JANIS RICOS
BORXHI I VJESHTËS
Shtëpia e parfumuar tashmë e vjeshtës. Edhe një herë
akoma jemi të papërgatitur,
pa pulovra e pa këpucë. Re të papritura
që nga mëngjesi errësuan kodrat. Duhet të nxitojmë
të bëjmë pak furnizimet, sepse pas pak mbërrijnë
erërat me shakullima. Avujt e kuzhinës
zënë vendin e parë në heshtjen e korridorit.
Njëri pas tjetrit
mbyllen lokalet pranë detit. Mbi molin e lagur
paketa cigaresh të boshatisura, qeska plastike,
gazeta
dhe macet e braktisura, të urritura që shohin
orën e doganës të privuar nga akrepat. Pyetje
të harruara
kërcasin akoma si erëtreguesë të ndryshkur
mbi çatitë e shtëpive të braktisura, pronarët e të cilave
kanë vdekur viteve të trishta dikur pa lënë
trashëgimtarë.
Po ti, i ligështuar nga shiu dhe erërat, këmbëngul
nën llambën tënde, mbi këtë karrike të ashpër
për t’i lënë diçka kujt të vijë më vonë – të paktën
dy vargje,
shkruar me dorën e shiut, që tregojnë duke
u dridhur
gjithmonë, gjithmonë në drejtim të diellit.
VERA E FUNDIT
Ngjyrat e perëndimeve thonë lamtumirë. Është koha
për të përgatitur tre vlixhe – librat, letrat dhe këmishët –
dhe të mos harrosh atë veshjen ngjyrë rozë që të rrinte aq
mirë
edhe pse në dimër nuk do ta veshësh. Unë,
në pak ditë që ngelen, akoma do të rishoh
vargjet e shkruar në korrik e gusht
edhe pse kam frikë të mos kem shtuar gjë, në se në
ndonjë
të kem hequr shumë, sepse në to pasqyrohet
dyshimi i errët që kjo verë
me gjinkallat e saj, pemët e saj, detin,
me fishkëllimat e anijeve në perëndimet e lavdishme,
me detarët nën ballkone nën dritën e hënës
dhe me mëshirën e saj hipokrite do të jetë e fundit.
Karlòvasi, 3.IX.89
SI NJË EPILOG
Kujtomëni – thotë. Kam përshkuar mijëra kilometra
pa bukë, pa ujë, mbi shkëmbenj e gjemba,
për t’u sjellë bukë e ujë e trëndafila. Bukurinë
kurrë s’e kam tradhëtuar. Kam zhdukur njësoj tërë
ç’kam pasur.
Nuk kam mbajtur asgjë për vete. I bërë trok. Me një
zambakth fushe
kam ndriçuar netët tona më të errëta. Kujtomëni.
Dhe falmëni për këtë trishtim të fundit: Do të doja
të korrja akoma dhe një herë me draprin e hollë të hënës
një kalli të pjekur. Të qëndroja mbi prag për të parë,
duke përtypur grurin, një kokër pas tjetrës, me dhëmbët
prerës,
duke admiruar e bekuar këtë botë që le,
duke admiruar edhe Atë që ngjit kodrën në perëndimin
e artë. Vijeni re:
mbi mëngën e majtë ka një fashë katrore ngjyrë purpuri.
Nuk dallohet qartësisht. Mbi të gjitha këtë doja t’u
dëftoja.
Dhe ndoshta për këtë ja vlen që të më kujtoni.
Karlòvasi, 30.VII.87
RIKTHIM I LLOGARITUR
E bukur del nga porti anija. Tymi i kuq
në pluhurin e artë të mbrëmjes. Pra,
për të sajtën herë nuk të kanë pranuar apo ti ke pranuar,
një shtëpi e bardhë mbi kodër kërkon shikimin tënd,
një fëmijë pllaqurit këmbët në det duke buzëqeshur,
një zog nate këndon edhe për ty.
Pra, të rikthejmë përsëri, kurorëzojmë
mbi xhamin e plasaritur këtë fluturë të vogël.
