Begzad Baliu: GISHTI

(Sipas një historie të vërtetë, të treguar nga i burgosuri i Procesit të Paraçinit, Riza Xhakli)

- Nënë, nënë, nëëëëën, - thirri tri herë Stanko, drejtori i Burgut Ushtarak të Nishit, tek po hynte në sallonin e shtëpisë dhe më parë se sa të ulej, po shembej në kolltukun e parë.

- Fol, biri im, fol se i kam duart e zëna me një pjatë të turshive, - tha nëna e tij, - po çka ke që je rrënuar ashtu shpirtërisht e fizikisht, njëkohësisht. Të ka ndodhur gjë, se moti nuk të kam parë kaq të përmbysur?

- Dua të pyes diçka tepër të rëndësishme, - vazhdoi Stanko, duke mbajtur sytë me shikim nga tavani.

- Pyet, pyet, po gjërat e rëndësishme deri më tash i ke diskutuar me babanë, jo me mua!

- Kësaj here, pyetja është shumë specifike dhe ka të bëjë me ty, jo me babanë- tha Stanko duke u bërë sikur nuk po e shihte babanë, në kolltukun tjetër.

- Edhe punët e grave i ke diskutuar me babanë, - ndërhyri ajo.

- Jo punët e grave, nënë, punët e nënave! - nguli këmbë Stanko.

- Atëherë më thuaj, - u dorëzua nëna dhe erdhi e u ul në kolltuk mes birit dhe babait të tij.

- Të kujtohet krimi që bëri në Kazermën e Paraqinit një nga ushtarët shqiptar.

- Eh, - bëri me dorë nëna, - uroj të mos dalë dora e ndonjë oficeri serb nga radhët e politikanëve tanë.

- Jo, jo nuk ka dalë gjë e re. Po më dëgjo tani dhe bëhu gati ta komentosh atë që do të them e të të pyes. Të më përgjigjesh me mendjen e me zemrën e nënave, jo të baballarëve. Pas dy vjetësh sot në burgun tonë erdhi për vizitë për herë të parë nëna e një prej të dënuarve kryesor të Rastit të Paraqinit. E kishte emrin, Sadije, Sabile, Sabra apo Sibel, e që më tingëllonte si emër e një nëne ebreje apo muslimane, nuk e di, po kjo nuk ka rëndësi tash. Me kërkesë nga lart, shkova ta përcillja takimin. Shkova me vullnetin më të madh në atë takim të nënës me të birin sepse po prisja që nëna e tij të vinte me lot e me kujë, duke u përjargur më shumë se sa duke qarë, duke i zvarrë këmbët më shumë se sa duke ecur.... Përkundrazi, ajo erdhi dhe u afrua te grilat që e ndanin me të birin dhe filloi t’i flasë burrërisht, sikur ndodh shpesh me nënat, gratë dhe madje motrat e të fejuarat e të burgosurve politikë shqiptarë. Po tash, dëgjo ti, dëgjo, si i tha: “mbahu burrërisht djali im, se ke me krye burgun (nuk i tha do të nxjerrim nga burgu me avokatë etj.) dhe nëna ka me të martu e ke me u ba një mëhallë”! Këtë e mora me mend, se gratë shqiptare për të lindur janë, - tha Stanko, me ironi. - Po i tha një gjë që nuk e kuptova. Mes të burgosurit Riza Xhakli dhe nënës së tij ishin grilat prej hekuri, të cilat sigurisht ajo nuk mund t’i kalonte dhe ta përqafonte sikur do të donte. Grilat e hekurta e të shpeshta nuk i jepnin mundësi ta shtinte as dorën, po ajo i thoshte: “me jep gishtin, ma jep gishtin ta preki...”, këtë nuk e kuptova.

- Eh bre bir, - ndërhyri nëna e Stankos - çka po kërkon prej nënës. Zemra e nënës është e veçantë, i mjafton jo vetëm përqafimi apo dora, po edhe prekja e një gishti... Edhe më pak. I mjafton një pikë loti.

