, për të arritur tek dashuria, ndjenja, paqja.

KONKLUZIONE

Vlera poetike dhe gjuhësore në veprën e Gjon Markut mbi poezinë “Ura e Zemrës” përfaqëson një moment të thellë lirik në krijimtarinë e Gjon Markut, ku ndjeshmëria shpirtërore dhe gjuha poetike gërshetohen në mënyrë të natyrshme e të fuqishme. Me një stil të matur dhe figuracion të pasur, poeti ndërton një univers ku fjalët nuk janë vetëm mjete komunikimi, por zëra të brendshëm të shpirtit njerëzor. Gjuha e tij është e ngjeshur, e pastër dhe lirike, por njëkohësisht e ngarkuar me domethënie simbolike e filozofike.

Në aspektin tematik, Marku lëvron me mjeshtëri motive të përjetshme të poezisë shqipe: dashurinë, humbjen, vetminë, kërkimin, por gjithmonë duke i ngjyrosur me përvoja personale dhe me një ndjeshmëri universale. Ai nuk mjaftohet me përshkrimin e realitetit të dukshëm, por kërkon të depërtojë në shtresat më të thella të qenies, duke i dhënë fjalës poetike dimension përsiatës dhe urtësor.

Nën këtë dritë, Gjon Marku nuk është thjesht një poet i fjalës së bukur, por një krijues që përdor poezinë si formë dialogu të brendshëm dhe shoqëror. Poezia e tij, “Ura e Zemrës”, është një ftesë për t’u ndalur, për të dëgjuar, për të ndjerë dhe për të reflektuar mbi dashurinë, mbi mungesën, mbi dritën që shpesh fshihet nën fjalët më të thjeshta.

URA E ZEMRËS

nga Gjon Marku

Të kërkoj në bregdetin e Lezhës,

A në liqenet e zambakëve në Lurë,

Në aromën e bukur të luleshegës,

Ku lulëzojnë lulezoja mbi gurë.

Në ëndrra, kur numëroj sirenat,

Plot ankth në vend të përrallave,

Kur me turrë, pamëshirë, hienat,

A kur rri lagunave mes ngjalave.

Kur fluturoj mes magjisë mbi gjethnaj,

Ti më vjen si gurgullim i verbër,