Karlòvasi (Samo), 29.VI.87
Nga ELENA
Ah, po, sa beteja, heroizma, ambicie, kryeneçësi pa
kuptim,
sakrifica dhe disfata, disfata, dhe të tjera beteja për gjëra
që vendimet
ishin marrë prej të tjerëve në mungesën tonë. Dhe burra
të pafajshëm,
do të ngulnin karficat në sy, do të përplasnin kokën
pas murit të lartë, duke e ditur mirë që muri nuk jepet,
nuk çahet,
që të mund të shohin të paktën nga një vrimë e hapur
pak kaltërsi, të panjollosur nga hija e tyre e nga koha.
E ndoshta, kush e di! – atje,
ku dikush reziston pa shpresë, është ndoshta ajoe ku
zë fill
historia njerëzore, siç e quajmë, dhe bukuria e njeriut
në mes të hekurit të ndryshkur, eshtrave të demave e të
kuajve,
midis trekëmbëshave shumë të lashtë mbi të cilët digjet
akoma pak dafinë
dhe tymi ngjitet në perëndim duke u përhapur si një
bashkë e artë.
Karlòvasi, 14.VIII.87
RESTAURIM
Nuk i donte aspak zogjtë, lulet, pemët,
të kthyera në simbole idesh, të përdorura në të njëjtën
mënyrë
nga kundërshtarët. Ai tentonte
t’u sillte atyre funksionin natyral. Pëllumbat,
për shembull,
jo emblema konferencash të panumërta, po zogj
të bukur erotikë, me hapin e lehtë, që vazhdojnë të
puthen sqep më sqep në oborrin tim
dhe mbushin pllakat me glasat e tyre dhe pendët
(më pëlqejnë kështu) ose, e shumta, postierë të vegjël
që mbartin përmes plumbave letrat e fëmijve të varfër
drejtuar Zotit, në të cilat i kërkojnë këpucë,
fletore dhe cazë karamele. Zambakët
jo emblema të pastërtisë, po bimë aromatike
e sensuale, me petalet e hapura tej e tej
që tregojnë thekët e ngritura me polen të artë. Dhe ulliri
jo çmim i fitores dhe i paqes por prind frytdhënës
që jep vajin e çmuar për pjatat tona dhe llambat,
për skuqjet e të porsalindurit dhe gjurin e lënduar të
fëmijës së lëvizshëm e të pabindur, dhe akoma
për ndriçimin modest të Shën Mërisë. Dhe unë – thotë
aspak mit, hero apo perëndi, por thjeshtë punëtor
i barabartë me ty, me ty dhe me të tjerët – mëditës të artit
të dashuruar gjithmonë me pemët, me zogjtë me kafshët
dhe me njerëzit,
të dashuruar mbi të gjitha me bukurinë e mendimeve të
pastra
dhe me bukurinë e trupave rinorë – një punëtor që
shkruan,
shkruan pa u ndaluar për të gjithë e për gjithshka
dhe ka një emër të shkurtër e të thjeshtë për t’u
shqiptuar: Janis Ricos.
Karlòvasi, 12.VIII.87
STATUJAT DHE NE
Statujat, të qeta, nuk preokupohen për kohën;
humbin duart, këmbët ose kokën
por ngelen gjithmonë në të njëjtën pozë, të ngritura,
ose me shpinë në tokë, duke buzëqeshur,
ose përmbys, duke na kthyer shpinën ne dhe kohës,
si në pozicion seksi, sikur të synojnë
një dashuri të pafund, dhe ne i shohim
me një sfilitje të pashpjegueshme, të trishtuar. Më vonë
kthehemi në hotelin popullor, tërheqim tendat
për të zbutur verbimin e mesditës dhe tentojmë
lakuriq edhe ne, të shtrirë mbi krevatin e parehatshëm,
të imitojmë qetësinë e palëvizëshme të statujave.
Karlòvasi, 9.VIII.87
PLEQËRI
Ah, po, vjetërohen edhe statujat edhe poezitë.
Shumë patën marrë pjesë në këtë histori –
njerëz, kafshë, fëmijë, lumenj, pemë,
të rinj e të reja me motoçikleta, dy pata të bardha,
budallai i heshtur, me një çamçakëz e peksimadh;
dhe ishte një mesditë vere e artë dhe valëzonin
puplat e pulës qafëprerë duke shkëlqyer në në ajër,
dhe gjyshe Evangjelia në kuzhinë pastronte bamjet,
dhe një flutur e madhe u ul mbi një kripore.