- Këtë punën e gishtit e kemi diskutuar në nivel të drejtorisë së burgut. I kam ftuar policët, gardianët (sepse ata kanë më shumë përvojë në burg me shqiptarët dhe familjet e tyre), psikologët, sociologët, përkthyesit, femrat, të gjitha femrat, që shërbejnë në administratën e burgut, apo që janë në burg për dënime të ndryshme, po nuk kemi gjetur një shpjegim të plotë, prandaj raportin e këtij takimi e kemi dërguar në Ministrinë e Punëve të Brendshme të Jugosllavisë.

- Më duket që radhën e kam të flas unë, - ndërhyri babai i Stankos. - Ju si duket ende nuk i njihni shqiptarët. A ka qenë babai i tij në vizitë para nënës?

- Nuk e ka babanë. I ka vdekur dy vjet më parë.

- Po vëllezër të tjerë më të mëdhenj a ka ky Rizai?

- Jo nuk ka më të mëdhenj, i ka tre më të vegjël, të cilët e kanë lëshuar Kosovën dhe janë strehuar në Gjermani.

- Dëgjo biri im. Ne themi që shqiptarët nuk i respektojnë femrat, po nuk është krejt ashtu. Ata kanë kodin e brendshëm shumë të zhvilluar dhe vendi i gruas brenda tij është shumë i rëndësishëm. Ata nuk i dhanë hapësirë gruas në raport me ligjet tona shtetërore, po jo edhe në raport me Kanunin e tyre, si te ato tragjeditë greke, që ti i ke mësuar në shkollë. Te shqiptarët, pas vdekjes së burrit, përgjegjësinë për familjen e merrë nëna, mu si te Odiesu i Homerit, jo thjesht një mashkull pasardhës, sikur veprojnë në mbretëritë e botës sot. Por këtu ndodh një rrethanë tjetër. Këtu nëna është bartëse e përkohshme e familjes sepse në të njëjtën kohë e ka të birin në burgjet tona, i cili pret të lirohet, të martohet dhe të përtërijë familjen. Mos harro biri im, që me shqiptarët i kemi fituar shumë beteja në fushë të diplomacisë, të luftës, të shtyrjes së kufijve etj. Vetëm një betejë nuk e kemi fituar asnjëherë. Betejën me nënat shqiptare. Ato na kanë mundur me lindjet e tyre... me numrin e madh e të shëndetshëm të fëmijëve të tyre.

- Po, puna e gishtit, puna e gishtit baba, si është puna e gishtit, pse ja kërkonte gishtin? – ndërhyri Stanko.

- Edhe gishtin. Janë ato që i përgatisin djemtë për luftë, janë ato që u këndojnë ninulla që në djep për gishtin. Ninullat e tyre janë jo me minj e me mace, si ninullat tona, po me heronj të shpatës e të pushkës. Ne të gjithë i kemi urimet: Të lumtë këmba për mikun që të hynë në shtëpi; të lumtë krahu e të lumtë dora, për mikun që të gjendet në kohë të vështira në rrugë; ndërsa shqiptarët e kanë urimin edhe për dorën: ma jep dorën, ma jep fjalën, ma jep besën, si dhe urimin për gishtin: të lumtë gishti, kur godet shenjen me armë, kur vret kundërshtarin etj. E pra, nëna e Riza Xhaklit duke ja kërkuar gishtin të birit, në mënyrë të ndërmjetme e uroi gishtin e shokut të tij, Aziz Kelmendit, i cili qëlloi ushtarët e Jugosllavisë dhe në këtë mënyrë ua bëri me dije të gjithë popujve të saj, se nuk mund të ishin të lirë as ata, deri sa të lirohen shqiptarët nga prangat e tyre të përbashkëta.

- Pikërisht, pikërisht këtë kërkoja, - tha Stanko dhe u kthye nga kolltuku i babait.

- Të kam thënë biri im, - ndërhyri nëna, - që gjërat e mëdha duhet diskutuar me babanë, i cili ka edhe përvoja të vjetra me shqiptarët, e ndoshta edhe ndonjë borxh ndaj tyre. Uroj që atë të mos ketë mbetur ta paguajnë pasardhësit e tij, derisa shqiptarët borxhet i shlyejnë vetëm me forcën e gishtit.

Prishtinë, më 18 qershor 2025

___________________________________________________________________

Sqarim:

*Dy vizatimet shoqëruese të tregimit janë të Hydajet Hysenit. i burgosur shumëvjeçar politik në ish-Jugosllavi.