Askush, askush atëhere s’e dinte
se përkohësia kalon në mit. Në stacionin e trenit
vjen të ulet mbi një pankinë një plakë e veshur me
të zeza
që mbante në prehër një shportë me vezë si të ishte
e vetmja gjë që kishte në botë. U përgjumë atje.
Dikush në kalim i vodhi shportën. Dhe bie mbrëmja.
Ah, po, vjetërohen edhe statujat, dhe poezitë dhe
kujtimet e heronjve.
Karlòvasi, 23.VII.87
Nga DELFI
(...) Po përse shërben gjithë kjo?
Shpesh këto kolona në qartësinë e sulfurtë të hënës,
ngjajnë
me dhëmbët e thyera të një perëndie gjiganteske, dhe
shkallët e teatrit
janë si macellat lakuriqe të gjigantëve të vdekur,
macella lakuriqe, të qeta dhe indiferente
pa patur tashmë nevojën më të vogël
për ushqim, për puthje, për gërthitje, pa
poshtërimin e humbjes më, krekosjen e fitores, vetëm
me fitoren e palëvizëshme e të papërcaktuar të
lakuriqësisë.
E përse shërben, pra, gjithë kjo? – komentet, përsëritjet,
interpretimet, përkthimet, ringjalljet, imitimet?
Këtë pasdite kam vënë re
mbi mermeret e teatrit antik të ngrihen
skenarët tanë bashkëkohorë, pa vlerë, prej brumi letre
dhe jute të lyer me vernik,
në dritën e ditës që po shuhej – kolona prej brumi letre,
pishtarë prej brumi letre, për një prezantim të Eskilit
o të Euripidit – nuk e kam venë re;
mbaronte spektakli, spektatorët duartrokisnin,
çuçurisnin,
shtyheshin tashmë drejt daljes, blenin qiqra të pjekura
ndërsa perëndimi tononte me të kuq hijet dhe mermeret.
Megjithatë, mbi gjithë ngutjen dhe rrëmujën për
përkthimet,
do t’ju thoshja se mbetet e pacënuar dhe e patjetërsuar
thirrja e heshtur e të Papërkthyeshmes, e thellë, arrogante,
e huaj, e megjithatë e jona, - thirrje që të përtërin dëshirën
ta përkthesh; dhe zbulon tashmë
një afinitet të ëmbël midis dritës së mbrëmjes dhe
mermereve,
midis kolonave të varfëra prej brumi letre dhe tempullit
të Apolonit,
midis maskave antike, koturneve, skeptrave
e këtyre bastuneve të fshatarve
dhe shamive të zeza të nënave (...)
MBRËMJE GRI
Më dhemb në gjoks bukuria, më dhembin dritat
në pasditen e ndryshkur, më dhemb
kjo ngjyrë përmbi retë - vjollcë e plumbtë,
vjollcë që ta shpif, gjysëmunaza e hënës
që sapo shndrit – më dhemb. Kalon një anije.
Një barkë, remat, të dashuruarit, koha.
Djemtë e djeshëm janë vjetëruar. Nuk mund të kthehesh
mbrapa.
Mbrëmje gri, hënë e hollë, më dhemb koha.
TEATRI ANTIK
Kur, drejt mesditës u gjend në mes të teatrit antik,
ai, një grek i ri, i çliruar nga dyshimet, por i bukur sa ato,
lëshoi një brritmë (jo admirim, admirimin nuk e ndjente aspak,
dhe në se do ta kishte ndjerë ,
sigurisht nuk do ta kishte shfaqur), një brritmë e theshtë ,
ndoshta për gëzimin e papërmbajtur të rinisë së tij
dhe për të testuar kumbimin e vendit. Përballë,
sipër maleve vertikale, jehona përgjigjet –
kjo jehonë greke që nuk imiton, nuk përsërit
por thjesht vazhdon në një lartësi të pamatëshme
thirrjen e përjetëshme të brohorimës ditirambe.
